Δύο γυναίκες επιβάτισσες σε μία μοτοσικλέτα ταξί boda-boda στην Ουγκάντα, 23 Μαρτίου 2010. Φωτογραφία από την Daryona μέσω του Wikimedia Commons CC BY 2.0.

Αυτό το κείμενο είναι μέρος μιας διμερούς σειράς για τις γυναίκες και την υγειονομική περίθαλψη κατά τη διάρκεια του COVID-19 στην Ανατολική Αφρική. Διαβάστε το Μέρος Α’ εδώ.

Σε ολόκληρη την Ανατολική Αφρική, οι μαίες και άλλοι ειδικευμένοι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης βοηθούν με ασφάλεια τις έγκυες γυναίκες κατά τη διάρκεια του τοκετού για να μειώσουν τον κίνδυνο θνησιμότητας στη μητέρα και το παιδί.

Ωστόσο, τα μέτρα για τον COVID-19, όπως η απαγόρευση των ταξιδιών και οι νυχτερινές απαγορεύσεις κυκλοφορίας, έχουν δημιουργήσει δυνητικά επικίνδυνα φυσικά εμπόδια μεταξύ εγκύων γυναικών και ειδικευμένων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Η συνεχιζόμενη πανδημία του COVID-19 αποτελεί έγκυρη και συνεχή απειλή για την απεριόριστη πρόσβαση σε ολοκληρωμένη υγειονομική περίθαλψη προς τη μητέρα.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλές έγκυες γυναίκες δεν μπόρεσαν να έχουν πρόσβαση στις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης εγκαίρως,  ή καθόλου, κατά τη διάρκεια του τοκετού. Εξαιτίας των νυχτερινών απαγορεύσεων κυκλοφορίας, οι πάροχοι μεταφορών είτε ήταν ανίκανοι είτε απρόθυμοι να μεταφέρουν έγκυες γυναίκες, που κοιλοπονούσαν, σε υγειονομικές εγκαταστάσεις, επειδή φοβούνταν την παρενόχληση από τις υπηρεσίες ασφαλείας.

Μέχρι τα μέσα Απριλίου 2020 στην Κένυα, περίπου ένα μήνα μετά την εφαρμογή των μέτρων για τον COVID-19, τουλάχιστον πέντε γυναίκες και τρία μωρά πέθαναν κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά τον τοκετό.

Τρεις έγκυες γυναίκες πέθαναν στην κομητεία Makueni λόγω δοκιμασιών στην πρόσβαση σε εγκαταστάσεις δημόσιας υγείας κατά τις ώρες απαγόρευσης. Μία από τις τρεις γυναίκες διώχθηκε στη μέση της νύχτας από δύο τοπικές μαίες και έναν αναβάτη boda-boda (“μοτοσικλέτα”), που αρνήθηκε να μεταφέρει αυτήν και τον σύζυγό της στο νοσοκομείο λόγω φόβου για σύγκρουση με την αστυνομία για παραβίαση της απαγόρευσης της κυκλοφορίας.

Η μητέρα έξι παιδιών στο Makueni πέθανε την επόμενη μέρα στο νοσοκομείο εν αναμονή μετάγγισης αίματος. Ο φόβος για παρενόχληση από την αστυνομία μεταξύ των οδηγών boda-boda οφείλεται εν μέρει σε πρόσφατα περιστατικά βίας εναντίον παρόχων υπηρεσιών μεταφορών.

Τον Φεβρουάριο του 2020 στην Κένυα, ένας οδηγός boda-boda σκοτώθηκε από έναν αστυνομικό, αφότου είχε συνοδεύσει ένα παιδί στο νοσοκομείο, που σχεδόν πνιγόταν. Τον Μάρτιο του 2020, ένας οδηγός boda-boda ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από αστυνομικούς, ενώ επέστρεφε στο σπίτι μετά από μεταφορά εγκύου στο νοσοκομείο.

Το τηλεοπτικό δίκτυο της Κένυας ανέφερε ότι τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας αυξήθηκαν λόγω των φόβων ότι “θα παραβιάσουν τις ώρες απαγόρευσης της κυκλοφορίας”.

Infant mortality high in Kisumu as mothers fear beating the curfew hours and COVID19 tests #KTNPrime pic.twitter.com/HzYBVMcV97

— KTN News Alerts (@KTNNewsKE) May 14, 2020

Η βρεφική θνησιμότητα είναι υψηλή στο Kisumu, καθώς οι μητέρες φοβούνται να παραβιάσουν τις ώρες απαγόρευσης της κυκλοφορίας και τις εξετάσεις για COVID19 #KTNPrime

Στην Ουγκάντα, τουλάχιστον 11 έγκυες γυναίκες πέθαναν λόγω καθυστερήσεων στην πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Αυτό ακολούθησε μια κυβερνητική απαγόρευση μεταφοράς και απαγόρευσης κυκλοφορίας για τον περιορισμό της κυκλοφορίας μόνο σε εκείνους με άδεια. Ενώ οι έγκυες γυναίκες εξαιρέθηκαν αργότερα από αυτήν την απαγόρευση, τα εμπόδια στην πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγείας παρέμειναν λόγω περιορισμών στην πρόσβαση σε υπηρεσίες ασθενοφόρων ή σε οποιαδήποτε άλλη μορφή δημόσιας μεταφοράς κατά τις ώρες απαγόρευσης της κυκλοφορίας.

Η Ζιμπάμπουε αντιμετώπισε την ίδια κατάσταση. Οι νοσοκόμες ανέφεραν μείωση του αριθμού των εγκύων που πηγαίνουν σε εγκαταστάσεις υγείας για να γεννήσουν και άλλες υπηρεσίες μητρότητας. Οι έγκυες μοιράστηκαν επίσης τις προκλήσεις τους όσον αφορά την πρόσβαση στις δημόσιες συγκοινωνίες λόγω του συνεχιζόμενου εθνικού αποκλεισμού και των φόβων να αντιμετωπίσουν βία από αστυνομικούς.

Κατά τη διάρκεια του COVID-19, οι κυβερνήσεις πρέπει να επανεξετάσουν, να θεσπίσουν και να εφαρμόσουν μέτρα για να διασφαλίσουν ότι οι έγκυες γυναίκες και τα κορίτσια είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση σε καλά εξοπλισμένες και κατάλληλα στελεχωμένες εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης.

Κρατικές υποχρεώσεις βάσει του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Σύμφωνα με τα διεθνή νομοθετικά μέσα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του Αφρικανικού Χάρτη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και των Λαών και το Πρωτόκολλο του Μαπούτο, το οποίο επικυρώθηκε από 43 από τα 55 Αφρικανικά Κράτη, που προστατεύουν και προωθούν τα δικαιώματα των γυναικών στην Αφρική, τα κράτη πρέπει να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν μέτρα για τη διασφάλιση της φυσικής πρόσβασης σε εγκαταστάσεις, αγαθά και υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης.

Αυτά τα μέτρα θα πρέπει ουσιαστικά να προσπαθούν να μειώσουν τον αριθμό των μέτρων που λαμβάνονται από ένα άτομο – στην περίπτωση αυτή είναι έγκυες γυναίκες – για πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Αυτό περιλαμβάνει την υποχρέωση υιοθέτησης ειδικών και συγκεκριμένων μέτρων για τη διασφάλιση της φυσικής προσβασιμότητας για ευάλωτες και περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως άτομα με αναπηρίες, πληθυσμούς από χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο και από αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές.

Πρέπει επίσης να υπάρχουν ειδικά μέτρα για τη διασφάλιση της φυσικής πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, όπως συγκρούσεις ή πανδημία.   

Μια γυναίκα επιβάτης σε μια μοτοσικλέτα boda-boda στην Ουγκάντα, 23 Μαρτίου 2010. Φωτογραφία από την Daryona μέσω του Wikimedia Commons CC BY 2.0.

“Wheels for life” [Τροχοί ζωής]

Η πρόσβαση σε υπηρεσίες ασθενοφόρων παραμένει ανεπαρκής σε πολλά αφρικανικά κράτη, αλλά ορισμένες αρχές έχουν αναμφίβολα λάβει μέτρα για να διασφαλίσουν την πρόσβαση στη μεταφορά σε εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Το Wheels for Life, μια πρωτοβουλία μεταξύ του Υπουργείου Υγείας της Κυβέρνησης της Κένυας, του AMREF και του Bolt, είναι ένα καλό παράδειγμα μιας σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, που διασφαλίζει ότι οι ετοιμόγεννες γυναίκες μπορούν να έχουν δωρεάν μεταφορά με ταξί από τα σπίτια τους σε εγκαταστάσεις υγείας, καλώντας το 1196, έναν αριθμό χωρίς χρέωση.

Αυτή η υπηρεσία ταξί, που λειτουργεί κατά τις ώρες απαγόρευσης της κυκλοφορίας μεταξύ 9 μ.μ. και 4 π.μ. καθημερινά στην Κένυα, τροποποιήθηκε στις 6 Ιουνίου 2020 από τις 7 μ.μ. και 5 π.μ. Ωστόσο, αυτή η πρωτοβουλία εξυπηρετεί μόνο κατοίκους στο Ναϊρόμπι, την πρωτεύουσα, εξαιρουμένων των εγκύων γυναικών που ζουν σε όλες τις άλλες περιοχές της Κένυας, ειδικά εκείνων στις αγροτικές περιοχές. Επίσης, αυτοί οι οδηγοί ταξί μπορούν να λειτουργούν μόνο σε εύπορες γειτονιές λόγω των αντιληπτών φόβων ανασφάλειας σε περιοχές με χαμηλότερο εισόδημα.

Για να συμπεριληφθούν κι άλλες περιοχές, οι Αρχές θα μπορούσαν να συνεργαστούν με αξιόπιστες εταιρείες ταξί ή μεμονωμένους χειριστές ταξί, συμπεριλαμβανομένων των ταξί boda-boda, για να λειτουργήσουν σε ολόκληρη την Κένυα, με έμφαση σε αγροτικές περιοχές όπου τα μηχανοκίνητα οχήματα δυσκολεύονται συχνά να αποκτήσουν πρόσβαση σε απομακρυσμένες κατοικίες λόγω έλλειψης επαρκών δρόμων .

Αυτό ισχύει επίσης για πολυάριθμους οικισμούς χαμηλού εισοδήματος που βρίσκονται σε αστικές και περιαστικές περιοχές, όπου τα μεγαλύτερα οχήματα δεν μπορούν να πλοηγηθούν σε στενά σοκάκια.

Οι αξιόπιστοι χειριστές boda-boda, ωστόσο, μπορούν εύκολα να πλοηγηθούν στα στενά ή γεμάτα βάτα μονοπάτια που βρίσκονται σε δυσπρόσιτες τοποθεσίες για να σώσουν άτομα που έχουν ανάγκη.

Οι πάροχοι των μεταφορών, που θα επιλεχθούν να συνεργαστούν με τις κυβερνήσεις, θα πρέπει να έχουν καλή γνώση των περιοχών, όπου θα λειτουργούν, και πρέπει να είναι γνωστοί στα μέλη της κοινότητας, καθώς και στις τοπικές δομές ασφαλείας, και να μπορούν να κάνουν ασφαλή είσοδο και έξοδο από λεγόμενες “μη ασφαλείς” τοποθεσίες.

Είναι σημαντικό ότι όλα τα μέτρα μεταφοράς, που έχουν υιοθετηθεί από τις κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων τυχόν ειδικών μέτρων, πρέπει πάντα να δίνουν προτεραιότητα στην ασφάλεια των εγκύων γυναικών κατά τη μεταφορά σε εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης.

Τα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας είναι πιθανό να αυξηθούν κατά τη διάρκεια της συνεχιζόμενης πανδημίας, παρόμοια με την αύξηση της μητρικής και νεογνικής θνησιμότητας που σημειώθηκε κατά την πανδημία του Έμπολα 2014-2016 στη Δυτική Αφρική.

Επομένως, οι κυβερνήσεις της Ανατολικής Αφρικής πρέπει να λάβουν όλα τα μέτρα για την προστασία της ζωής των εγκύων γυναικών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον τοκετό. Αυτά τα μέτρα θα συμβάλουν επίσης στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας κατά τη διάρκεια και μετά τον τοκετό.

Η Lydia Muthiani και η Nelly Warega είναι δικηγόροι ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που ζουν και εργάζονται στην Κένυα. Έχουν ειδικευτεί στην προαγωγή των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών και αποτελούν μέρος του Utu Wetu, μιας συλλογικότητας εμπειρογνωμόνων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που ασχολούνται ιδιαίτερα με τα δικαιώματα των γυναικών.