Αντανακλάσεις. Φωτογραφία: Felko. Παρέχεται από το Periodismo de Barrio και χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτή η ιστορία είναι μέρος της συνεργασίας μας με το κουβανικό ψηφιακό μέσο Periodismo de Barrio. Μέσω αυτής της συνεργασίας, οι αναγνώστες μας μπορούν να μαθαίνουν ιστορίες από την Κούβα διαφορετικές από ό,τι εμφανίζεται στα παραδοσιακά μέσα.

Ο οδηγός παρέδωσε τα έγγραφά του και ρώτησε εάν υπήρχε πρόβλημα. Η Αστυνομία είπε ότι έλαβε μια κλήση για ληστεία στη Γουατεμάλα του Χολγουίν, μιας πόλης κάποτε ευημερούσας και τώρα σκιά του παλιού εαυτού της: ερήμωση, ξέφτια. Στο αυτοκίνητο, ο δημοσιογράφος Jesús Jank Curbelo και μια φωτογράφος. Η Αστυνομία τους ζητά να φύγουν. Κάνουν έρευνα στον δημοσιογράφο και η φωτογράφος ζητά από μια γυναίκα να της κάνει σωματική έρευνα, οπότε κανείς δεν την αγγίζει. Στην περιπολία. Ένας αστυνομικός λέει ότι πρόκειται να τους ερευνήσουν για αυτήν τη ληστεία επειδή, συμπτωματικά, οι περιγραφές των εγκληματιών μοιάζουν με αυτούς. Μετά από 15 λεπτά σιωπής, φτάνουν στο σταθμό Μαγιαρί.

Οι δημοσιογράφοι πήγαιναν στη Γουατεμάλα για τρεις ημέρες. Ήθελαν να το πουν. Ο άνδρας είχε μιλήσει σε τουλάχιστον δώδεκα άτομα και η γυναίκα είχε τραβήξει εκατοντάδες φωτογραφίες: τη βαθιά θάλασσα, τα ερείπια ενός ζαχαροκάλαμου, τα ερείπια όλων των άλλων, πορτρέτα. Τα τράβηξε με τη φωτογραφική μηχανή, που τους πήραν, όταν έβγαιναν από το αυτοκίνητο, μαζί με τις ταυτότητες και τα κινητά τους.

Το τμήμα έχει πινακίδες “Αυτή είναι η καλύτερη αστυνομία στον κόσμο” και φωτογραφίες αιματοβαμμένων λυπημένων ανθρώπων πριν από το '59, μουντό μπλε στους τοίχους, έναν αξιωματικό που απαντά στο τηλέφωνο, καναπέ, πολυθρόνες, ένα σκοτεινό και βρώμικο μπάνιο κοντά στο φράχτη, που οδηγεί στο μπουντρούμι και στο γραφείο του αξιωματικού, που βρίσκεται σε υπηρεσία. Μια σκάλα οδηγεί στο δωμάτιο, όπου θα τους ανακρίνουν αργότερα. Τώρα κάθονται: ζητούν νερό, απαντούν ότι πρέπει να περιμένουν να το φέρουν απ’ έξω, την ώρα του φαγητού. Ζητούν να καπνίσουν, τους λένε ότι δεν γίνεται. Ρωτούν την ώρα και τους απαντάνε ότι είναι τέσσερις το απόγευμα. Οι αστυνομικοί πηγαινοέρχονται στην πύλη και δεν σταματούν να ελέγχουν τα κινητά τους τηλέφωνα. Πού και πού, ακούγονται καταγγελίες: σε ένα ζευγάρι τους έκλεψαν τις τσάντες σε ταξί, μια γυναίκα παραπονιέται, επειδή απειλούσαν με όπλα τον έφηβο γιο της. Πού και πού φθάνει κια κάποιος συγγενής κρατουμένου.

Ο Ταγματάρχης Damián Arcos φοράει καρό πουκάμισο και σκούρο τζιν. Ο Ταγματάρχης Nelson είναι ένας υπαξιωματικός ζαρωμένος και απαίσιος. Ανεβαίνουν τις σκάλες. Όταν φωνάζουν τον Jesús Jank, είναι η αρχή μιας ψυχικής πάλης και μιας παράλογης ανάκρισης, καθώς παραμορφώνουν τις απαντήσεις τόσο πολύ, που καταλήγουν να πειστούν ότι απάντησε αυτό που ήθελαν. Ή, επαναλαμβάνουν και επαναλαμβάνουν τις ερωτήσεις, έτσι ώστε ο δημοσιογράφος να κουράζεται να επαναλαμβάνει και να επαναλαμβάνει τις απαντήσεις, έτσι ώστε αν θυμώσει λίγο, αν σηκώσει τη φωνή του ή τους μιλήσει απότομα: στο μπουντρούμι! Τον ρωτούν για τη χρηματοδότηση και τους στόχους του Periodismo de Barrio και τον ρωτούν αν γνωρίζει ότι η δουλειά που κάνουν “οπλίζει τον εχθρό”. Γιατί διάλεξαν την Γουατεμάλα του Χολγουίν; Και ο Jesús Jank απαντά ότι είναι ένα μπατέι [ΣτΜ: οικισμός εργατών στις φυτείες] με ωραία ιστορία, που αξίζει να ειπωθεί. Αυτό που δεν έχουν ακόμη καταλάβει είναι ότι το crowdfunding [ΣτΜ: συμμετοχική χρηματοδότηση] δεν είναι, όπως λένε αυτοί, αμερικανική εταιρεία, ότι ένας δημοσιογράφος δεν είναι μόνο μια επαγγελματική κάρτα ή εξουσιοδότηση του Κομμουνιστικού Κόμματος και ακόμη λιγότερο ένας τίτλος. Και τη φωτογράφο, προσπαθούν να την αποσταθεροποιήσουν με ερωτήσεις, αλλά απαντά κατηγορηματικά – αυτή, η φοιτήτρια – ακόμα και όταν της λένε ότι αυτό το “μικρό περιοδικό”, το Periodismo de Barrio, την χρησιμοποιεί ή όταν την απειλούν ότι θα την πετάξουν με τις κλωτσιές από το πανεπιστήμιο.

Περίπου στις έξι η ώρα κανείς δεν θυμάται την υποτιθέμενη ληστεία στη Γουατεμάλα και ασχολούνται με την παρακολούθησή τους, ενώ ο Ταγματάρχης Damián μπαινοβγαίνει στο τμήμα. Κάθονται για ώρες στο λόμπι, βλέποντας τον ήλιο να δύει. Όταν πέφτει η νύχτα, ο Ταγματάρχης Nelson ελέγχει κάθε μία από τις φωτογραφίες στην φωτογραφική μηχανή, μπροστά τους, ρωτά λεπτομέρειες για κάθε πρόσωπο, πιθανές έννοιες αυτών των φωτογραφιών από κάθε γωνιά στη Γουατεμάλα. Στη συνέχεια, διατάζουν τον Jesús Jank να ανέβει στη μοτοσικλέτα με τον Ταγματάρχη Damián. Έτσι φτάνουν στο σπίτι, όπου μένουν, σχεδόν ένα χιλιόμετρο από το σταθμό.

Ο ιδιοκτήτης ανοίγει με ψεύτικη έκπληξη, επειδή ο γιος του, ο οποίος οδηγούσε το αυτοκίνητο, που τους έφερε από τη Γουατεμάλα, του είχε πει για αυτή τη φανταστική ληστεία. “Έχεις το κλειδί για το δωμάτιο;”, ρωτάει ο Ταγματάρχης και του δείχνει μια κάρτα από το Υπουργείο Εσωτερικών. “Ναι, φυσικά”, απαντά ο άντρας. Μπαίνουν μέσα. Ο Ταγματάρχης καταγράφει τα πράγματα. Ο Jesús Jank ρωτά αν είναι νόμιμο και ο Ταγματάρχης απαντά ότι αυτός είναι η εξουσία. Παίρνει το φορητό υπολογιστή της φωτογράφου. “Κουβέντα σε κανέναν γι’ αυτό”, λέει, και ο ιδιοκτήτης γνέφει καταφατικά. Ενώ επιστρέφουν, ο Ταγματάρχης μιλά για κατάχρηση νομικής ιδιότητας, ένα έγκλημα που καταλογίζεται σε όσους εκτελούν συγκεκριμένη εργασία χωρίς επαγγελματικά προσόντα. Σύμφωνα με τον ίδιο, εφόσον ο Jesús Jank δεν κατέχει έγγραφο, που να τον αναγνωρίζει ως δημοσιογράφο, που να σχετίζεται με οποιαδήποτε κρατική οντότητα, δεν μπορεί να ασκεί δημοσιογραφία και, ως εκ τούτου, παραβιάζει το νόμο. Ο άλλος τρόπος, λέει, θα ήταν να δώσει άδεια το τοπικό κόμμα, αλλά επειδή δεν υπάρχει τρόπος ανεξάρτητος Τύπος στην Κούβα να λάβει τέτοιες άδειες, η μόνη λύση είναι ότι δεν εργάζεται και, επομένως, δεν υφίσταται ως δημοσιογράφος.

Πλέον, φορητός υπολογιστής, κινητά τηλέφωνα και φωτογραφική μηχανή βρίσκονται στα χέρια της αστυνομίας και οι δημοσιογράφοι εξακολουθούν να κάθονται για ώρες. Ο Ταγματάρχης Damián μπαινοβγαίνει στο κτίριο. Εξαφανίστηκε με τον Ταγματάρχη Nelson στις σκάλες και μια ώρα αργότερα κάλεσε τους δημοσιογράφους να τους ενημερώσει ότι ανέλυσαν και αντέγραψαν όλες τις πληροφορίες, που περιέχονται σε αυτές τις ηλεκτρονικές συσκευές, τόσο τις επαγγελματικές όσο και τις προσωπικές. Πριν την επιστροφή τους, ο Ταγματάρχης Damián διατάζει τον αξιωματικό να εκδώσει προειδοποίηση στον Jesús Jank. Πέντε λεπτά νωρίτερα, είχε απειλήσει να τον κρατήσει παραπάνω, εάν συνέχιζε να αρνείται να συνεργαστεί, καθώς ο δημοσιογράφος είχε διαμαρτυρηθεί για την τύχη των πληροφοριών του, οι οποίες έτσι κι αλλιώς είχαν ήδη διαγραφεί.

“Υπόσχομαι να μην κάνω άλλες συνεντεύξεις, γιατί δεν είμαι εξουσιοδοτημένος να το κάνω”, λέει το έγγραφο, που του ζητούν να υπογράψει. Ο Jesús Jank εξηγεί ότι είναι εξουσιοδοτημένος, καθώς είναι πτυχιούχος δημοσιογραφίας, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν έχει άδεια. Ο αξιωματικός επιμένει ότι δεν είναι εξουσιοδοτημένος, επειδή δεν έχει κάρτα δημοσιογράφου. Γράφει ότι δεν είναι εξουσιοδοτημένος – υπογραμμίζει το εξουσιοδοτημένος – στην προειδοποίηση, το υπογράφει και του το δίνει.

Όσοι εργάζονται στο Periodismo de Barrio έχουν εξουσιοδότηση να ασκήσουν το επάγγελμά τους. Η διευθύντριά του, Elaine Díaz Rodríguez, έχει πτυχίο Δημοσιογραφίας (2008) και μεταπτυχιακό στην Επικοινωνία (2014) από το Πανεπιστήμιο της Αβάνας. ο συντάκτης Tomás Ernesto Pérez είναι απόφοιτος της Σχολής Γραμμάτων και Τεχνών του Πανεπιστημίου της Αβάνας (2013). Οι Geisy Guía Delis, Julio Batista Rodríguez, Ismario Rodríguez Pérez και Jesús Jank Curbelo είναι απόφοιτοι της Σχολής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Αβάνας το 2014, 2013 και 2016 αντίστοιχα. Τα άρθρα τους έχουν δημοσιευτεί σε κρατικά και διεθνή ΜΜΕ όπως The Guardian, New York Times, Univisión Noticias, Al Jazeera, Taz, μεταξύ άλλων. Ακόμα κι αν δεν είχαν τα πτυχία, που τους πιστοποιούν, όλοι θα είχαν την άδεια να ασκούν αυτό το επάγγελμα με την εμπειρία, που έχουν συσσωρεύσει.

Ωστόσο, σύμφωνα με αυτήν την προειδοποίηση, ο δημοσιογράφος Jesús Jank Curbelo μπορεί να συλληφθεί, εάν επιστρέψει στη δημοσιογραφία. Μπορεί ακόμη και να φυλακιστεί.

Στις δέκα το βράδυ, με ψιλόβροχο, ο Ταγματάρχης Nelson δίνει οδηγίες στην φωτογράφο πώς να φτάσει στον ξενώνα της πεζή και ο Ταγματάρχης Damián, με τόνο πατρικό, λέει στον Jesús Jank ότι το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να μην έχει μπερδέματα και να προστατεύει τον γιο του.