Ηλιοβασίλεμα στην Γκάμπια, 26 Δεκεμβρίου 2016. Φωτογραφία του Mariusz Kluzniak μέσω Flickr CC BY-NC-ND 2.0.
Αυτό το άρθρο της Reyhana Masters αναδημοσιεύτηκε χάρη στη συνεργασία του Global Voices με το IFEX. Η αρχική δημοσίευση βρίσκεται εδώ. [1]
Μετά από χρόνια βίαιων καταπιέσεων, οι εκλογές του 2016 επέτρεψαν στη Γκάμπια να πατήσει το κουμπί της “επαναφοράς”.
Η Reyhana Masters μίλησε με τον Saikou Jammeh της Ένωσης Τύπου της Γκάμπιας σχετικά με την Επιτροπή Αλήθειας, Συμφιλίωσης και Αποζημιώσεων της χώρας (TRRC), η οποία έχει καθηλώσει το έθνος από την έναρξη των ακροάσεων.
“Πηγαίνετε σε οποιοδήποτε μέρος δημόσια, βρίσκετε κόσμο να παρακολουθεί ή να ακούει. Πας σε κανένα κυβερνητικό γραφείο και δεν θα σε εξυπηρετήσουν, γιατί ο κόσμος παρακολουθεί. Ακόμη και όσοι αισθάνονται ότι δεν έχει νόημα να έχουν αυτή τη TRRC, διαπιστώνεις ότι είναι οι πρώτοι που θα την παρακολουθήσουν στην τηλεόραση”, λέει ο Saikou Jammeh.
Από την πρώτη εκπομπή της TRCC στις 7 Ιανουαρίου 2019, οι ακροάσεις έγιναν “εθνική εμμονή [2]“. Στις ακροάσεις έχουν πρόσβαση οι κάτοικοι της Γκάμπια μέσω μιας ποικιλίας μορφών: ραδιόφωνο, τηλεόραση, ζωντανή διαδικτυακή ροή και έντυπες εκδόσεις. Το κοινό μπορεί να αναζητήσει τα αρχεία του ιστότοπου της TRRC για να ανακτήσει ηχογραφημένες συνεντεύξεις.
Οι ιστορίες ποικίλουν από βάναυσες έως παράξενες: από επιθέσεις, βασανιστήρια, δολοφονίες και σεξουαλική κακοποίηση, μέχρι ιστορίες κυνηγιού μαγισσών και μάγων. [3]
Διαβάστε περισσότερα: Η Γκάμπια αντιμετωπίζει τον εφιάλτη των κυνηγιών μαγισσών υπό το πρώην καθεστώς [4]
Για κάθε ιστορία, υπάρχουν δάκρυα.
Από θύματα που αφηγούνται τη βαρβαρότητα των βασανιστηρίων που αντιμετώπισαν [5], μέχρι μάρτυρες που ανεβαίνουν στο βήμα για να πουν την ιστορία των αγαπημένων τους.
“Πήρα συνέντευξη από μερικούς από τους ανθρώπους που εμφανίστηκαν ενώπιον της επιτροπής. Τους επισκεπτόμουν στα σπίτια τους και κάποιοι έκλαιγαν όταν τους μιλούσα και σε κάποιες περιπτώσεις έβγαινα από τα σπίτια τους κλαίγοντας”, αφηγείται ο Saikou. Ακόμη και οι δράστες, μετανιωμένοι για τη συμμετοχή τους στη βαναυσότητα των πράξεών τους, δάκρυσαν.
Καθοριστικής σημασίας για την αναζήτηση δικαιοσύνης για τον εκφοβισμό, τις επιθέσεις, τα βασανιστήρια, τις εξαναγκαστικές εξαφανίσεις και τις εξωδικαστικές δολοφονίες, η TRRC αποκάλυψε επίσης τη σεξουαλική επίθεση κατά γυναικών σε μια κουλτούρα, όπου ο βιασμός και η κακοποίηση [6] είναι μόνο ψίθυροι.
Η πρώην βασίλισσα της ομορφιάς Fatou Jallow, γνωστή από το #IamToufah, είχε απορροφήσει το έθνος με την αφήγηση του βιασμού της από τον πρώην πρόεδρο Γιαγιά Τζαμέχ [7]. Η αποφασιστικότητά της να ταξιδέψει πίσω στη Γκάμπια από τη χώρα, όπου ζει εξόριστη, για να πει την ιστορία της στην TRRC, ξεκίνησε το κίνημα #MeToo της Γκάμπια.
Οι Γκαμπιανοί ήταν εξίσου καθηλωμένοι από την ομολογία του διαβόητου Jungler, Malick Jatta, για τη δολοφονία της εξέχουσας δημοσιογράφου Deyda Hydara. [8]
“Για χρόνια βασανίζαμε την κυβέρνηση με ερωτήσεις: ποιος σκότωσε την Deyda Hydara; Πού είναι η Ebrima Manneh; Για εμάς [την Ένωση Τύπου της Γκάμπια], ήταν η αιτιολόγησή μας να υποστηρίξουμε μια διαδικασία TRRC. Έφτασε στο σημείο, που η Manneh και η Hydara ήταν χαραγμένες στην ψυχή κάθε πολίτη της Γκάμπιας, που νοιαζόταν”, εξηγεί ο Saikou.
Η φωνή του σπάει ελαφρώς, καθώς αφηγείται την αντίδρασή του στο άκουσμα της εξομολόγησης του Jatta: “Για να είμαι ειλικρινής, πραγματικά δεν ήξερα πώς ένιωθα εκείνη τη στιγμή. Από τη μια, θύμωσα. Κι εγώ έπαθα σοκ. Πώς μπορεί ένας συμπατριώτης μου να πέσει τόσο χαμηλά; Από την άλλη, ένιωσα λίγη ανακούφιση. Τέλος, ιδού η απάντηση στο ερώτημα που θέτουμε τόσο καιρό”.
Εβδομάδες μετά τη μαρτυρία του Jatta, ο Saikou τον ξανασυνάντησε. “Είχαν ήδη περάσει εβδομάδες και ο θυμός στην καρδιά μου είχε διαλυθεί. Όταν τον κοίταξα στα μάτια, νόμιζα ότι θα έβλεπα ένα λιοντάρι. Είδα κάποιον, που πραγματικά φοβόταν».
Περιγράφοντας τέτοιες συναντήσεις, ο Saikou αφηγείται: “Πηγαίνεις στα σπίτια τους και βλέπεις την ανθρώπινη πλευρά τους, δεν είναι σαν κάποιον Ράμπο που ζει στη ζούγκλα. Έχουν τις γυναίκες τους, τα παιδιά τους περοατούν τριγύρω, έχουν τα αδέρφια τους εκεί. Βλέπεις λοιπόν την ανθρώπινη πλευρά τους.
“Δεν με εμπόδισε να μιλήσω για την Deyda Hydara. Αναστατώθηκε λίγο και είπε κάτι σαν να μην ήθελε να του το υπενθυμίζουν συνέχεια και ότι τον πληγώνει, όταν σκέφτεται τι έκανε. Του είπα ότι είναι σημαντικό για μένα και ότι καταλαβαίνω αν δεν θέλει να το συζητήσει και θα το σεβαστώ, αλλά δεν μπορώ να μη ρωτήσω, γιατί είναι σημαντικό για μένα ως δημοσιογράφο”.
Το καταστατικό της Επιτροπής
Η ιδέα της Επιτροπής Αλήθειας είχε συλληφθεί, πριν ακόμη ο Πρόεδρος Μπάροου ανέλθει στην εξουσία.
Η ιδέα ξεκίνησε το 2014, όταν πολλά πολιτικά κόμματα συζητούσαν την ιδέα του σχηματισμού συνασπισμού για να εξασφαλίσουν την ήττα του Τζαμέχ στις κάλπες. Όταν τελικά εντάχθηκαν ως Συνασπισμός Γκάμπια το 2016, το εκλογικό τους πρόγραμμα [9] περιείχε συγκεκριμένες ρήτρες για τη σύσταση μιας Επιτροπής Αλήθειας, που έλεγε, εν μέρει:
The Coalition Government shall set up a truth and reconciliation commission to enhance the healing of wounds that have caused pain and trauma through a cycle of confession, repentance, forgiveness and reconciliation. The commission will be empowered to recommend remedies for injustice including payment of compensation by the state, as it deems fit.
Η Κυβέρνηση Συνασπισμού θα συστήσει μια επιτροπή αλήθειας και συμφιλίωσης για να βελτιώσει την επούλωση των πληγών, που έχουν προκαλέσει πόνο και τραύμα μέσω ενός κύκλου εξομολόγησης, μετανοίας, συγχώρεσης και συμφιλίωσης. Η επιτροπή θα έχει την εξουσία να προτείνει διορθωτικά μέτρα για την αδικία, συμπεριλαμβανομένης της καταβολής αποζημίωσης από το κράτος, όπως κρίνει σκόπιμο.
Η ενιαία προσέγγιση, σε συνδυασμό με υποσχέσεις για θεσμική μεταρρύθμιση και την επιθυμία να διορθωθεί το ταραγμένο παρελθόν της χώρας, φαίνεται ότι έπαιξε καθοριστικό [10] ρόλο στην αιφνιδιαστική νίκη του Μπάροου σε βάρος του δικτάτορα Τζαμέχ στις εκλογές του 2016.
Ο Τζαμέχ αρχικά δέχθηκε την ήττα, αλλά στη συνέχεια αρνήθηκε να παραιτηθεί. Μια κρίση αποφεύχθηκε χάρη στην πίεση και μια συμφωνία της τελευταίας στιγμής [10] με τη μεσολάβηση της Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS), η οποία εγγυήθηκε “την αξιοπρέπεια, τον σεβασμό, την ασφάλεια και τα δικαιώματα του πρώην προέδρου Τζαμέχ”.
Αυτό ενισχύθηκε από τις διαβεβαιώσεις του Προέδρου Μπάροου ότι, αν και σκόπευε να δημιουργήσει μια επιτροπή αλήθειας νοτιοαφρικανικού τύπου, απέρριψε την ιδέα ενός πολιτικού κυνηγιού μαγισσών [11] και υποσχέθηκε ότι ο προκάτοχός του “θα μπορούσε να ζήσει στη Γκάμπια όπως κάθε άλλος απλός πολίτης”.
Ο θρίαμβος του Προέδρου Μπάροου στις κάλπες έθεσε τις βάσεις για “αποκατάσταση των λαθών” του παρελθόντος [12]. Για τους Γκαμπιανούς, αυτή η προσωρινή ηγεσία παρείχε την επαναφορά για τη μεταβατική δικαιοσύνη μετά από χρόνια βίαιης καταστολής.
Στις 20 Ιουλίου 2017, έξι μήνες μετά την έναρξη της προεδρίας του Μπάροου, ο νέος Γενικός Εισαγγελέας της Γκάμπια, Abubacarr Tambadou, ανακοίνωσε ότι διεθνείς εμπειρογνώμονες θα εξέταζαν ένα νομοσχέδιο για τη σύσταση της επιτροπής.
Τον Αύγουστο, ξεκίνησε μια εθνική διαδικασία διαβούλευσης με επικεφαλής τον Tambadou. Κατά τη διάρκεια της δίμηνης διαδικασίας, η αντιπροσωπεία υπό την ηγεσία της κυβέρνησης προσέγγισε όλους τους κατοίκους της Γκάμπιας, συμπεριλαμβανομένων των ψηφοφόρων, που συνήθως βρίσκονται στο περιθώριο, όπως οι γυναίκες, οι νέοι, οι θρησκευτικές μειονότητες και οι Γκαμπιανοί της διασποράς.
Η συμμετοχή των νέων στη συζήτηση οδήγησε στη συνεχιζόμενη εμπλοκή τους στη διαδικασία της μεταβατικής δικαιοσύνης μετά τον εθνικό διάλογο.
Ο τότε Αντιπρόεδρος της Ένωσης Τύπου της Γκάμπιας, Namory Trawally, ήταν μέλος.
Διαβάστε περισσότερα: Η επιτροπή αλήθειας της Γκάμπια συνεχίζει να αντιμετωπίζει καταχρήσεις υπό το καθεστώς του προηγούμενου προέδρου [13]
Όπως αφηγείται ο Saikou: ‘Η Ένωση Τύπου της Γκάμπιας υποστήριξε σοβαρά τη σύσταση της επιτροπής. Κάηκαν εφημερίδες, τραυματίστηκαν άνθρωποι. Θέλαμε να μάθουμε ποιος ήταν υπεύθυνος. Απαντήσεις δεν έχουμε λάβει ούτε καν έχει ερευνήσει το κράτος. Για εμάς, η επιτροπή ήταν μια πολύ σημαντική πλατφόρμα για να λάβουμε επιτέλους απαντήσεις σε ορισμένες από αυτές τις ερωτήσεις”.
Η συμπερίληψη των νέων στη συζήτηση τους οδήγησε στη συνέχιση της συμμετοχής τους στη διαδικασία μεταβατικής δικαιοσύνης μετά τον εθνικό διάλογο. Η φωνή τους, πολύ συχνά ανήκουστη, ακούγεται εν μέρει μέσω της καλλιτεχνικής συλλογικότητας “La Nostra Nazione La Nostra Voce [14]“, ένα κίνημα νέων καλλιτεχνών, ακτιβιστών και υποστηρικτών της μεταβατικής δικαιοσύνης στην Γκάμπια, στόχος του οποίου είναι να φέρει τη φωνή του η νεολαία της Γκάμπιας στη διαδικασία.
Ο χιπ-χοπ ακτιβιστής Killa Ace, η τραγουδίστρια ραπ Awa Bling, ο καλλιτέχνης “Fulu” Bobo Dimo, η ποιήτρια και ηγέτιδα της νεολαίας Lala Tourey και η Bright Stars Entertainment Gambia κάνουν περιοδεία στη χώρα, διαδίδοντας τη μουσική τους και ένα σύντομο ντοκιμαντέρ [15] για νέους μουσικούς και ακτιβιστές, που συμμετέχουν στη διαδικασία της μεταβατικής δικαιοσύνης της χώρας.
Η εθνική διαβούλευση είχε και αντιπάλους. “Κάποιοι θεώρησαν ότι δεν χρειαζόταν μια εξεταστική επιτροπή για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η χώρα χρειαζόταν να διευθετήσει τις διαφορές, να ξεχάσει το παρελθόν και να προχωρήσει. Αλλά φυσικά, αυτές οι φήμες δεν κέρδισαν”, είπε ο Saikou.
Η συμπερίληψη της λέξης “αποζημιώσεις” στον τίτλο ήταν μια εξεταζόμενη επιλογή. Δόθηκε έμφαση στη σημασία της εξασφάλισης ρυθμίσεων αποζημίωσης. Στη ζημιά και το τραύμα που υπέστησαν οι Γκαμπιανοί, προστέθηκε η απώλεια της μοναδικής υποστήριξης της οικογένειας μέσω συλλήψεων, κρατήσεων, εξωδικαστικών εκτελέσεων και εξαναγκαστικών εξαφανίσεων. Αυτό προκάλεσε ολόκληρες οικογένειες να καταστραφούν και προκάλεσε ένα καταστροφικό φαινόμενο ντόμινο.
Ο Saikou εξηγεί:
Fathers were killed, mothers were not working, and children had to drop out of school. So, you lost your source of income and you lost assets. When addressing those kinds of issues, it is not enough that someone has come out with the truth about what he has done to you. It may still not be enough for someone to go to prison for three to five years. It is very important that children who had to drop out of school be given an opportunity to return.
Οι πατέρες σκοτώθηκαν, οι μητέρες δεν δούλευαν και τα παιδιά έπρεπε να εγκαταλείψουν το σχολείο. Έτσι, έχανες την πηγή εισοδήματός σου και περιουσιακά στοιχεία. Όταν αντιμετωπίζεις τέτοιου είδους ζητήματα, δεν αρκεί το γεγονός ότι κάποιος έχει αποκαλύψει την αλήθεια για το τι σου έχει κάνει. Μπορεί ακόμα να μην είναι αρκετό για κάποιον να πάει στη φυλακή για τρία έως πέντε χρόνια. Είναι πολύ σημαντικό να δοθεί η ευκαιρία στα παιδιά, που έπρεπε να εγκαταλείψουν το σχολείο, να επιστρέψουν.
Εξετάστηκε επίσης ο αποκλεισμός της λέξης “δικαιοσύνη”. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η λέξη θα είχε συγκρατήσει τους ένοχους.
Η ακεραιότητα της Επιτροπής ήταν δύσκολο να κατηγορηθεί λόγω της ποικίλης σύνθεσής τη [16]ς. Από τους 11 Επιτρόπους, οι τέσσερις είναι γυναίκες. Εκπροσωπούν τους τομείς της νομικής, της θρησκείας και της κοινωνίας των πολιτών. Ο πρόεδρος, Lamin Sise, ήταν ο κύριος σύμβουλος του Κόφι Ανάν, όταν ο τελευταίος ήταν Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών.
Οι οικογένειες, ωστόσο, έχουν επικρίνει την αντιληπτή ως έλλειψη δικαιοσύνης. Τους εξόργισε ιδιαίτερα η απελευθέρωση των τεσσάρων “jungler”, που ομολόγησαν πολυάριθμες φρικαλεότητες. Η άμεση απάντηση [17] του Υπουργού Tambadou ήταν ότι η δικαστική διαδικασία θα έπρεπε να περιμένει δύο χρόνια, προτού η Επιτροπή Αλήθειας ολοκληρώσει το έργο της. Όπως είπε σε συνέντευξη Τύπου: “Δεν μπορούμε, επομένως, να προβλέψουμε το έργο της επιτροπής αναλαμβάνοντας δράση εναντίον κανενός σε αυτό το στάδιο”, προσθέτοντας ότι θα κατανοούσε ότι θα ήταν “πικρό χάπι για να το καταπιούμε” για τα θύματα και τις οικογένειές τους.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων, οι πληγές της χώρας ανοίγουν συνεχώς ξανά με την ελπίδα μιας οριστικής επούλωσης. Για πολλούς, η θεραπεία απαιτεί δικαιοσύνη και ότι ο Τζαμέχ και η ομάδα του είναι υπόλογοι για τις φρικαλεότητες, που διαπράχθηκαν.
Η Fatoumatta Sandeng, εκπρόσωπος της εκστρατείας “Jammeh2Justice”, πιστεύει ακράδαντα σε αυτή τη διαδικασία: “Με το να φέρουμε τον Τζαμέχ στη δικαιοσύνη, προειδοποιούμε επίσης τους τυράννους σε όλη την ήπειρο ότι εμείς, ο λαός, είμαστε αποφασισμένοι να πολεμήσουμε την ατιμωρησία”. [18]
Ο Πρόεδρος Μπάροου λέει ότι θα αναλάβει δράση [19], με βάση τις προτάσεις της επιτροπής για την ολοκλήρωση της δίκης του. Αυτό, φυσικά, εάν η πολιτική του σταδιοδρομία επιβιώσει από την αρχική θητεία της επιτροπής, η οποία διαρκεί δύο χρόνια, αλλά μπορεί να παραταθεί από τον πρόεδρο.
Ωστόσο, ακόμα κι αν ο συνασπισμός που ηγείται καταρρεύσει, η δημοτικότητά του μειώνεται και αντιμετωπίζει ένα αβέβαιο πολιτικό μέλλον, ο Πρόεδρος Μπάροου θα αποτυπωθεί στο πολιτικό τοπίο της χώρας του ως ο άνθρωπος, που άνοιξε το δρόμο για την αλήθεια, για τη συμφιλίωση και για τις αποζημιώσεις στη Γκάμπια μετά την κυριαρχία ενός τυράννου.