Αρχηγοί κρατών από πολλές χώρες της Ανατολικής Αφρικής συγκεντρώθηκαν τον Οκτώβριο του 2019 στην πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα, για να γιορτάσουν τα εγκαίνια του Πάρκου Ενότητας, ενός αστικού πάρκου μέσα στο αυτοκρατορικό παλάτι.
Το πάρκο, προσωπική πρωτοβουλία του μεταρρυθμιστή πρωθυπουργού της Αιθιοπίας, Άμπι Αχμέντ, περιέχει ιστορικές, εθνοτικές και πολιτιστικές γκαλερί της Αιθιοπίας. Διατηρεί επίσης ένα κολοσσιαίο κέρινο άγαλμα περασμένων ηγεμόνων της Αιθιοπίας, συμπεριλαμβανομένου του αυτοκράτορα Μενελίκ Β’ και του αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ, δύο μοναρχών, των οποίων η συνδυασμένη βασιλεία διήρκεσε περίπου 70 χρόνια.
Το πάρκο έχει στόχο να αφηγηθεί την ιστορία όλων των Αιθιόπων και να τιμήσει τις διαφορετικές εθνότητες, θρησκείες, πολιτισμούς, ιστορικές προσωπικότητες και ενδημικά φυτά και ζώα της χώρας.
Μια γρήγορη, όμως, πλοήγηση στις ειδήσεις σχετικά με τα εγκαίνια του πάρκου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκάλυψε πολιτικοποιημένες, εθνικιστικές αντιδράσεις με δύο αμοιβαία αποκλειστικές αφηγήσεις, που αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό τις εθνοτικές γραμμές των δύο μεγάλων εθνογλωσσικών ομάδων: Αμχάρα και Ορόμο.
Στον πυρήνα αυτού του διαχωρισμού βρίσκονται δύο αντίθετες αντιδράσεις στην αποκάλυψη των μνημείων, που απεικονίζουν δύο αυτοκράτορες να κάθονται στους θρόνους τους, στολισμένους με αυτοκρατορικά εμβλήματα: αντιπροσωπεύουν εδραιωμένες γραμμές ρήγματος στην πολιτική της Αιθιοπίας.
Οι εθνικιστές Αμχάρα ήταν σε μεγάλο βαθμό ευχαριστημένοι, παρόλο που κάποιοι το επέκριναν, περιγράφοντάς το ως έργο ματαιοδοξίας του Άμπι: ο ίδιος αυτοπροσδιορίζεται ως Ορόμο.
Εν τω μεταξύ, αρκετοί Ορόμο πολιτικοί και υποστηρικτές ήταν εξαγριωμένοι, ιδιαίτερα ο εξέχων πολιτικός της αντιπολίτευσης Τζαουάρ Μοχάμεντ, οποίος ήταν εξοργισμένος. Ο Jawar είπε ότι η κατασκευή κέρινων αγαλμάτων για τον αυτοκράτορα Μενελίκ Β’ και τον αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ αποτελεί προσβολή για τους Όρομο και για όλες τις άλλες εθνοτικές ομάδες, που συνεθλίβησαν από τους αυτοκράτορες.
Ο αυτοκράτορας Μενελίκ Β’ θεωρείται ευρέως ως ο πρώτος σύγχρονος Αιθίοπας μονάρχης, που μεταμόρφωσε το αιθιοπικό κράτος. Τον τιμούν ως σύμβολο ελευθερίας και συγχώρεσης. Κατηγορείται επίσης ότι έδιωξε ανθρώπους στη νότια Αιθιοπία από τη γη τους και ότι έδωσε προνόμια στην αμχαρική γλώσσα και τον Χριστιανισμό.
Την επόμενη μέρα, ο Τζαουάρ μαζί με τον Λέντσο Λέτα, βετεράνο πολιτικό και ιδρυτικό μέλος του Απελευθερωτικού Μετώπου Ορόμο, ηγήθηκαν σε προσκύνημα στην ανατολική κεντρική συνοικία Ετόσα της Ορόμια, της μεγαλύτερης περιοχής της Αιθιοπίας, για να επισκεφθούν το μνημείο των Μαρτύρων Ανόλε, του ιστορικού χώρου, που υποδηλώνει μια διαρκή καταγγελία των εθνικιστών Ορόμο για τις βάναυσες δολοφονίες του αυτοκράτορα Μενελίκ Β’, την πολιτιστική περιθωριοποίηση και την απώλεια της προγονικής τους γης στα τέλη του 19ου αιώνα.
Εβδομάδες αργότερα σε μια τηλεοπτική συνέντευξη, ο Τζαουάρ είπε:
Όσο ανυψώνουν τον Μενελίκ, θα ξεθάβουμε τα εγκλήματά του και θα κάνουμε τις γενιές να μάθουν τα εγκλήματά του, αρκεί να εξυψώνουν τον Χαϊλέ Σελασιέ. Θα το κάνουμε αυτό.
Δεν επρόκειτο για μεμονωμένη περίπτωση.
Αφότου ήρε ο Άμπι την καταπίεση του έθνους τον Απρίλιο του 2018 τερματίζοντας 27 χρόνια δικτατορίας, διαμάχες σχετικά με πολιτιστικές εκδηλώσεις, σημαίες, πολιτικές συγκεντρώσεις, μνημεία και η σημασία των προηγούμενων κυβερνώντων άρχισαν να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των συνομιλιών της Αιθιοπίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συχνά εκφρασμένα με «πύρινη» γλώσσα.
Είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο.
Εν συντομία, έχει ως εξής: Ένας κυβερνητικός αξιωματούχος, ηγέτης της αντιπολίτευσης, δημοσιογράφος ή εξέχουσα διασημότητα γνωμοδοτεί για τη σημασία μιας ιστορικής φιγούρας, ας πούμε, του αυτοκράτορα Μενελίκ Β’, σε μια από τις δημοφιλείς πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μέσα σε λίγα λεπτά, οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται από εκατοντάδες υποστηρικτικές ή καυστικές απαντήσεις.
Αυτές οι πολιτιστικά φορτισμένες ανταλλαγές ενισχύουν μια ατμόσφαιρα δυσαρέσκειας σε πολλούς διαδικτυακούς χώρους μεταξύ διαφορετικών εθνοτικών ομάδων της Αιθιοπίας — ή ακριβέστερα, των ελίτ τους. Εδραιώνουν την αίσθηση ότι η εθνοτική ομάδα κάποιου απειλείται με εξαφάνιση ως αντικείμενο της επιθετικότητας του άλλου.
Πολλοί τηλεοπτικοί σταθμοί, που ξεφύτρωσαν μετά τον Απρίλιο του 2018 ως κύριο μέρος του ταχέως μεταβαλλόμενου τοπίου των ΜΜΕ της Αιθιοπίας, τείνουν να απηχούν και να ενισχύουν αυτόν τον διχασμό με μοιραίες συνέπειες.
Για παράδειγμα, η κοινοτική βία συγκλόνισε την Ορόμια, αφότου ο Τζαουάρ έγραψε στη σελίδα του στο Facebook ισχυριζόμενος ότι οι κυβερνητικές Αρχές είχαν σχεδιάσει τη δολοφονία του τον Οκτώβριο του 2019. Η συνωμοσία περιφερειακού πραξικοπήματος στην περιοχή Αμχάρα τον Ιούνιο του 2019 μπορεί επίσης να συνδεθεί με υπερεθνικιστικές αφηγήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης .
Σε πολλές περιπτώσεις, ένας στρατός από προσωπικότητες του Facebook και του YouTube, υποστηρικτές της κυβέρνησης, στελέχη της αντιπολίτευσης, πολιτικά κόμματα και δημοσιογράφοι της διασποράς συχνά συμμετέχουν ή εισάγουν εμπρηστικές πληροφορίες σε ένα ήδη περίπλοκο, μπερδεμένο και ενισχυμένο οικοσύστημα μέσων κοινωνικής δικτύωσης — συχνά ως ένας τρόπος να κερδηθεί υποστήριξη για την πλευρά τους.
Πώς δύο στελέχη της αντιπολίτευσης συγκέντρωσαν υποστήριξη
Δύο στελέχη της αντιπολίτευσης, ο Τζαουάρ Μοχάμεντ, μέλος του Ομοσπονδιακού Κογκρέσου των Ορόμο, και ο Εσκιντέρ Νέγκα, πρώην πολιτικός κρατούμενος και πρόεδρος ενός πρόσφατα δημιουργημένου πολιτικού κόμματος, Μπαλντέρας για Αυθεντική Δημοκρατία, είναι εκπρόσωποι που ξεχωρίζουν για τον τρόπο, με τον οποίο χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να συγκεντρώσουν υποστήριξη.
Ο Τζαουάρ, με σχεδόν 1,9 εκατομμύρια οπαδούς στο Facebook – συχνά ενθουσιώδεις υποστηρικτές – τοποθετείται ως υπερασπιστής των συμφερόντων των Ορόμο. Με τεράστιους οπαδούς, έχει συμβολική σημασία για το κίνημα νεολαίας Ορόμο γνωστό ως Qeerroo και γενικά απεικονίζεται ως ηγέτης τους.
Ο Εσκιντέρ, από την άλλη πλευρά, βασίζεται όλο και περισσότερο στο Twitter ως μέσο ενίσχυσης της υποστήριξης. Αν και άργησε να ενταχθεί στο Twitter, απέκτησε μεγάλο αριθμό ακολούθων και τα σχόλιά του συχνά προκαλούν εξαγριωμένες αντιδράσεις από τους επικριτές. Η αρέσκειά του για την πλατφόρμα θεωρείται πολιτική επιταγή, καθώς οι κινητές συσκευές και η συνδεσιμότητα κινητής τηλεφωνίας έχουν γίνει πιο διαδεδομένες.
Ο Εσκιντέρ χρησιμοποιεί συστηματικά το Twitter για να κατηγορήσει τα μέλη του Qeerroo ότι διέπραξαν γενοκτονία κατά θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων στην Ορόμια. Η άποψή του για τους Qeerroo ταυτίζεται με χιλιάδες λογαριασμούς στο Twitter, που αντιπροσωπεύουν τους εθνικιστές Αμχάρα και τους οπαδούς της Αιθιοπικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Tewahedo.
Αν και κυριαρχούν σε δύο διαφορετικές πλατφόρμες — Facebook και Twitter — η αρνητική χημεία μεταξύ των δύο είναι εξίσου εμφανής.
Και οι δύο καταφέρνουν να διατυπώσουν έντονα αντίθετες απόψεις για θέματα όπως η ομοσπονδιακή δομή της Αιθιοπίας, το νομικό καθεστώς της πρωτεύουσας της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα, μιας εγκλωβισμένης πολυεθνικής πόλης εντός των συνόρων της Ορόμια, η ιστορία του αυτοκράτορα Μενελίκ Β’ και το σύνταγμα της Αιθιοπίας.
Στόχος τους είναι να ενισχύσουν τις ήδη στέρεες συνδέσεις τους με τους ακόλουθούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι αντιδράσεις, τα σχόλια, οι αναδημοσιεύσεις και οι κοινοποιήσεις στο Facebook και το Twitter είναι υψηλότερα από κάθε άλλο στέλεχος της αντιπολίτευσης.
Και παρά τις διαφορές μεταξύ τους, και οι δύο έχουν το μερίδιο που τους αναλογεί στην εισαγωγή παραπλανητικών πληροφοριών στο οικοσύστημα πληροφοριών της Αιθιοπίας.
Συχνά, ο Εσκιντέρ υπερτονίζει την αιθιοπική εξαιρετικότητα, την καταστροφή ιστορικών τοποθεσιών και τονίζει τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στην περιοχή της Ορόμια.
Για παράδειγμα, στο παρακάτω τουίτ, ο Εσκιντέρ έγραψε επιδοκιμαστικά ότι τα αμχαρικά επελέγησαν να συμπεριληφθούν στις γλώσσες εργασίας της Αφρικανικής Ένωσης. Αλλά τα αμαρικά δεν επιλέχθηκαν ποτέ:
YES to AMHARIC, Ethiopia's. working (offiical) language for over 700 years,as one of the working languages of the AFRICAN UNION…..AMHARIC is the embodiment of AFRICA'S long history of NATION BUILDING……this is not about a language,its about AFRICA'S place in world HISTORY pic.twitter.com/0hvK19tFRw
— Eskinder Nega (@eskinder_nega) February 10, 2019
ΝΑΙ στα ΑΜΧΑΡΙΚΑ, εργασιακή (επίσημη) γλώσσα της Αιθιοπίας για περισσότερα από 700 χρόνια, ως μία από τις γλώσσες εργασίας της ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ…..Η ΑΜΧΑΡΙΚΗ είναι η ενσάρκωση της μακράς ιστορίας της ΑΦΡΙΚΗΣ στη ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΘΝΩΝ…… δεν πρόκειται για γλώσσα, είναι η θέση της ΑΦΡΙΚΗΣ στην Παγκόσμια ΙΣΤΟΡΙΑ
Από τον Σεπτέμβριο του 2018, οι δυο τους έχουν εγκλωβιστεί σε μια μακροχρόνια μάχη, που έγινε πιο πρόσφατα τον Νοέμβριο του 2019 στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν και οι δύο περιόδευσαν για να συγκεντρώσουν χρήματα από μέλη ομάδων της αιθιοπικής διασποράς για τα πολιτικά τους σχέδια στην Αιθιοπία.
If Qeerroo is a rebel without cause, you would still be rotting in Weyane's gulags! Ungrateful! https://t.co/ekMS9rKxtu
— Jawar Mohammed (@Jawar_Mohammed) September 15, 2018
Εάν οι Qeerroo είναι επαναστάτες χωρίς αιτία, θα εξακολουθούσατε να σαπίζετε στα γκουλάγκ του Weyane! Αχάριστοι!
Καμία στιγμή δεν αποτύπωσε καλύτερα την αντιπαλότητα και την ιδεολογική διαμάχη μεταξύ των δύο ανδρών από την περιοδεία τους στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς οι υποστηρικτές τους έπαιξαν την «γάτα και το ποντίκι» σε όλη τη διάρκεια των περιοδειών τους.
Η περιοδεία του Τζαουάρ είχε γίνει μετά από πολλές ταραχώδεις ημέρες, κατά τις οποίες κοινοτική βία εξαπλώθηκε στην Ορόμια, η οποία οδήγησε στο θάνατο 86 ανθρώπων μετά τον ισχυρισμό του στο Facebook, που πυροδότησε μια αλυσίδα αντιδράσεων, που ξεκίνησε με τους υποστηρικτές του να συγκεντρώνονται μπροστά από την κατοικία του στην Αντίς Αμπέμπα.
Οι επικριτές του λένε ότι η ανάρτησή του στο Facebook προκάλεσε τον θάνατο 86 ανθρώπων και ο Εσκιντέρ, συγκεκριμένα, επέρριψε την ευθύνη πάνω του.
Ο Τζαουάρ αρνήθηκε ότι οι αναρτήσεις του είχαν σχέση με τη βία, ισχυριζόμενος αντ’ αυτού ότι οι ενέργειές του απέτρεψαν χειρότερη βία.
Καθώς ταξίδευε στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι υποστηρικτές του έδειξαν αλληλεγγύη συντονίζοντας τις συναντήσεις του και συγκεντρώνοντας κεφάλαια σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ με μεγάλους πληθυσμούς Ορόμο.
Άνθρωποι που εναντιώνονται στον Τζαουάρ, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι μέλη της βάσης υποστήριξης του Εσκιντέρ, πραγματοποίησαν μια σειρά από συγκεντρώσεις ενάντια στις συναντήσεις του Τζαουάρ.
Όπως ο Εσκιντέρ, ο Τζαουάρ έχει επίσης τη συνήθεια να χρησιμοποιεί αμφισβητήσιμες τεχνικές πειθούς. Συχνά κατηγορεί τις Αρχές του περιφερειακού κράτους Αμχάρα ότι νοσταλγούν την αυτοκρατορική εποχή της Αιθιοπίας και τονίζει τη βία εναντίον μειονοτήτων στην Αμχάρα.
Αφού ολοκλήρωσε την περιοδεία του στις ΗΠΑ, ο Τζαουάρ κατηγόρησε τις Αρχές της περιφερειακής πολιτείας Αμχάρα ότι οργάνωσαν και χρηματοδότησαν μια χαρακτηριζόμενη «μισητή, επαίσχυντη και βίαιη εκστρατεία».
Ως απόδειξη της κατηγορίας του, συνόδευσε το σημείωμά του με μια φωτογραφία, που έδειχνε έναν κορυφαίο αξιωματούχο της περιφερειακής πολιτείας της Αμχάρα, τον Yohannes Buayalew, να ποζάρει με τον Yoni Magna, μια προσωπικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τη διασπορά, διαβόητο για τις ατάκες του, τις προσβολές και τις θεωρίες συνωμοσίας του.
Η προσπάθεια είναι να υπονοηθεί ότι οι περιφερειακοί κρατικοί αξιωματούχοι της Αμχάρα συνεργάστηκαν με τον Yoni Magna, ο οποίος επίσης εθεάθη σε μία από τις διαδηλώσεις.
Μερικοί άνθρωποι εκτόξευσαν ανοιχτά φανταχτερές συκοφαντίες, που χρησιμοποιούνται για να αναφερθούν σε άτομο καταγωγής Ορόμο, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι αυτές οι συγκεντρώσεις στην πραγματικότητα οργανώθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν από τις Αρχές της Αιθιοπίας.
Υπερεθνικιστικό αίσθημα μέσα από τραγούδια
Μέχρι τώρα, η εμπρηστική γλώσσα περιοριζόταν στη γραφή, τα memes, τα σύντομα κλιπ, τα γραφικά και τις εικόνες. Όμως, καθώς ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κερδίζει έδαφος, το έδαφος της εθνοτικής έντασης έχει επεκταθεί στα μουσικά βίντεο του YouTube.
Νέος νόμος για τη ρητορική μίσους και την παραπληροφόρηση
Νωρίτερα αυτό το έτος, Αιθίοπες νομοθέτες ενέκριναν τη Διακήρυξη για την πρόληψη και την καταστολή της ρητορικής μίσους και της παραπληροφόρησης για να περιορίσουν τη διάδοση της ρητορικής μίσους και της παραπληροφόρησης για την προώθηση της «κοινωνικής αρμονίας» και της «εθνικής ενότητας». Ομάδες για τα δικαιώματα, ωστόσο, λένε ότι ο νόμος είναι επικίνδυνος για την ελευθερία της έκφρασης, επειδή περιέχει ευρείς και ασαφείς ορισμούς και διατάξεις, που δεν ευθυγραμμίζονται με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σε μια πλημμύρα από μουσικά βίντεο ορόμο και αμχαρικής γλώσσας, οι τραγουδιστές προωθούν εθνικιστικές αφηγήσεις, που επιβεβαιώνουν την ανωτερότητα της ομάδας τους. Μερικές φορές προωθούν ακόμη και σύγκρουση με την άλλη ομάδα.
Μερικές από τις πιο εθνικιστικές εκφράσεις στα τραγούδια επικεντρώνονται στην πατρίδα, τη σημαία και τα ιστορικά πρόσωπα. Το να επαινείς τον αυτοκράτορα Μενελίκ Β’ ως ελευθερωτή ή να τον καταγγέλλεις ως τέρας ήταν ένα επαναλαμβανόμενο θέμα από καιρό.
Μάλιστα, υπάρχει μια σελίδα στο Facebook, που ανέβηκε το 2013 για να αναδείξει τις θηριωδίες, που διέπραξε ένας στρατιώτης του αυτοκράτορα Μενελίκ Β’.
Αλλά η κυκλοφορία του Unity Park προκάλεσε πολλά μουσικά βίντεο Ορόμο, που επικεντρώνονται στην εθνική καταγωγή των κυβερνητικών Αρχών.
Επειδή το πάρκο είναι έργο του Άμπι, ορισμένα τραγούδια τον απεικονίζουν ως άτομο που διέπραξε εθνική προδοσία τιμώντας τον αυτοκράτορα Μενελίκ Β’. Ένα τραγούδι τον απεικόνιζε ως ξεπουλημένο, ένας άλλος ρωτά αν είναι καθόλου Ορόμο.
Η Caalaa Daggafaa, μια τραγουδίστρια Αφάν Ορόμο, κατηγόρησε τον Άμπι ότι ήταν ξεπουλημένος, επειδή επαινούσε παλιούς μονάρχες. Καταδικάζει το άγαλμα του Μενελίκ Β’, τον οποίο περιέγραψε ως τέρας.
Στο ίδιο βίντεο, αποτίει σεβασμό στις ένοπλες δυνάμεις του Μετώπου Απελευθέρωσης του Ορόμο, χαρακτηρίζοντάς τους ως ήρωες, που κάνουν σκληρή δουλειά συνεχίζοντας τον αγώνα για τη χειραφέτηση του λαού του Ορόμο.
Εν τω μεταξύ, οι Αμχάρα τραγουδιστές υμνούν τον Μενελίκ Β’ ως ενοποιητή και ελευθερωτή.
Σε ένα μουσικό βίντεο, ο Dagne Walle, ένας ανερχόμενος τραγουδιστής, ταλαντεύεται προς την κάμερα, κρατώντας το τουφέκι του ενώ φωνάζει ότι έχει κληρονομήσει τη ανδρεία από τον Μενελίκ Β’ υπαινισσόμενος πως ο αυτοκράτορας είναι πατέρας του.
Πλάνα με πλήθη με παραδοσιακά ρούχα με τουφέκια, ενώ κυματίζουν σημαίες της Αιθιοπίας και ένα λιοντάρι που βρυχάται παρουσιάζει το μουσικό βίντεο με τίτλο “Wey Finkich” (“Hell No”).
Αυτά τα τραγούδια συγκεντρώνουν τεράστιο αριθμό προβολών στο YouTube αποκομίζοντας χρήματα από διαφημίσεις, ενώ σκληραίνουν την εθνοτική πόλωση.
Αυτό το άρθρο είναι μέρος της σειράς «The Identity Matrix: Ρύθμιση πλατφόρμας διαδικτυακών απειλών κατά της έκφρασης στην Αφρική». Αυτές οι αναρτήσεις κρίνουν τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο με γνώμονα την ταυτότητα ή τις διακρίσεις με βάση τη γλώσσα ή τη γεωγραφική προέλευση, την παραπληροφόρηση και την παρενόχληση (ιδιαίτερα κατά γυναικών ακτιβιστριών και δημοσιογράφων), που επικρατούν σε ψηφιακούς χώρους επτά αφρικανικών χωρών: σε Αλγερία, Καμερούν, Αιθιοπία, Νιγηρία, Σουδάν, Τυνησία και Ουγκάντα. Το έργο χρηματοδοτείται από το Αφρικανικό Ταμείο Ψηφιακών Δικαιωμάτων της Συνεργασίας για τη διεθνή πολιτική της Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνιών για την Ανατολική και Νότια Αφρική (CIPESA).