Οι γυναίκες κάνουν τους παραδοσιακούς χορούς των Άνδεων δικούς τους με γυναικείες machas caporales στο Καρναβάλι του Ορούρο του 2020. Φωτογραφία από Fabiola Gutierrez.

Αυτή η ιστορία είναι μέρος του ειδικού αφιερώματος του Global Voices σχετικά με την βία λόγω φύλου στη Λατινική Αμερική.

Προτού η πανδημία του COVID-19 αναγκάσει τις χώρες του κόσμου να αποκλειστούν, τα χρώματα εξερράγησαν σε μια φωτεινή συστοιχία και η μουσική αντήχησε στο Καρναβάλι του Ορούρο της Βολιβίας, που πραγματοποιήθηκε φέτος στις 17-26 Φεβρουαρίου.

Οι μουσικοί χόρευαν και οι χορευτές τραγουδούσαν, ενώ λαμπερά χειροποίητα κοστούμια έλαμπαν κάτω από τα φώτα της παρέλασης και τα πυροτεχνήματα.

Στα 3.735 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, 35.000 χορευτές και 5.000 μουσικοί γιόρτασαν το προγονικό έθιμο στη διαδρομή προσκυνήματος των 4 χιλιομέτρων με αφοσίωση στην Virgen del Socavón. Το Καρναβάλι του Ορούρο, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στη νοτιοδυτική Βολιβία, έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO Αριστούργημα της Προφορικής και Άυλης Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Μέλη γυναικείας μπάντας στο Καρναβάλι του Ορούρο, του 2020. Φωτογραφία από την Fabiola Gutierrez.

Αν και το καρναβάλι είναι μια αρένα γιορτής, επισημαίνει επίσης τις ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ωστόσο, γυναίκες και μη δυαδικά άτομα, που έχουν αποκλειστεί εδώ και πολύ καιρό από το καρναβάλι, έχουν πλέον διεκδικήσει έναν χώρο, όπου μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμα συμμετοχής τους.

Στον τομέα της μουσικής, του φεστιβάλ παραδοσιακών συγκροτημάτων ηγούνταν μια γυναίκα για πρώτη φορά φέτος, 18 χρόνια μετά τη δημιουργία του συγκροτήματος. Η σκηνοθέτης, πιανίστας και σοπράνο Vanina Miranda, μαζί με τρεις άλλους σκηνοθέτες, επέλεξαν, ετοίμασαν και σκηνοθέτησαν μουσικά θέματα για 23 τραγούδια.

Παίκτες με κύμβαλα παίζουν στην Παραδοσιακή Είσοδο προς τιμήν της Virgen del Socavón στο Ορούρο. Φωτογραφία από την Fabiola Gutierrez.

Πριν από λιγότερο από μια δεκαετία, όταν οι γυναίκες είχαν την πρώτη άδεια να μπουν σε συγκροτήματα στο Καρναβάλι του Ορούρο, είχε δημοσιευτεί μια φωτογραφία στις ειδήσεις με μια σεξιστική λεζάντα: “Οι όμορφες γυναίκες δίνουν μια άλλη “πινελιά” στα συγκροτήματα.” Πραγματοποιήθηκε μια αλλαγή, κατά την άφιξη, το 2017 και το 2018, αντίστοιχα, της Ορχηστρικής Μπάντας Γυναικών της Candelaria και της Μπάντας της Santa Cecilia, που δημιουργήθηκαν από και αποτελούνταν αποκλειστικά από γυναίκες.

Γυναίκες που υποδύονται τις αρετές στην πολιτιστική επίδειξη του Dance de Diablos χρησιμοποιώντας κίνηση, μουσική και ρούχα. Φωτογραφία από την Fabiola Gutierrez.

Στον τομέα του χορού, οι γυναίκες κινούνται επίσης ενάντια στον ανδροκρατούμενο ρυθμό της ανάθεσης ρόλου βάση φύλου. Ένα παράδειγμα είναι η La Diablada (Χορός των Διαβόλων), που απεικονίζει τον αγώνα μεταξύ του καλού και κακού. Προηγουμένως, οι γυναίκες είχαν τη δυνατότητα να υποδύονται μόνο διαβολικούς χαρακτήρες, αλλά τώρα παίζουν τους ρόλους των γυναικών αγγέλων, που εκπροσωπούν τις Επτά Αρετές και συνοδεύουν τον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Οι Las Machas υποδύονται χαρακτήρες σε παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα Caporal των Άνδεων. Φωτογραφία από την Fabiola Gutierrez.

Το Machas, μια γυναικεία έκδοση του Caporales, έναν παραδοσιακό χορό των Άνδεων, είναι μια άλλη πρόσφατη καινοτομία. Καθώς τα ισπανικά είναι μια γλώσσα που η γραμματική της έχει γένη (αρσενικό, θηλυκό), αξίζει να σημειωθεί η χρήση του ονόματος “Machas” (μια θηλυκοποιημένη εκδοχή του “Machos”) αντί του “Las Caporales”, το οποίο υποδηλώνει ότι μια γυναίκα πρέπει να αναφέρεται ως αρσενική για να της αναγνωριστεί η δύναμη. Μια άλλη περίεργη απουσία είναι ότι οι άνδρες δεν επιδιώκουν να υποδυθούν την τσολίτα, έναν γυναικείο χαρακτήρα στο χορό Caporales.

Οι τρανς γυναίκες άνοιξαν την πόρτα για συμμετοχή στο καρναβάλι

Μέχρι τη δεκαετία του 1970, ο μόνος γυναικείος χαρακτήρας στο Καρναβάλι του Ορούρο ήταν η Virgen del Socavón. Ο πατριαρχικός συντηρητισμός απαγόρευε τη συμμετοχή των βιολογικών γυναικών, οπότε αυτός ο γυναικείος χαρακτήρας απεικονίστηκε από τρανς, ομοφυλόφιλους και ετεροφυλόφιλους άνδρες, όπως εξηγείται από τον ερευνητή και πολιτιστικό διευθυντή David Aruquipa.

Οι γυναικείοι χαρακτήρες του χορού Morenada είναι η China Morena (απεικονίζεται με ή χωρίς μάσκα, και μερικές φορές ως ηλικιωμένη τσόλα με διαφορετικά μήκη φούστα και μπότες), και η Figure, που συχνά σεξουαλικοποιείται. Φωτογραφίες από την Fabiola Gutierrez.

Στον χορό Morenada, οι άντρες συνήθιζαν να ντύνονται με ρούχα του αντίθετου φύλου για να αντιπροσωπεύσουν τον παραδοσιακό χαρακτήρα “China Morena”. Στις δεκαετίες του '60 και του '70, η China Morena απέκτησε μια πιο σεξουαλιστική, τραβεστί αισθητική: η φούστα κόντυνε, προστέθηκαν ψηλά τακούνια στις μπότες και φανταστικές εικόνες κεντήθηκαν στα ρούχα, μετατρέποντας την China Morena, όπως εξήγησε η Aruquipa, σε “China Morena Mariposa”(η λέξη mariposa ή “πεταλούδα” είναι ισπανική αργκό για γκέι άντρες).

Αλλά στα μέσα της δεκαετίας του '70, απαγορεύτηκε στις τρανς γυναίκες να συμμετάσχουν, αφότου ένας χορευτής ονόματι Μπαρμπαρέλα φίλησε τον τότε de facto πρόεδρο Hugo Bánzer. Μετά το συμβάν, έγιναν δεκτές βιολογικές γυναίκες.

Φιγούρες της Morenada στο Καρναβάλι του Ορούρο. Προέρχονται από τον χαρακτήρα της China Morena Mariposa όπως δημιουργήθηκε από τους τραβεστί τη δεκαετία του '70. Φωτογραφία από την Fabiola Gutierrez.

Στα καρναβάλια, ο ανδρισμός αλλάζει επίσης κοστούμι

Παρόλο που τα καρναβάλια θεωρούνται διέξοδοι για τη σεξουαλική απελευθέρωση, οι γυναίκες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις προσπάθειες άλλων να ελέγξουν το σώμα τους. Τώρα που τους δόθηκε άδεια να χορέψουν και να παίξουν μουσική, δεν είναι επίσης στόχοι σεξουαλικής παρενόχλησης. Αυτή συνήθως παίρνει τη μορφή υποτιμητικών παρακινήσεων όπως “Κούνα το, Κούνα το!,” σφυρίζοντας και ζητώντας φιλιά. Οι γυναίκες που δεν συμμορφώνονται κατηγορούνται ότι είναι “ξινές”. Οι άντρες χορευτές υφίστανται επίσης αυτή τη μεταχείριση, αλλά σε μικρότερο βαθμό και χωρίς ποινή. Οι ηλικιωμένοι ενήλικες υπόκεινται σε κραυγές της “πεθεράς”, καθώς οι σεξιστικές προσδοκίες των γυναικών τις μειώνουν σε σώματα που εξυπηρετούν ερωτικά ή μητρικά αιτήματα.

Επιπλέον, η σεξουαλική παρενόχληση ενισχύει τη σεξουαλική κατανομή του ελεύθερου χρόνου. Πού μπορούν οι γυναίκες της Βολιβίας να εκτονώσουν τη φροντίδα, την οικογένεια ή το σπίτι, χωρίς να απειληθούν με σεξουαλική παρενόχληση, βιασμό ή γυναικοκτονία; Υπάρχουν ακόμη τέτοιοι χώροι για γυναίκες;

Chinas Supay (“Διαβολογυναίκες”) στο Καρναβάλι του Ορούρο 2020. Φωτογραφία από την Fabiola Gutierrez.

Μία πιθανή λύση προέρχεται από ένα άλλο τελετουργικό καρναβάλι της Βολιβίας, το φεστιβάλ Comadres στην πόλη Ταρίχα της νότιας Βολιβίας. Αυτή η παράδοση γιορτάζει τη φιλία μεταξύ των γυναικών, ανταλλάσσοντας καλάθια γεμάτα με τρόφιμα, λουλούδια και σερπαντίνες. Το φεστιβάλ πραγματοποιείται την Πέμπτη πριν από το Καρναβάλι του Ορούρο, και οι γυναίκες διασφαλίζουν ότι δεν υπάρχει ανδρική παρέμβαση. Αυτή η παράδοση έχει εξαπλωθεί σε άλλες πόλεις της Βολιβίας με τη μορφή θέματος για εορτασμό σε μπαρ ή σε πάρτι, καθώς επίσης επιλέχτηκε από το αναρχο-φεμινιστικό κίνημα Mujeres Creando (“Γυναικεία Δημιουργία”), το οποίο ξεκίνησε το Κόμμα των Comadres Bandidas φέτος.

Μαζί θα συνεχίσουμε να επινοούμε τρόπους ανυπακοής των πατριαρχικών εντολών. Με λιγότερη ή μεγαλύτερη φεμινιστική συνειδητοποίηση, θα συμμαχούμε ως comadres και τραβεστί. Όπως είπε η φεμινίστρια Emma Goldman, λες και περιέγραφε το Καρναβάλι του Ορούρο: “Αν δεν μπορώ να χορέψω, δεν θέλω να είμαι στην επανάστασή σας!”