Μνημειακές διαφορές: Πράγα και Μόσχα κοντράρονται για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

13 Μαΐου 2020, άποψη του μνημείου του πρώην Στρατάρχη Κόνιεφ με το άγαλμα αφαιρεμένο. Το κείμενο με σπρέι στην ξύλινη δομή λέει “Koněv = vrah”, που σημαίνει “Κόνιεφ = φονιάς”. Φωτογραφία: Filip Noubel, χρησιμοποιείται με άδεια.

Η πορεία προς την 75η επέτειο από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που γιορτάστηκε στις αρχές του μήνα, έχει οξύνει μια μακροχρόνια διαμάχη για το πώς πρέπει να αντιλαμβανόμαστε αμφισβητούμενες ιστορικές προσωπικότητες τόσο στην Τσεχική Δημοκρατία όσο και στη Ρωσία.

Στην Πράγα, μια από αυτές τις προσωπικότητες – ένας αμφιλεγόμενος Σοβιετικός Στρατάρχης – απομακρύνθηκε άξαφνα από μια δημοφιλή πλατεία τον περασμένο μήνα, εν μέσω εξαγριωμένων αντιρρήσεων από τη Μόσχα. Μια άλλη φυσιογνωμία, εν τω μεταξύ, είδε τα αποκαλυπτήρια του δικού του γεωπολιτικά αμφιλεγόμενου μνημείου στις 9 Μαΐου, την επέτειο του τέλους του πολέμου.

Το κλειδί για την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών είναι το επιχείρημα σχετικά με την απελευθέρωση της Τσεχοσλοβακίας το 1945, η οποία σηματοδότησε την έναρξη σχεδόν μισού αιώνα κομμουνισμού στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Πρώην αδέρφια, τώρα εχθροί;

Η Τσεχική Δημοκρατία και η Ρωσία απολαμβάνουν μια πλούσια, αλλά συχνά αντιφατική σχέση, στην οποία η ιστορία του 20ού αιώνα λαμβάνει μεγάλο μερίδιο.

Από το 1948 έως το 1989, η τότε Τσεχοσλοβακία ήταν επίσημα κομουνιστική και εντάχθηκε στη στρατιωτική συμμαχία του Συμφώνου της Βαρσοβίας το 1955. Η πρώτη μεγάλη ρωγμή στον άξονα Μόσχας-Πράγας σημειώθηκε τον Αύγουστο του 1968, όταν η Σοβιετική Ένωση έστειλε στρατεύματα στην Τσεχοσλοβακία για να συντρίψει μια πολιτική άνοιξη, που απέρριπτε κομουνιστικές ορθοδοξίες.

Μετά από αυτό το αιματηρό επεισόδιο, οι επίσημες σχέσεις κανονικοποιήθηκαν. Στην πραγματικότητα, όταν ο μεταρρυθμιστής Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανέλαβε την εξουσία στη Μόσχα τη δεκαετία του '80, οι Τσεχοσλοβάκοι ηγέτες αντιστάθηκαν στην ανάγκη για πολιτικές αλλαγές.

Δεν μπορούσε όμως να υπάρξει μεγάλη αντίσταση για την επερχόμενη αλλαγή.

Αφού η περεστρόικα έφτασε τελικά στην Πράγα, ακολούθησαν προηγουμένως αδιανόητες εξελίξεις. Τα πρώτα σοβιετικά στρατεύματα έφυγαν από την Τσεχοσλοβακία. Το σιδηρούν παραπέτασμα κατέρρευσε, ανοίγοντας ξανά την Ευρώπη.

Το 1993, η ίδια η Τσεχοσλοβακία χωρίστηκε σε δύο οντότητες – την Τσεχική Δημοκρατία και τη Σλοβακία. Και οι δύο προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) το 2004. Από το 1989 έως το 2003, της Τσεχικής Δημοκρατίας ηγούνταν ο πρώην αντιφρονούντας και ειλικρινής επικριτής του κομουνισμού Βάτσλαβ Χάβελ.

Από τη σκοπιά της Μόσχας, αυτό σήμαινε τεράστια απώλεια επιρροής και κύρους.

Το 1999, η Πράγα γύρισε τελείως την πλάτη στον πρώην σύμμαχό της και μπήκε στο ΝΑΤΟ.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η εθνική ιστορία της Τσεχίας, η οποία λογοκρίθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη γραμμή του Κομουνιστικού Κόμματος για πάνω από τέσσερις δεκαετίες, επανεκτιμήθηκε αυστηρά.

Ποιος απελευθέρωσε την Πράγα το 1945;

Η άποψη της Μόσχας – και της Πράγας έως το 1989 – είναι ότι ο Σοβιετικός Κόκκινος Στρατός, με επικεφαλής τον στρατάρχη Ιβάν Κόνιεφ, έπαιξε τον κύριο ρόλο στην απελευθέρωση της Πράγας, καταδιώκοντας τα απομεινάρια της γερμανικής Βέρμαχτ.

Σήμερα αυτή η ιδέα υποστηρίζεται από το ρεβιζιονιστικό Κομμουνιστικό Κόμμα της Βοημίας και της Μοραβίας (KSČM), ένα τσεχικό κόμμα, που αριθμεί πάνω από 33.000 μέλη και συνήθως υποστηρίζει τον νυν Πρόεδρο Μίλος Ζέμαν.

Αυτή η ιστορία γιορτάζεται ακόμα σε μνημεία σε ολόκληρη τη χώρα, που ανεγέρθηκαν κατά την κομουνιστική περίοδο.

Από το 1989, όμως, άλλες ερμηνείες του γεγονότος θέλουν τον Σοβιετικό Κόκκινο Στρατό να διαδραματίζει στην καλύτερη περίπτωση έναν ήσσονα ρόλο στην απελευθέρωση.

Αυτές οι αφηγήσεις υπογραμμίζουν τον ρόλο, που διαδραμάτισε μια ομάδα Ρώσων, που στρατολογήθηκαν από τη ναζιστική Γερμανία για να πολεμήσουν τη Σοβιετική Ένωση: τους “Βλασόβτσι“, που πήραν το όνομά τους από τον αρχηγό τους, Αντρέι Βλάσοφ, αλλά αργότερα εξεγέρθηκαν εναντίον των Γερμανών.

Η συζήτηση παραμένει εξαιρετικά παθιασμένη και αξιοποιείται εύκολα στη σύγχρονη γεωπολιτική.

Για τη Μόσχα, είναι μέρος της αφήγησης “αχάριστη Ευρώπη“, σύμφωνα με την οποία η Κεντρική και Δυτική Ευρώπη υποτιμούν την απελευθέρωση της Ευρώπης από τον Κόκκινο Στρατό.

Αυτό το συναίσθημα ενισχύθηκε πρόσφατα στη Ρωσία, μετά από ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που εγκρίθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2019, το οποίο κατηγόρησε το ναζιστικό-σοβιετικό σύμφωνο, που υπογράφηκε στο Βερολίνο, και για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο αγώνας για την αστική ιστορική μνήμη

Στην Τσεχική Δημοκρατία, οι εντάσεις γύρω από την απελευθέρωση της Πράγας και τη γενική αντίληψη για τη Ρωσία έχουν αναταραχθεί από τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις.

Το Μάρτιο του 2019, το Μνημείο στο Στρατάρχη Κόνιεφ βάφτηκε με κόκκινη μπογιά και γράφτηκε με σπρέι: “Όχι στον αιματοβαμμένο Κόνιεφ! Δεν ξεχνάμε”. Φωτογραφία: Filip Noubel, χρησιμοποιείται με άδεια.

Στο άγαλμα του στρατάρχη Κόνιεφ, που στεκόταν στο 6ο διαμέρισμα στην Πράγα, ρίχνεται συχνά κόκκινη μπογιά. Επικαλούμενος την προσπάθεια και τα έξοδα που δαπανήθηκαν για τον καθαρισμό του, ο δήμαρχος του διαμερίσματος, Ondřej Kolář, πρότεινε την αφαίρεσή του. Ο Κόνιεφ κατέχει εμβληματική θέση στη σοβιετική και ρωσική ιστορία.

Στις 3 Απριλίου, εν μέσω της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, που κήρυξαν οι τσεχικές Αρχές για την καταπολέμηση του COVID-19, το άγαλμα αφαιρέθηκε αμέσως.

Η ρωσική πρεσβεία εξέφρασε οργή μέσω της σελίδας της στο Facebook:

Очевидно, что своими провокационными действиями инициаторы войны с памятниками добиваются ухудшения всего комплекса российско-чешских отношений. Снос памятника маршалу И.С.Коневу не останется без соответствующей реакции российской стороны.

Είναι σαφές ότι οι εμπνευστές των πολέμων στα μνημεία, μέσω των προκλητικών τους πράξεων, προκαλούν επιδείνωση των σχέσεων Ρωσίας-Τσεχίας. Η αφαίρεση του μνημείου του στρατάρχη Κόνιεφ δεν θα μείνει αναπάντητη και η Ρωσία θα αντιδράσει.

Εν τω μεταξύ, ο δήμαρχος της μικρής πόλης Ρζεπόριγιε, 4.000 κατοίκων, μέρος του 13ου διαμερίσματος της Πράγας, Pavel Novotný, ανακοίνωσε ότι θα αναγείρει μνημείο, που θα γιορτάζει τον θετικό ρόλο, που έπαιξε ο στρατός του Βλάσοφ στην πόλη του.

Το μνημείο εγκαινιάστηκε στις 9 Μαΐου και περιλαμβάνει μια ρήση του Σοβιετικού αντιφρονούντα συγγραφέα Αλεξάντρ Σολζενίτσιν:

Zdali všichni Češi pak pochopili, kteří Rusové zachránili jejich město?

Αντιλήφθησαν τότε πράγματι όλοι οι Τσέχοι τι είδους Ρώσοι έσωσαν την πόλη τους;

Φωτογραφίες του μνημείου κοινοποιήθηκαν στο Twitter:

Το μνημείο για τους αντισταλινικούς πατριώτες, τους Βλασόβτσι, οι οποίοι συμμετείχαν με επιτυχία τον Μάιο του 1945 στην υπεράσπιση της Πράγας ενάντια στα στρατεύματα των SS. Απέτρεψαν πολλά θύματα μεταξύ της τσεχικής αντίστασης και εντάχθηκαν στις τάξεις των ηρώων της Εξέγερσης της Πράγας. Χαιρετίζουμε τη μνήμη τους.

Η μάχη για τα μνημεία ακολουθεί μια άλλη διαμάχη με συμβολισμό σχετικά με το όνομα μιας πλατείας στην Πράγα, όπου βρίσκεται η Ρωσική Πρεσβεία.

Ο δήμαρχος της Πράγας Zdeněk Hřib, ο οποίος εκπροσωπεί το αντιπολιτευόμενο Πειρατικό Κόμμα και συχνά μιλά υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρωσία και την Κίνα, υποστήριξε την απόφαση της πόλης της 24ης Φεβρουαρίου να μετονομάσει την πλατεία Pod kaštany (κυριολεκτικά «Κάτω από τα κάστανα») προς τιμήν του Μπόρις Νεμτσόφ, του Ρώσου ακτιβιστή δικαιωμάτων και πολιτικού της αντιπολίτευσης, ο οποίος δολοφονήθηκε στη Μόσχα τον Φεβρουάριο του 2015.

Κατά τα εγκαίνια της 27ης Φεβρουαρίου, ο Hřib δημοσίευσε μια φωτογραφία της νέας ονομασίας της πλατείας στο λογαριασμό του στο Twitter:

Σήμερα στη θλιβερή περίσταση της πέμπτης επετείου της δολοφονίας του Μπόρις Νεμτσόφ [μετονομάσαμε αυτήν την πλατεία] προς τιμήν του, παρουσία της κόρης του, Ζάνα Νεμτσόβα.

Η απάντηση της Μόσχας

Η Μόσχα φαίνεται έτοιμη να ανταποκριθεί σε αυτά τα αντιληπτά “ολισθήματα” με δικά της.

Στις 17 Απριλίου, ενημέρωσε το τσεχικό Υπουργείο Εξωτερικών ότι είχε αλλάξει την επίσημη ταχυδρομική διεύθυνση της Πρεσβείας της Πράγας σε άλλο δρόμο, που ονομάζεται Korunovační, καθώς το μεγάλο συγκρότημα καταλαμβάνει ένα χώρο, στον οποίο η πλατεία Μπόρις Νεμτσόφ εφάπτεται από τη μια μόνο πλευρά.

Στις 16 Απριλίου, μια ομάδα αξιωματούχων από το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας έστειλε πρόταση στον υπουργό Άμυνας Sergey Shoygu για μετονομασία του σταθμού “Πράγα” του μετρό της Μόσχας σε σταθμό “Στρατάρχη Ιβάν Κόνιεφ” ως αντίδραση στη διάλυση του αγάλματος του Κόνιεφ στην Πράγα.

Η πρόταση είναι σύσταση και δεν έχει ακόμη προκαλέσει επίσημη απάντηση από τη ρωσική κυβέρνηση.

Καθώς οι εντάσεις κλιμακώνονται μεταξύ Μόσχας και Πράγας, η Τσεχική Αστυνομία επιβεβαίωσε τον Μάιο ότι και στους τρεις Τσέχους δήμαρχους – Hřib, Kolář και Novotný – έχει εγκριθεί ειδική αστυνομική προστασία.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.