Η Λευκορωσίδα ποιήτρια Valzhyna Mort. Φωτογραφία (c): Tanya Kapitonova, χρησιμοποιείται με άδεια.
Καθώς τα γεγονότα εξελίσσονται στη Λευκορωσία μετά τις προεδρικές εκλογές, των οποίων τα αποτελέσματα αμφισβητούνται από την αντιπολίτευση και μεγάλο μέρος του πληθυσμού, οι Λευκορώσοι καλλιτέχνες μιλούν για να καταγγείλουν την κρατική βία και να εκφράσουν αλληλεγγύη προς τους διαδηλωτές. Η Valzhyna Mort, διάσημη ποιήτρια της Λευκορωσίας που ζει στις ΗΠΑ και γράφει στα λευκορωσικά και αγγλικά, μίλησε στο Global Voices για την απάντησή της, τις εντυπώσεις της και τι κάνει για να ευαισθητοποιήσει.
Η Valzhyna Mort είναι η συγγραφέας δύο ποιητικών συλλογών: “Factory of Tears” και “Collected Body”. Είναι αποδέκτης της υποτροφίας του ιδρύματος Lannan, της υποτροφίας Amy Clampitt και του βραβείου Bess Hokins από το “περιοδικό Poetry”. Διδάσκει επίσης στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ. Το δεύτερο βιβλίο της στη λευκορωσική γλώσσα, “ЭпідэміР Ружаў” [Η επιδημία των τριαντάφυλλων], κυκλοφόρησε το 2017. Το επόμενο βιβλίο της, “Μουσική για Νεκρούς και Αναστημένους”, θα δημοσιευτεί φέτος.
Η συνέντευξη έχει υποστεί επεξεργασία για λόγους συντομίας και μορφοποίησης.
Κεντήματα από τη Λευκορωσίδα καλλιτέχνη Rufina Bazlova, που απεικονίζουν Λευκορώσους να υποστηρίζουν την υποψήφια της αντιπολίτευσης Σβιατλάνα Τσιχανόφσκαγια. Η εικόνα χρησιμοποιείται με άδεια.
Filip Noubel (FN): Μετά από 26 χρόνια κυρίως αδιαμφισβήτητης εξουσίας, ο Πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο αντιμετωπίζει τώρα τη μεγαλύτερη πρόκληση για την διακυβέρνησή του, συμπεριλαμβανομένων διαδηλώσεων και απεργιών. Γιατί τώρα;
Valzhyna Mort (VM): Αυτή έπρεπε να είναι μια ειρηνική αλλαγή στην εξουσία στη χώρα μου. Αυτή η στιγμή έχει πάρει πολύ καιρό, επειδή οι άνθρωποι δεν ήθελαν βία. Εμείς οι Λευκορώσοι, που έχουμε υποστεί πολλούς πολέμους, λέμε στον εαυτό μας: “Ας υπομείνουμε για λίγο περισσότερο. Καμία επανάσταση δεν αξίζει μια ανθρώπινη ζωή.”
Φέτος, όταν οι προεδρικοί υποψήφιοι φυλακίστηκαν και κηρύχθηκαν εγκληματίες μέσα σε μια νύχτα, οι άνθρωποι συγκινήθηκαν από τη σαφήνεια του πόσο αδύναμη και αξιολύπητη είναι η κυβέρνησή μας. Οι Λευκορώσοι δεν χρειάζεται να κάνουν τίποτα για να διασφαλίσουν ότι η κυβέρνησή τους τους φοβάται, αρκεί που υπάρχουν. Η βία διαπράττεται εναντίον των ανυπεράσπιστων ανθρώπων από αστυνομικές δυνάμεις και στρατεύματα του υπουργείου Εσωτερικών. Ξεκίνησε με ανθρώπους, που ξυλοκοπήθηκαν και συνελήφθησαν, επειδή έκαναν το σήμα της νίκης στο δρόμο τους προς την εργασία. Αυτή τη στιγμή, τα ΜΑΤ σέρνουν τους ανθρώπους από τα παντοπωλεία και τα αυτοκίνητά τους τυχαία, χτυπώντας τους και συλλαμβάνοντας τους.
Όταν η εκλογική απάτη ξεκίνησε με το σχηματισμό εκλογικών επιτροπών και τη μη διαπίστευση των ανεξάρτητων παρατηρητών, φάνηκε προφανές ότι έπρεπε να αντιταχθούμε ακολουθώντας τα πιο βασικά νομικά βήματα. Ακόμα κι αν το ελεγχόμενο από το κράτος δικαστήριο δεν συμφώνησε, μόνο το γεγονός της ακρόασης για το ζήτημα έκανε τη διαφθορά ορατή. Μια ισχυρή αίσθηση της αλληλεγγύης της βάσης που είχε ήδη διαμορφωθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19, όταν η κυβέρνηση απέτυχε να προσφέρει συστηματική υποστήριξη, εξελίχθηκε σε καλά ενημερωμένη πολιτική συμμετοχή. Όταν ξεκίνησε η απάτη στα εκλογικά τμήματα, εγώ, παρά το ότι βρίσκομαι στην άλλη πλευρά του ωκεανού, ένιωσα ότι μπορούσα να δω μέσα από τα τείχη και να διαβάσω τα άτολμα μυαλά των αξιωματούχων.
Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση δεν ήξερε τι να περιμένει από τους πολίτες της. Ίσως περίμενε βία; Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η αστυνομία και τα ΜΑΤ συνεχίζουν να συμπεριφέρονται σαν να τους επιτίθεται κάποιος; Μόλις τώρα, είδα μια εικόνα ενός 15χρονου αγοριού ακίνητου στο έδαφος με τρεις αστυνομικούς να τον χτυπούν. Ίσως η μεγαλύτερη αδυναμία, που έγινε ορατή τους τελευταίους μήνες, ήταν το πόσο λίγο το κράτος γνωρίζει τους δικούς του ανθρώπους.
FN: Οι Λευκορώσοι συχνά περιγράφονται ως πολιτικά αδιάφοροι. Τους έχουμε δει να βγαίνουν στους δρόμους για τέσσερις νύχτες, να πολεμούν την αστυνομική βία, τις συλλήψεις και τις απειλές. Τι διαφέρει αυτή τη φορά;
VM: Αυτό που συμβαίνει στη Λευκορωσία είναι μοναδικό. Δεν θέλουμε να θυσιάσουμε μια ζωή: στη Λευκορωσία, δεν υπάρχει τίποτα άλλο από το αίμα των ανθρώπων μας κάτω από τα πόδια μας. Αυτό το αίμα είναι ανώνυμο, χωρίς οστά και άφωνο. Το να γεννηθείς στη Λευκορωσία σημαίνει να κληρονομήσεις τον φόβο και την αφοβία, την ντροπή και την αυθάδεια, τη φωνή και την αφωνία. Αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: το να γεννηθείς στη Λευκορωσία σημαίνει να κληρονομήσεις μια μεγάλη αορατότητα και μια αυτοπεποίθηση. Φύτευση κηπευτικών λαχανικών, παρασκευές κονσερβών για το χειμώνα, σπορά, επιδιόρθωση πραγμάτων, ανάγνωση, παρουσίαση εκπαιδευτικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων: πρόκειται για όλες τις πολιτικές δραστηριότητες των αυτοδύναμων ανθρώπων, που τρέφονται, ντύνονται και εκπαιδεύονται. Γι’ αυτό, αυτό που βλέπουμε τις τελευταίες τρεις μέρες και νύχτες είναι σε αντίθεση με τις διαμαρτυρίες, που έχουμε δει αλλού. Αυτό είναι ένα επαναστατικό κίνημα ενός επαναστατικού έθνους, που επιβιώνει λόγω αυτάρκειας εδώ και αιώνες.
Το Διαδίκτυο στη Λευκορωσία είναι κλειστό, ωστόσο, μόλις παρακολούθησα μια σύντομη συνέντευξη με μία καθαρίστρια σε έναν σταθμό του μετρό, που δείχνει μια καταγραφή κινητού τηλεφώνου με το αίμα που έπρεπε να καθαρίσει. Με τη βοήθεια των καναλιών του Telegram της Λευκορωσίας έχω παρακολουθήσει περισσότερη λευκορωσική τηλεόραση από ό,τι στα χρόνια μου στη Λευκορωσία. Όλα αυτά είναι βίντεο αστυνομικής βίας, που καταγράφτηκαν από ιδιώτες στα προσωπικά τους κινητά τηλέφωνα και στη συνέχεια κοινοποιήθηκαν στον κόσμο. Αυτό, μαζί με την αυτοοργανωμένη, μη κεντρική κομματική διαμαρτυρία του δρόμου, είναι μια εκδοχή της πολυφωνίας, της αγαπημένης λογοτεχνικής συσκευής των συγγραφέων μας Ales Adamovich και Svetlana Alexievich. Αυτή είναι η παράδοσή μας.
Κέντημα από τη Λευκορωσίδα καλλιτέχνη Rufina Bazlova, που απεικονίζει τις αστυνομικές δυνάμεις που έχουν κατεβάσει τα προστατευτικά τους εργαλεία και τα όπλα τους. Η εικόνα χρησιμοποιείται με άδεια.
FN: Πολλοί Λευκορώσοι, όπως εσείς, έχουν επιλέξει να ζήσουν έξω από τη χώρα τους για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους. Παίζει ρόλο σήμερα η διασπορά; Μπορεί και πρέπει να παίξει ρόλο;
VM: Αυτή είναι μια στιγμή παγκόσμιας αλληλεγγύης της Λευκορωσίας. Είμαστε όλοι άνθρωποι με λίγη γνώση για τις ρίζες μας, με οικογενειακά δέντρα που κρέμονται σε έναν μόνο επιζώντα, το μόνο που έχουμε είναι ο ένας τον άλλον. Είμαστε πολύ μόνοι και αόρατοι στον κόσμο για να μην είμαστε ενωμένοι. Και ναι, η διασπορά κάνει τα πάντα για να τραβήξει τη διεθνή προσοχή προς τον λευκορωσικό αγώνα για αξιοπρέπεια. Υπάρχουν διαμαρτυρίες με συγκεκριμένες απαιτήσεις, εκστρατείες και συγκέντρωση χρημάτων. Υπάρχει επικοινωνία, τόσο απλή, όσο το να ξεπερνάς τις τηλεφωνικές διακοπές για να ελέγξεις την οικογένεια και τους φίλους σου και να τους ενημερώσεις ότι δεν είναι μόνοι.
Στη Λευκορωσία, οι άνθρωποι παγιδεύονται χωρίς κανένα μέσο επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, χωρίς σαφή κατανόηση του τι φαίνεται, τι γίνεται κατανοητό για την κατάστασή τους. Οι ξένοι δημοσιογράφοι απελάθηκαν. Πολλοί δημοσιογράφοι πυροβολήθηκαν και ξυλοκοπήθηκαν από την αστυνομία. Ορισμένοι δημοσιογράφοι, ειδικά στη Ρωσία, έχουν τόσο λίγη γνώση της κατάστασης της Λευκορωσίας που θα μπορούσαν να κάνουν μεγαλύτερη ζημιά παρά να βοηθήσουν με τους αβάσιμους παραλληλισμούς τους με την Ουκρανία και / ή μη απολογητικά αποικιακά πλαίσια.
Επομένως, είναι καθήκον όλων μας εκτός της χώρας να κάνουμε τη Λευκορωσία ορατή και υποστηριζόμενη. Και πάλι, αυτό δεν ήταν κάτι που έπρεπε να δηλωθεί. Αντίθετα, έγινε αμέσως αισθητό, έγινε χωρίς να ειπωθεί. Πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στη διασπορά δεν έφυγαν για πάντα. Έχουμε δεσμούς με το σπίτι, επιστρέφουμε τακτικά, εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας από πού προέρχονται, παρέχουμε ένα σύστημα υποστήριξης για τους ανθρώπους μας πίσω στη Λευκορωσία και για τους Λευκορώσους παντού.
FN: Είστε ποιήτρια, που γράφει στα λευκορωσικά και στα αγγλικά. Πώς υπάρχει η Λευκορωσία στα γραπτά σας; Επηρεάζουν τα τρέχοντα γεγονότα στη Λευκορωσία αυτά που γράφετε ή μπορεί να γράψετε;
VM: Το νέο μου βιβλίο ποίησης “Μουσική για Νεκρούς και Αναστημένους” είναι ένα έργο βαθιά λευκορωσικό. Θα το δημοσιεύσω στα λευκορωσικά στη Λευκορωσία, όταν καταστεί δυνατό.
Τις τελευταίες ημέρες έχω ζήσει εντελώς διαδικτυακά, σε μια εικονική Λευκορωσία. Το βιολογικό μου ρολόι έχει αλλάξει, δεν μπορώ να πω τι δουλειά έπρεπε πραγματικά να κάνω αυτές τις λίγες μέρες. Θα μπορούσα να έχω μια ελαφριά εκδοχή μετατραυματικού συνδρόμου – το να βλέπω τους ανθρώπους να συζητούν για την αμερικανική πολιτική ή να συνεχίζουν την ημέρα τους σαν να μην συμβαίνει τίποτα στη Λευκορωσία φαίνεται παράλογο και, περισσότερο, με εξοργίζει. Στα πολλά χρόνια που έχω ζήσει στο εξωτερικό, έχω νιώσει εκτός τόπου πολλές φορές, αλλά αυτό είναι ένα νέο επίπεδο αυτού του συναισθήματος. Δεν θέλω κοντά μου ούτε ένα άτομο, που να μην παρακολουθεί τη Λευκορωσία τώρα. Φυσικά, αυτό είναι όλο το ωμό συναίσθημα. Οι Αμερικανοί δεν απήργησαν, όταν παιδιά πέθαιναν σε κλουβιά στα νότια σύνορά τους. Αλλά μπορώ να το πω αυτό: Είμαι κουρασμένη από την αδαή περιέργεια. Θέλω να δω διεθνή ενσυναίσθηση.
Σήμερα, έγραψα μια δήλωση αλληλεγγύης προς τους Λευκορώσους και την έστειλα σε καμπόσους εκδότες. Ήθελα να την δημοσιεύσω αμέσως, ώστε να αφήσουν ό,τι κάνουν οι πάντες και να δουν τι συμβαίνει στην πατρίδα μου. Όταν πάτησα το κουμπί “αποστολή” και το κείμενο γλίστρησε από τα χέρια μου, με κατέκλυσε ένας πελώριος φόβος. Αναλογίστηκα μήπως είχα ονειρευτεί ό,τι είχα περιγράψει στη δήλωσή μου. Φαντάστηκα κάποιον να την διαβάζει, κάποιον να τρώει μεσημεριανό και να λέει “ουάου, είναι υπερβολική, τόσο θυμωμένη, τόσο συναισθηματική” και φοβήθηκα πως όλα ήταν ένα κόλπο του δικού μου σαλεμένου μυαλού.
Στη συνέχεια, το τηλέφωνό μου χτύπησε. Ο αγαπητός μου φίλος μου έστειλε μέσω του Telegram από το Μινσκ: “Ακούμε πυροβολισμούς και εκρήξεις. Μας βλέπει κανείς από τον έξω κόσμο;”