Φωτογραφικό κολάζ από το ΛΟΑΤ περιοδικό του Καζακστάν Kok.team [1]. Το κείμενο στα ρωσικά γράφει: “ΛΟΑΤ ή Δειλός”. Η εικόνα χρησιμοποιείται με άδεια.
Μια διαμάχη μεταξύ μιας λεσβίας ακτιβίστριας και ενός πυγμάχου ξεκίνησε μια έντονη συζήτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του Καζακστάν, αποκαλύπτοντας βαθιά ρήγματα περί εθνικής ταυτότητας μεταξύ των νέων αυτού του έθνους της Κεντρικής Ασίας.
Στα μέσα Μαΐου 2020, ο Καζάκος αθλητής βαρέων βαρών Kuvat Khamidov άρχισε να δημοσιεύει μια σειρά τουίτ στον λογαριασμό του, ζητώντας τη δολοφονία και τον βιασμό μελών της κοινότητας ΛΟΑΤΚ, συμπεριλαμβανομένων δημοσιεύσεων όπως:
почему есть отстрел бродячих собак, но нет отстрела педиков?
— Стихи забытого мамбета (@Iiterabook) May 22, 2020 [2]
Γιατί πυροβολούνται τα αδέσποτα μόνο και όχι και οι λούγκρες;
Αυτό τράβηξε την προσοχή της Nurbibi Nurkadilova, ακτιβίστριας δικαιωμάτων ΛΟΑΤΚΙ, που απάντησε στον Khamitov στις 17 Μαΐου, τη Διεθνή Ημέρα [3] κατά της ομοφοβίας, τρανσφοβίας και αμφιφοβίας. Έγραψε μια μακροσκελή επιστολή [4] προς τον πυγμάχο στο λογαριασμό της στο Instagram, η οποία έχει λάβει μέχρι στιγμής σχεδόν 3.000 σχόλια.
Μέρος της επιστολής της αναφέρει:
Я являюсь открытым представителем ЛГБТ+ сообщества!
И своим заявлением, вы оскорбили меня, моих друзей и моего любимого человека! Что в вашем понимании, «такие люди хуже собак»? Вы сравниваете мои человеческие права, права гражданина этой страны, с собачьими – то есть, считаете меня бесправной? Своими высказываниями, вы откидываете страну назад! Вы препятствуете развитию!
Είμαι μέλος της κοινότητας ΛΟΑΤ+!
Με τις δηλώσεις σας, έχετε προσβάλει εμένα, τους φίλους μου και το άτομο που αγαπώ! Τι εννοείτε, όταν λέτε ότι “αυτοί οι άνθρωποι είναι χειρότεροι κι από σκυλιά” [αναφορικά με ένα από τα τουίτ του Khamitov, που έκτοτε διαγράφηκε]. Συγκρίνετε τα ανθρώπινα δικαιώματά μου, τα πολιτικά μου δικαιώματα με αυτά των σκύλων; Αυτό σημαίνει πως θεωρείτε ότι δεν έχω δικαιώματα; Με τις δηλώσεις σας, πάτε αυτήν τη χώρα προς τα πίσω! Είστε εμπόδιο στην πρόοδο!
Μετά τη δημοσίευσή της, η Nurkadilova λέει [5] ότι έχει λάβει απειλές από αθλητές και οπαδούς της πάλης:
В срочном порядке мне пришлось сменить место жительства, меня эвакуировали правозащитники. Я сменила квартиру, потому что ко мне домой начали заявляться незнакомые люди.
Έπρεπε να φύγω επειγόντως από το μέρος, όπου ζούσα, εκκενώθηκα από ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Άλλαξα διαμέρισμα, όταν άγνωστοι άρχισαν να εμφανίζονται στην πόρτα μου.
Είναι σαφές ότι χτύπησε ένα “ευαίσθητο σημείο”, κάτι που αναφέρει στη μακροσκελή της δημοσίευση: τις διαφορετικές – και αντιφατικές – κατευθύνσεις, που θα ήθελαν οι νέοι στο Καζακστάν να ακολουθήσει η χώρα τους.
Η (εκ νέου) ανακάλυψη των παραδοσιακών αξιών
Στο ιδεολογικό κενό που ξέμεινε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, ορισμένα μετασοβιετικά κράτη έπρεπε να χτίσουν εναλλακτικές αφηγήσεις για τη γέννηση του έθνους. Ήταν δύσκολο έργο: πολλές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες είχαν πολύ βραχεία πρότερη ιστορία ως σύγχρονα έθνη-κράτη, οι πνευματικές τους ελίτ είχαν εξαλειφθεί κατά τις εκκαθαρίσεις της εποχής του Στάλιν της δεκαετίας του '30 και η εθνοτική ισορροπία εξουσίας είχε δημιουργηθεί από σοβιετικές πολιτικές προνομιακών εθνών Σλάβων και Ρώσων ομιλητών. Το Καζακστάν δεν αποτέλεσε εξαίρεση.
Η σχετική ιδεολογική επιείκεια της περιόδου της περεστρόικας στα μέσα της δεκαετίας του '80 επέτρεψε την εμφάνιση νέου δημόσιου διαλόγου, που είχε κατασταλεί σοβαρά τις προηγούμενες δεκαετίες. Οι ισχυρότεροι από αυτούς αφορούσαν τη θρησκεία και την εθνική ταυτότητα.
Έτσι, όταν το Καζακστάν έγινε ανεξάρτητο το 1991, το έδαφος για μια εθνικιστική αφύπνιση είχε στρωθεί εδώ και δεκαετίες. Οι πολίτες προσπάθησαν να αναζωπυρώσουν θρησκευτικούς και συντηρητικούς κοινωνικούς κανόνες και μοντέλα, που θα μπορούσαν να ορίσουν και ως μη σοβιετικά και μη δυτικά. Υποστήριξαν την επιστροφή σε ένα φανταστικό και εφευρεθέν “παραδοσιακό” μοντέλο πατριαρχίας, ετεροκανονικότητας και σε αυστηρά καθορισμένους ρόλους φύλου. Ήταν μια τάση, που παρατηρήθηκε σε ολόκληρη την πρώην Σοβιετική Ένωση, από την Κεντρική Ασία μέχρι τον Καύκασο και την ίδια τη Ρωσία.
Σε αυτήν την κατανόηση της κοινωνίας του Καζακστάν, τα ΛΟΑΤΚ άτομα ήταν ξένοι. Αν και η χώρα αποποινικοποίησε τις ομοφυλοφιλικές πράξεις το 1998, δεν υπάρχει ακόμη νομική προστασία [6] κατά των διακρίσεων βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα εγκλήματα μίσους κατά των ΛΟΑΤΚ είναι συχνά [7]. Εν τω μεταξύ, οι θρησκευτικοί ηγέτες τόσο των ισλαμικών (περίπου το 70% του πληθυσμού) όσο και των ορθόδοξων χριστιανικών κοινοτήτων είναι γνωστό ότι υποστηρίζουν έναν λόγο έντονα εχθρικό προς τα ΛΟΑΤ άτομα. [8]
Υπάρχουν όμως μερικοί νεαροί Καζάκοι [9], που απορρίπτουν αυτές τις αξίες, όπως η ίδια η Nurkadilova.
Το Global Voices ρώτησε τους ιδρυτές του Kok.team [10], ενός τρίγλωσσου διαδικτυακού περιοδικού ΛΟΑΤ του Καζακστάν, που ιδρύθηκε από τους Daniyar Sabitov και Anatoly Chernoussov, τι αποκαλύπτει η φιλονικία Nurkadilova εναντίον Khamitov για την κοσμοθεωρία της νεολαίας του Καζακστάν:
Мы еще раз убедились, что в Казахстане существуют два лагеря людей, которые радикально противостоят друг другу, когда речь заходит о правах человека в контексте ЛГБТ. Их борьба очень важна, потому что ведется она на поле третьего лагеря – людей, которые пока не определились.
Μας επιβεβαιώνει και πάλι ότι υπάρχουν δύο ομάδες ανθρώπων στο Καζακστάν, που αντιτίθενται η μια στην άλλη κατά τη συζήτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της κοινότητας ΛΟΑΤ. Ο αγώνας τους είναι σημαντικός, γιατί γίνεται ενώπιον της τρίτης ομάδας: όσων παραμένουν αναποφάσιστοι.
Ωστόσο, ο Sabitov και ο Chernoussov πιστεύουν ότι αυτό το σκάνδαλο είναι ιδιαίτερα μοναδικό:
То, что у Нурбиби большая стабильная лояльная аудитория подписчиков, которая только растет – вот это может быть индикатором того, что у части молодежи есть запрос на новых героев. Это первая ЛГБТ-активистка не из числа “купленных Америкой городских сумасшедших”, как думают о нас, а активистка с большим социальным капиталом.
Το γεγονός ότι [η Nurkadilova] έχει ένα σταθερό και πιστό κοινό, που συνεχίζει να αυξάνεται, είναι ίσως ένας δείκτης ότι μέρος της νεολαίας του Καζακστάν αναζητά νέα πρότυπα. Είναι το πρώτο ΛΟΑΤΚ άτομο, που δεν μπορεί απλά να απορριφθεί ως μία εκ των “τρελών αστών, που επηρεάζονται και αγοράζονται από τις ΗΠΑ”, όπως μας χαρακτηρίζουν συχνά. Είναι ακτιβίστρια και έχει το δικό της σημαντικό κοινωνικό κεφάλαιο.
Μουσική έναντι στερεοτύπων
Τα τελευταία χρόνια, η μουσική έχει γίνει ένα σημαντικό μέσο για τους νέους του Καζακστάν για να θέσουν ζητήματα ταυτότητας και ανισότητας των φύλων. Ένα συγκρότημα, που έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτήν τη συζήτηση, είναι το ιδιαίτερα δημοφιλές ανδρικό συγκρότημα Κ-ποπ Ninety One [11]. Το συγκρότημα τραγουδά σχεδόν αποκλειστικά στα καζάκικα και η δημόσια παρουσία του δείχνει το ενδιαφέρον των μελών του να ανατρέψουν τα στερεότυπα και τις ταυτότητες φύλου. Μόνο αυτό το βίντεο έλαβε πέντε εκατομμύρια προβολές, που δεν είναι ασήμαντος αριθμός, δεδομένου ότι το Καζακστάν έχει πληθυσμό 18 εκατομμυρίων [12].
Το γεγονός ότι ένα τέτοιο συγκρότημα μπόρεσε να γίνει πολιτιστικό είδωλο είναι πολύ σημαντικό στο σύγχρονο Καζακστάν. Η Yevgenia Plakhina, συνεργάτιδα του Global Voices και στενή παρατηρήτρια της ποπ κουλτούρας του Καζακστάν, συνδημιούργησε ένα ντοκιμαντέρ [13] για τους Ninety One, το οποίο επιδιώκει να επεκτείνει τη συζήτηση σχετικά με τα πρότυπα για τη νεολαία του Καζακστάν. Μοιράστηκε τις σκέψεις της με το Global Voices σχετικά με τη σημασία του συγκροτήματος στις συζητήσεις σχετικά με την ταυτότητα φύλου στο Καζακστάν:
Группа Ninety One появилась, когда в Казахстане полным ходом шел процесс ре-традиционализации – перепридумывания традиционных ценностей. Почему они стали причиной ожесточенных дебатов? Во-первых, у них очень много фанатов по сравнению с другими казахскими группами – около 600 тысяч подписчиков на YouTube, около 575 тысяч подписчиков в Instagram. Во-вторых, они выглядят не так, как канонически должен выглядеть казахский мужчина – сережки в ушах, крашеные волосы, яркая одежда. В третьих, за это они очень нравятся девушкам и женщинам, уставшим от образа казахского мачо. В четвертых, против них сложно использовать риторику, что все зло приходит с Запада. K-Pop, который в Казахстане, превратился в Q-Pop пришел к нам с Востока. В пятых, ребята поют на казахском и собирают вокруг себя ту аудиторию, которую хотели подмять под себя традиционалисты.
Το συγκρότημα Ninety One εμφανίστηκε, όταν το Καζακστάν περνούσε από μια φάση “επιστροφής στις παραδόσεις” ή στην επανανακάλυψη των παραδοσιακών αξιών. Γιατί το συγκρότημα έγινε το αντικείμενο τόσων πολλών συζητήσεων; Πρώτον, επειδή έχουν μεγάλο αριθμό θαυμαστών σε σύγκριση με άλλους στο Καζακστάν: περίπου 600.000 συνδρομητές στο Youtube και 575.000 στο Instagram. Δεύτερον, δεν φαίνονται όπως οι παραδοσιακοί άνδρες του Καζακστάν: φορούν σκουλαρίκια, βάφουν τα μαλλιά τους και φορούν φωτεινά ρούχα. Αυτός είναι ο λόγος, που πολλά νεαρά κορίτσια και γυναίκες τους αγαπούν. Έχουν βαρεθεί τον κλασικό μάτσο άνδρα του Καζακστάν. Επιπλέον, δεν μπορεί κανείς να τους χρησιμοποιήσει για να προωθήσει την αφήγηση ότι όλα τα κακά προέρχονται από τη δυτική κουλτούρα: η K-ποπ [κορεάτικη ποπ] προήλθε από την Ανατολή και μετατράπηκε σε Q-ποπ στη χώρα μας [Το Καζακστάν γράφεται με Q στην αρχή στο καζάκικο λατινικό αλφάβητο]. Τέλος, τραγουδούν στα καζάκικα και συγκεντρώνουν το κοινό, που θα ήθελαν να επηρεάσουν περισσότερο οι υποστηρικτές των παραδοσιακών αξιών.
Фанаты Ninety One открыты для новых идей и не хотят строить такое общество какое строили их предки 200 лет назад. Конец 1990-х в Казахстане,был временем относительной свободы. В мои студенческие годы популярной была MC Гуль [14] – женщина, читающая рэп (кто бы мог подумать!). В казахоязычной среде, я думаю, это была группа «Орда [15]». Именно оттуда вышел продюсер группы Ninety One – Ерболат Беделхан.
Οι θαυμαστές των Ninety One είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες και θέλουν να χτίσουν μια κοινωνία εμπνευσμένη από τους προγόνους τους πριν από 200 χρόνια. Στα τέλη της δεκαετίας του '90, το Καζακστάν γνώρισε σχετική ελευθερία. Όταν ήμουν φοιτήτρια, ήταν δημοφιλής η ράπερ MC Gul [14]. Στις περιοχές που μιλούσαν καζάκικα στη χώρα, δημοφιλές ήταν το συγκρότημα Orda [15], του οποίου το μέλος Erbolat Bedelkhan έγινε ο παραγωγός των Ninety One.
Μπορεί ακόμη να υποστηριχθεί ότι οι Ninety One ήταν πιο επιτυχημένοι από την κυβέρνηση του Καζακστάν στην προώθηση της χρήσης της καζάκικης γλώσσας τραγουδώντας σχεδόν αποκλειστικά στα καζάκικα και προωθώντας τη νέα ορθογραφία της γλώσσας στο λατινικό αλφάβητο. Το παρακάτω βίντεο, το οποίο έχει ήδη περισσότερες από 200.000 προβολές στο YouTube, είναι ένα καλό παράδειγμα:
Ίσως το ισχυρότερο μήνυμα της επιστολής της Nurkadilova ήταν ότι η κουλτούρα του Καζακστάν δεν είναι αποκλειστικά ιδιοκτησία των εθνικιστών και των οπαδών της παράδοσης και ότι η εξερεύνηση και η δίψα για εξερεύνηση νέων “χωραφιών” δεν είναι καινοτομία για τη μεγαλύτερη χώρα της Κεντρικής Ασίας.