Δύο καλλιτέχνιδες από το Ιράν και το Πακιστάν παρουσίασαν πρόσφατα νέα έργα στη Νέα Υόρκη, όπου απεικόνιζαν την αλληλεπίδραση μεταξύ δυτικών και ανατολικών πολιτισμών, επισημαίνοντας ιστορίες εικονογραφίας και τον τρόπο, με τον οποίο οι γυναίκες, ιδιαίτερα, εκπροσωπούνται από άλλους στην παραδοσιακή ιστορία της τέχνης.
Σε μια συνέντευξη με το Global Voices, οι καλλιτέχνιδες Negin Sharifzadeh και Qinza Najm δήλωσαν ότι με τη χρήση σύγχρονων εργαλείων όπως η φωτογραφία και το animation στόχευαν να “αμφισβητήσουν τις παραδοσιακές αφηγηματικές γραμμές”.
Σε κάθε περίπτωση, οι καλλιτέχνιδες χρησιμοποίησαν έργα της Δύσης και στη συνέχεια μπήκαν οι ίδιες σε μια ένταση αντίθεσης και ενσωμάτωσης, ανατροπής και απότισης τιμής, διεκδικώντας δικαίωμα πάνω στο σώμα τους και σε θέσεις εξουσίας μέσα στην τέχνη, την ιστορία και την κοινωνία.
“Απογυμνωμένη εμφάνιση”
Η Negin Sharifzadeh, διεπιστημονική καλλιτέχνις και αφηγήτρια με έδρα το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, έλαβε Πτυχίο Καλών Τεχνών στη γλυπτική από το Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης στο Ιράν το 2002 και πτυχίο Καλών Τεχνών από τη Σχολή Τέχνης του Ινστιτούτου του Σικάγο το 2010.
Στην έκθεσή της “Appearance Stripped Bare” [Απογυμνωμένη εμφάνιση], η Sharifzadeh αμφισβητεί την αντίληψη της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης ως απομονωμένου φαινομένου αντί μιας περιόδου σε οργανική συζήτηση με κινήματα, που είχαν ξεκινήσει νωρίτερα στη Μέση Ανατολή.
Σε ιταλικά αναγεννησιακά έργα όπως ο “Ευαγγελισμός” του Πιέρο ντέλα Φρανσέσκα και ο “Θρήνος για το νεκρό Χριστό” του Αντρέα Μαντένια, η Sharifzadeh εμφανίζεται μερικές φορές ως Μαρία, μερικές φορές ως Ιησούς, μερικές φορές ακόμα και ως ο εαυτός της σε ρόλο απλού παρατηρητή.
“Έχω τοποθετήσει τον εαυτό μου σε φωτογραφικές αναδημιουργίες εμβληματικών πινάκων της Ιταλικής Αναγέννησης, δημιουργώντας έργα, τα οποία ταυτόχρονα αποτίουν φόρο τιμής και ανατρέπουν, με σκοπό να εξερευνήσουν τον αντίκτυπο του ευρύτερου μεσογειακού πολιτισμού, της τέχνης και των ιδεών, που βοήθησαν στην πυροδότηση και ανάδειξη της αναγέννησης της Ευρώπης”, είπε η Sharifzadeh.
“Πολύ συχνά”, πρόσθεσε, “οι ιστορικοί τέχνης τοποθετούν τις ευρωπαϊκές τέχνες σε προνομιακή θέση, εξορκίζοντας και ελαχιστοποιώντας τις τέχνες από τις ευρύτερες περιοχές της Μεσογείου. Μέσα από αυτή την επανεφεύρεση του υποβάθρου και αποκατάσταση, σκοπεύω να αμφισβητήσω την ίδια την ιδέα της διαφορετικότητας μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής”. Αυτά συμβαίνουν, καθώς η Sharifzadeh τοποθετεί το δικό της σύγχρονο μεσανατολίτικο θηλυκό σώμα μέσα στην απεικόνιση, την εικονογραφία και τη φυσική γεωγραφία της Ιταλικής Αναγέννησης.
Το έργο της είναι επίσης ένα σχόλιο για τις σύγχρονες πολιτισμικές συγκρούσεις.
“Η άποψη της Negin, που επηρεάζεται από την ιρανική της ταυτότητα και την αμερικανική της ζωή, είναι πολύ αξιοσημείωτη, καθώς είναι ικανή να εμπνεύσει μια αίσθηση διαλόγου και συμφιλίωσης, πολύτιμη στην τρέχουσα πολιτική αναταραχή”, δήλωσε ο επιμελητής Giulio Verago, διευθυντής του Via Farini Artists-in-Residence στο Μιλάνο. “Η χρήση της ειρωνείας, ειδικά σε μια εποχή μεγάλης κατάθλιψης και απογοήτευσης, επευφημεί την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης. Λαμβάνει υπόψη τις αποκλίσεις στην εκπροσώπηση του γυναικείου σώματος μεταξύ Ανατολής και Δύσης: πώς, για παράδειγμα, η επιρροή της κλασσικής αναπαράστασης της γυναικείας γυμνότητας έδωσε τη μορφή με κάποιο τρόπο στον τρόπο, που βλέπουμε τα γυναικεία σώματα και τις γυναικείες επιθυμίες και τις γυναικείες φιλοδοξίες στις μέρες μας”.
Η Sharifzadeh είπε ότι έφερε πολλά ερωτήματα στο προσκήνιο για την ανταλλαγή τέχνης και αρχιτεκτονικής μεταξύ της Ιταλικής Αναγέννησης και της ευρύτερης Μεσογειακής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. “Ας ελπίσουμε ότι αυτές οι συνομιλίες θα κάνουν το ακροατήριό μου πιο περίεργο για την συγκεκριμένη εποχή, με την υποσημείωση και συνειδητοποίηση ότι η διασύνδεσή μας μέσω των τεχνών και του πολιτισμού υπήρξε φαινόμενο σε όλη την ιστορία”.
“Μα εγώ σηκώνομαι”
Η Πακιστανή Αμερικανίδα Qinza Najm, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Λαχόρη, ακολούθησε σπουδές Καλών Τεχνών στο πανεπιστήμιο Bath του Ηνωμένου Βασιλείου και στο The Art Students League της Νέας Υόρκης. Αρχικά εκπαιδευμένη ως ψυχολόγος, η Najm χρησιμοποιεί περφόρμανς, βίντεο, ζωγραφική και άλλα μέσα για να δημιουργήσει ενσυναίσθηση και κατανόηση μεταξύ των κοινωνιών και των πολιτισμών, προκειμένου να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα κοινωνικά τραύματα.
Η Najm, χρησιμοποιώντας ευρύ φάσμα της ιστορίας της τέχνης, χρησιμοποιεί ποικιλία τεχνικών για να “σπάσει το πλαίσιο”. Για παράδειγμα, τα έργα της με “απλωμένα χαλιά” παίρνουν το περσικού τύπου χαλί, πανταχού παρόν σε όλη την Μέση Ανατολή, και το ενώνουν με επιμήκεις γυναικείες μορφές, που διερευνούν τις αντιφάσεις και την πολιτισμική σύγκρουση ανάμεσα στη σύγχρονη ζωή και τον αντιδραστικό παραδοσιακό κόσμο. Ένα ισχυρό έργο στην έκθεση, βασισμένο σε παλιότερη περφόρμανς, ήταν το “Veil of Bullets” [Πέπλο σφαιρών], το οποίο απεικονίζει τη Najm τυλιγμένη με ένα πέπλο 40 λιβρών από δίχτυα 1100 και παραπάνω άδειες σφαίρες, που αντιπροσωπεύουν τόσο τις δολοφονίες τιμής στο Πακιστάν το προηγούμενο έτος καθώς και τα 1.100 παιδιά και ενήλικες, που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια σχολικών επιθέσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σε μια άλλη σειρά με τίτλο “Η ιστορία της Rashida”, η Najm διερευνά ρητά την έμφυλη βία και την υποκειμενικότητα των γυναικών. Το κάνει αυτό χρησιμοποιώντας φωτογραφίες της μητέρας της, ξαδέλφων και φίλων, που κρατούν καθημερινά οικιακά αντικείμενα – από τρίφτες έως ψαλίδια – που έχουν χρησιμοποιηθεί εναντίον των γυναικών ως εργαλεία ενδοοικογενειακής βίας στο Πακιστάν, μια χώρα όπου οι δολοφονίες τιμής εξακολουθούν να είναι μια διαδεδομένη και επικυρωμένη πρακτική. .
Ο τίτλος της έκθεσης “Still, I Rise” [Μα εγώ σηκώνομαι] αναφέρεται σε ένα ποίημα της Μάγιας Αγγέλου, που γιορτάζει τη γυναικεία ενδυνάμωση στο πλαίσιο της δουλείας και της μαύρης κουλτούρας. Η έφορος Tami Katz Freiman εξήγησε ότι “η Najm επέλεξε λέξεις, που υπόσχονται λύτρωση, προσδίδοντας έτσι στην προσωπική της ιστορία ένα παγκόσμιο φεμινιστικό πλαίσιο, ενώ παράλληλα αγγίζει τα θέματα της ενσυναίσθησης, της γενναιοδωρίας, του μετασχηματισμού και της αλλαγής”.
“Η ρευστή της κίνηση,” πρόσθεσε η Freiman, “μεταξύ διαφορετικών θεμάτων απεικονίζεται σε αυτήν την έκθεση, που περιλαμβάνει μια επιλογή από τέσσερα έργα, που αντηχούν το ένα με το άλλο”.
“Ενδιαφέρομαι για το σώμα τόσο ως μέσο όσο και ως υποκείμενο: τις συνθήκες που περιβάλλουν τη φυσική του κατάληψη του χώρου, τους κανόνες και τους νόμους, που διέπουν τα σώματα ως πολιτικά θέματα, και την άνιση επιβάρυνση, που αυτοί οι κανόνες συχνά ρίχνουν ως βάρος στις γυναίκες και τις μειονότητες”, γράφει η Najm στη δήλωσή της για την έκθεση, προσθέτοντας ότι, “αντλώντας από την παιδική μου ηλικία στη Λαχόρη του Πακιστάν και την ενηλικίωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα γλυπτά, οι εγκαταστάσεις και οι παραστάσεις μου ασχολούνται με την πολιτική των φύλων, τον εκτοπισμό και την πολιτιστική δύναμη μέσω φακών γεωγραφίας και κοινωνικής ταυτοποίησης”.
Στην τέχνη της, η Najm λέει ότι συχνά χρησιμοποιεί “… μοτίβα σωμάτων τεντωμένα, αποικοδομημένα, παραμορφωμένα, πέρα από τα όριά τους. Ένα χειραγωγημένο σώμα είναι μια αντανάκλαση του πώς ασκείται δύναμη στην ύπαρξή μας. Ωστόσο, με ενδιαφέρει περισσότερο η απεικόνιση του ανθρώπινου δυναμικού. Ένα εκτεταμένο σώμα διεκδικεί χώρο πέρα από τον αναμενόμενο ρόλο του, τόσο σωματικά όσο και μεταφορικά. Συγκεκριμένα, σκοπεύω να εγείρω ερωτήματα σχετικά με το πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε και να καταπολεμήσουμε τα πολιτιστικά στερεότυπα, τις προκαταλήψεις, τον εκτοπισμό και τους σεξιστικούς κανόνες”.
Η Najm είπε στο Global Voices ότι το θέμα της βίας είναι παγκόσμιο και πιθανώς μπορεί να μας φέρει κοντά μέσω της ενσυναίσθησης και της συμπόνιας, που λείπει αυτή τη στιγμή στον διεθνή διάλογο της Ανατολής και της Δύσης, τις διχαστικές αφηγήσεις και το τι απεικονίζεται στα μέσα ενημέρωσης, ειδικά μεταξύ των ΗΠΑ και των ισλαμικών χωρών.
“Αυτή η έκθεση και η συνομιλία, που προήλθε από την έκθεση, μου δίνει υλικό για να προχωρήσω περισσότερο τον διάλογο αυτής της έκθεσης”, τόνισε. “Είμαι ενθουσιασμένη που βλέπω τι βγαίνει από αυτό και θέλω να εκπλήξω τον εαυτό μου αναλαμβάνοντας περισσότερο ρίσκο και πειραματισμό”.
Τόσο η “Appearance Stripped Bare” [Απογυμνωμένη εμφάνιση] όσο και το “Still, I Rise” [Μα εγώ σηκώνομαι] προκάλεσαν ιστορίες εικονογραφίας και τον τρόπο, με τον οποίο οι γυναίκες, ιδιαίτερα, παρουσιάζονται από άλλους στην κανονική ιστορία της τέχνης. Οι καλλιτέχνες διεκδικούν αυτήν την αναπαράσταση ως χώρο εξουσίας, χρησιμοποιώντας τα σύγχρονα εργαλεία φωτογραφίας και animation για να αμφισβητήσουν αυτές τις παραδοσιακές αφηγήσεις. Και τα δύο δείχνουν να εξετάζουν δυναμικά το ρόλο των γυναικών πέρα από τα όρια μεταξύ δυτικών και ανατολικών πολιτισμών και, μέσω της τέχνης τους, διεκδίκησαν έναν έλεγχο πάνω στο σώμα τους και το δικαίωμά τους να κάθονται σε θέσεις εξουσίας μέσα στην τέχνη, την ιστορία και την κοινωνία.
Οι δύο εκθέσεις πραγματοποιήθηκαν στην γκαλερί A.I.R. τον Οκτώβριο του 2019 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης.