Κομμάτι μιας εννιαμερούς εικονογράφησης στο Instagram [1] από τους Βραζιλιάνους καλλιτέχνες Leandro Assis [2] και Triscila Oliveira [3]. Χρήση με άδεια.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), υπάρχουν 67 εκατομμύρια οικιακοί εργαζόμενοι [4] σε όλο τον κόσμο: το 80% είναι γυναίκες. Η οικιακή εργασία πραγματοποιείται στον ιδιωτικό τομέα και συχνά είναι αόρατη.
Οι εργαζόμενοι καθαρίζουν, μαγειρεύουν, φροντίζουν παιδιά ή ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας συχνά χωρίς σύμβαση ή με κακή νομική προστασία. Παρά το γεγονός ότι είναι “στις πρώτες γραμμές [5]” του COVID-19, σπάνια αποτελούν μέρος των σχεδίων απόκρισης ενάντια στον COVID-19.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων ενάντια στην εξάπλωση του COVID-19, πώς τα βγάζουν πέρα οι γυναίκες οικιακές βοηθοί σε όλο τον κόσμο;
Καμία πληρωμή για οικιακούς βοηθούς σε Αργεντινή, Αφγανιστάν και Ινδονησία
Οι περισσότερες οικιακές εργασίες είναι άτυπες, αφήνοντας τους εργαζόμενους ευάλωτους, ειδικά σε περιόδους κρίσης όπως κατά τον COVID-19.
Στην Αργεντινή, η οποία έχει περάσει περισσότερες από 100 ημέρες σε περιορισμό, περίπου το 70% των οικιακών εργαζομένων [6] είναι άτυποι, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Lanús (UNLa) και του Κέντρου Μελέτης και Έρευνας Εργασίας [7].
Κατά τη διάρκεια των συνεχιζόμενων μέτρων περιορισμού, αυτό σημαίνει ότι αν δε δουλεύεις, δεν πληρώνεσαι. Ωστόσο, πολλές γυναίκες καταφέρνουν να φτάσουν στους χώρους εργασίας τους παρά την έλλειψη άδειας για έξοδο κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Μόνο το 33% των εργαζομένων [8] με σύμβαση λαβαν τον πλήρη μισθό τους χωρίς να εργαστούν, από τότε που ξεκίνησε η πανδημία, σύμφωνα με την ίδια μελέτη.
Ακόμα, στην Αργεντινή, η έλλειψη ασφάλειας δικαίου αφήνει τους εργαζόμενους ευάλωτους και απρόθυμους να παραπονεθούν. Για παράδειγμα, οι ερωτηθέντες στην ίδια μελέτη φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους, θα μολυνθούν και θα μολύνουν τις οικογένειές τους. Επίσης, ένας αυξανόμενος αριθμός εργοδοτών κατέφυγε σε νομικά κόλπα για να τους κάνουν να παραιτηθούν, να τους πληρώσουν λιγότερα ή να αλλάξουν την κατηγορία τους σε “φροντιστές”, ώστε να μπορούν να είναι “εργαζόμενοι πρώτης ανάγκη;”. Συνολικά, η ένωση ανέφερε [9] ότι το 70% των οικιακών εργαζομένων υπέστησαν εργασιακή κακομεταχείριση κατά την καραντίνα.
Στο Εκουαδόρ [10], η συντριπτική πλειοψηφία των οικιακών εργαζομένων δουλεύουν χωρίς συμβόλαια ή συμβάσεις, που προσφέρουν ελάχιστη προστασία. Σχεδόν το 85% των οικιακών εργαζομένων [10] απολύθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σύμφωνα με την εθνική ένωση.
Στην Τυνησία, η οικιακή βοηθός Salma είπε στο Global Voices:
Είμαστε τα αόρατα χέρια. Η δουλειά μας δεν εκτιμάται. Δεν υπάρχουμε για τις οικογένειες, που υπηρετούμε, ούτε για το κράτος. Με το COVID-19 και τον αποκλεισμό, ήμαστε οι πρώτοι, που χάσαμε τις δουλειές μας χωρίς αποζημίωση ή υποστήριξη.
Όταν υπάρχουν συμβόλαια, πολλά από αυτά είναι ασαφή και αδύναμα. Αυτό ισχύει για την Ινδονησία, η οποία έχει τουλάχιστον 4,2 εκατομμύρια οικιακούς εργαζόμενους [11]. Το 2019, το Ινδονησιακό Εθνικό Δίκτυο Συνηγορίας Οικιακών Βοηθών [12] δημοσκόπησε 668 οικιακούς εργαζόμενους σε επτά περιοχές της χώρας και διαπίστωσε ότι το 98,2% των ερωτηθέντων έβγαζαν μόλις 20-30% του βασικού μισθού στην Ινδονησία.
Μερικές φορές, τα συμβόλαια με μεγάλους οργανσιμούς μπορεί κι αυτά να πάνε στραβά. Για παράδειγμα, στο Αφγανιστάν, στις καθαρίστριες στα γραφεία του Υπουργείου Οικονομικών αρχικά επετράπη να μείνουν στο σπίτι τους και συνέχισαν να πληρώνονται. Ωστόσο, όταν επιδεινώθηκε το πλαίσιο του COVID-19, έπρεπε να επιστρέψουν στη δουλειά, με κίνδυνο να χάσουν τον μισθό τους. Καθώς είναι οι κύριοι πάροχοι για τις οικογένειές τους, επέστρεψαν στα γραφεία. Η Fawzia, σε μονογονεϊκή οικογένεια με τέσσερα παιδιά, είπε στο Global Voices:
Αν μείνουμε ασφαλείς και προστατευτούμε από τον κορωνοϊό, θα πεθάνουμε από την πείνα.
Εκατομμύρια μετανάστριες καθαρίζουν σπίτια σε Μέση Ανατολή και Νοτιοανατολική Ασία
Πολλές από τις γυναίκες, που καθαρίζουν, φροντίζουν παιδιά και μαγειρεύουν επί πληρωμή σε όλο τον κόσμο, μετανάστευσαν από άλλη χώρα για να βρουν δουλειά. Για παράδειγμα, υπάρχουν περίπου 2,1 εκατομμύρια μετανάστες οικιακοί εργαζόμενοι [13] στη Μέση Ανατολή. Η πλειοψηφία είναι γυναίκες από ασιατικές και αφρικανικές χώρες όπως η Σρι Λάνκα, οι Φιλιππίνες, το Μπανγκλαντές, το Νεπάλ, η Ινδονησία, η Κένυα και η Αιθιοπία.
Σε όλη τη Μέση Ανατολή [14], οι εργαζόμενοι ενδέχεται να μην αμείβονται καθόλου και, ως αποτέλεσμα, πολλές μετανάστριες οικιακές βοηθοί δεν μπορούν να στείλουν εμβάσματα στην πατρίδα τους [15]. Αυτό όχι μόνο αυξάνει τη συναισθηματική και ψυχολογική πίεση, που υφίστανται οι μετανάστες εργαζόμενοι, αλλά αντιπροσωπεύει επίσης απώλεια εισοδήματος για τις οικογένειές τους στη χώρα καταγωγής τους. Στο Χονγκ Κονγκ, επίσης, τα επίπεδα χρέους [16] μεταξύ των κοινοτήτων μεταναστών από Φιλιππίνες και Ινδονησία έχουν αυξηθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Σε πόλεις όπως το Χονγκ Κονγκ ή η Σιγκαπούρη, η οικιακή εργασία των μεταναστών ρυθμίζεται ξεχωριστά. Ο νόμος απαιτεί [17] από τους μετανάστες οικιακούς εργαζομένους να ζουν με τους εργοδότες τους. Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια των εβδομάδων του περιορισμού, το να μένουν στο σπίτι σήμαινε ότι έπρεπε να μείνουν στη δουλειά και κατά τη διάρκεια των ρεπό τους.
Η κρίση του COVID-19 πυροδότησε για άλλη μια φορά τη συζήτηση σχετικά με τον κανόνα της συμβίωσης με τον εργοδότη. Όχι μόνο θολώνει τη διαφορά μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής, αλλά συχνά συνεπάγεται ανεπαρκή διαμονή και διατροφή ή έλλειψη ιδιωτικότητας και ασφάλειας. Μια ερευνητική έκθεση [18] το 2016 από το Κέντρο Δικαιοσύνης στο Χονγκ Κονγκ ανέφερε ότι “το 66,3% των MDW [μεταναστών οικιακών εργαζομένων], που ερωτήθηκαν, παρουσιάζει ισχυρά σημάδια ότι υφίσταται εκμετάλλευση, αλλά δεν ενεργοποιούνται αρκετοί δείκτες για να θεωρηθεί καταναγκαστική εργασία”. Πρόκειται για γκρίζα ζώνη.
Αν και το Χονγκ Κονγκ δεν βρισκόταν ποτέ υπό αυστηρό αποκλεισμό, η κυβέρνηση επανειλημμένα και δημοσίως [19] ζήτησε από τους οικιακούς εργαζομένους να μείνουν στο σπίτι κατά τα ρεπό τους στην περίοδο αιχμής του COVID-19 από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο. Μερικοί εργαζόμενοι ανέφεραν [20] ότι τους ζητήθηκε να παραιτηθούν, εάν εγκατέλειπαν τον χώρο εργασίας την ημέρα του ρεπό τους. Μόλις στις αρχές Απριλίου [21] ο Law Chi-Kwon, Υπουργός Εργασίας και Πρόνοιας, έκανε έκκληση μέσω του ιστολογίου του τόσο στους εργαζόμενους όσο και στους εργοδότες να “ασκήσουν αμοιβαία κατανόηση σχετικά με τις ρυθμίσεις των ρεπό”.
Στις χώρες του Κόλπου, η μετανάστευση ρυθμίζεται από το σύστημα kafala [22]. Οι βίζες των μεταναστών εργαζομένων συνδέονται με τους εργοδότες τους και δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν ή να αλλάξουν εργοδότες χωρίς την άδεια του εργοδότη τους. Εάν το κάνουν, είναι πιθανόν να συλληφθούν και να τιμωρηθούν για “φυγή” με πρόστιμα, κράτηση και απέλαση.
Στη Βραζιλία, το πρώτο θύμα του COVID-19 ήταν μια οικιακή βοηθός
Ορισμένοι οικιακοί εργαζόμενοι ανησυχούν, όταν οι εργοδότες τους δεν τους παρέχουν μάσκα ή απολυμαντικό χεριών ως υποχρεωτικό πρωτόκολλο υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ο πρώτος θάνατος από τον COVID-19 ήταν μια 63χρονη οικιακή βοηθός [23]. Η γυναίκα, της οποίας το όνομα έχει παραλειφθεί από τα ΜΜΕ μετά από αίτημα της οικογένειάς της, μολύνθηκε από τον εργοδότη της, που είχε επιστρέψει από ταξίδι στην Ιταλία. Ζητήθηκε από την εργαζόμενη να ζήσει στο σπίτι του εργοδότη για κάποιες μέρες της εβδομάδας λόγω της απόστασης μεταξύ του σπιτιού και της εργασίας της. Στις 16 Μαρτίου, άρχισε να αισθάνεται άρρωστη και πέθανε την επόμενη μέρα.
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία στη Βραζιλία, που συλλέχθηκαν για την οικιακή εργασία, δείχνουν ότι η χώρα είχε περίπου 6,1 εκατομμύρια οικιακούς εργαζομένους το 2016 [24], εκ των οποίων το 92% ήταν γυναίκες και το 71% ήταν μαύροι. Μόνο το 4% είναι γραμμένοι σε συνδικάτα. Επί του παρόντος δεν υπάρχει συγκεκριμένη νομοθεσία στη Βραζιλία, που να καθιστά την οικιακή εργασία μη απαραίτητη κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι εργαζόμενοι ίσως απολυθούν, εάν δεν πάνε στο χώρο εργασίας τους.
Και στο Εκουαδόρ, καθώς η οικονομία αρχίζει να ξανανοίγει, περισσότεροι οικιακοί εργαζόμενοι ξαναρχίζουν τη δουλειά τους και ανησυχούν για την ασφάλειά τους κατά τη μετάβαση αυτή. Το Υπουργείο Εργασίας απαιτεί από τους εργοδότες ιδιωτικών εταιρειών να διασφαλίζουν ότι στους εργαζόμενους παρέχονται ασφαλή μέτρα μεταφοράς και βιοασφάλειας, όπως μάσκες, για την προστασία της υγείας τους. Ωστόσο, αυτό δε συμβαίνει για τους οικιακούς εργαζόμενους, οι οποίοι αισθάνονταν ευάλωτοι στον COVID-19 στο περιβάλλον μετακίνησης και εργασίας τους.
Συνδικάτα και ΜΚΟ εργάζονται σκληρά σε Τζαμάικα και Σινγκαπούρη για τα εργασιακά δικαιώματα
Τα συνδικάτα σε πολλές χώρες προσπαθούν να προστατεύσουν τα εργασιακά δικαιώματα των οικιακών εργαζομένων. Η Ένωση Οικιακών Εργαζομένων της Τζαμάικας [25] είναι μια μη κυβερνητική, μη κομματική, εθελοντική οργάνωση, που εκπροσωπεί τις ανάγκες και τα συμφέροντα χιλιάδων οικιακών εργαζομένων. Τα επίσημα στοιχεία καταγράφουν 58.000 οικιακούς εργαζόμενους στη χώρα της Καραϊβικής.
Η ιδρύτρια και Πρόεδρος της Ένωσης, Shirley Pryce, η οποία έλαβε το βραβείο Γυναίκα της Χρονιάς της Κοινότητας της Καραϊβικής το 2017, δήλωσε στο Global Voices ότι, όπως χιλιάδες άλλοι εργαζόμενοι στην άτυπη οικονομία της Τζαμάικα, οι οικιακοί εργαζόμενοι ζουν “μεροδούλι-μεροφάι” και έχουν υποφέρει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ομάδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.
Η ένωσή της ζητά από την κυβέρνηση να δημιουργήσει ένα ταμείο έκτακτης ανάγκης για να βοηθήσει τους οικιακούς εργαζόμενους σε τέτοιες καταστάσεις.
Η Pryce τόνισε σημαντικές ανησυχίες για την οικιακή βία, η οποία έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας λόγω οικονομικής πίεσης, περισσότερου χρόνου σε εσωτερικούς χώρους με συζύγους και υπερπληθείς συνθήκες διαβίωσης. Είπε στο Global Voices:
Οι οικιακοί εργαζόμενοι είναι η ραχοκοκαλιά της κοινωνίας. Ενώ το βασικό επίκεντρο της κυβέρνησης είναι να περιοριστεί η εξάπλωση του ιού, οι κίνδυνοι, που προκύπτουν από τις ελλείψεις στην εργασία και την κοινωνική προστασία και τον αντίκτυπο στις πιο ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας, έχουν αυξηθεί και η κατάσταση είναι κρίσιμη.
Στη Σιγκαπούρη, όπου ορισμένοι εργοδότες έχουν αφήσει [26] τους οικιακούς τους εργαζόμενους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το Κέντρο για τους Οικιακούς Εργαζόμενους υπενθυμίζει στους εργοδότες να αντιμετωπίζουν τους βοηθούς τους δίκαια. Η κοινωνία των πολιτών πιέζει [27] επίσης τους περιφερειακούς ηγέτες να μην παραμελούν τους οικιακούς και μετανάστες εργαζόμενους, που εργάζονται στη Νοτιοανατολική Ασία.
Εκουαδόρ και Βραζιλία προσπαθούν να βρουν δημιουργικές λύσεις
Υπό το φως αυτών των δυσκολιών, ξεκίνησε μια ηλεκτρονική εφαρμογή [28] στον Ισημερινό, η οποία στοχεύει στη βελτίωση των δικαιωμάτων και των συνθηκών εργασίας [29] των οικιακών εργαζομένων. Συνδυάζει πληροφορίες σχετικές με τους οικιακούς βοηθούς, ώστε να μπορούν να τις βρουν σε ένα μέρος. Μέσω ερευνών, αυτή η εφαρμογή συλλέγει επίσης δεδομένα σχετικά με τις τρέχουσες συνθήκες εργασίας των οικιακών εργαζομένων – όπως μισθός, υπερωρίες και ώρες εργασίας – προκειμένου να βοηθήσει τους χρήστες να εντοπίσουν τυχόν παραβιάσεις δικαιωμάτων, που ενδέχεται να συμβούν, και να τους καθοδηγήσουν μέσω νομικών ενεργειών, αν είναι απαραίτητο.
Στη Βραζιλία, μια σειρά από κόμικς [30] κοινοποιήθηκαν στο Instagram για να ευαισθητοποιήσουν σχετικά με τη ζωή των οικιακών εργαζομένων. Δείχνουν ιστορίες γυναικών, που δεν έχουν την επιλογή να μείνουν στο σπίτι και που ανησυχούν να θέσουν τον εαυτό τους – και τους άλλους γύρω τους – σε κίνδυνο.
Οι οικιακοί εργαζόμενοι, οι προγραμματιστές, οι καλλιτέχνες, τα συνδικάτα και οι ακτιβιστές σε όλο τον κόσμο εργάζονται, έτσι ώστε τα “αόρατα χέρια” του κόσμου να μπορούν να βγουν από τις σκιές, ακόμη και κατά τη διάρκεια πανδημίας.