- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Η Λευκορωσία σε αναταραχή: Η άποψη από τη γειτονική Λιθουανία

Κατηγορίες: Ανατολική - Κεντρική Ευρώπη, Λευκορωσία, Λιθουανία, Διαδηλώσεις, Διακυβέρνηση, Εκλογές, Επικαιρότητα, Μέσα των πολιτών, Μετανάστευση, Πολιτική

Η πλατεία του καθεδρικού ναού της Βίλνιους, ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της πρωτεύουσας της Λιθουανίας. Φωτογραφία του Filip Noubel, που χρησιμοποιείται με άδεια.

Η Λευκορωσία και η Λιθουανία μοιράζονται περισσότερα από 600 χιλιόμετρα συνόρων [1] στη βόρεια Κεντρική Ευρώπη. Αν και και οι δύο χώρες έχουν προχωρήσει με πολύ διαφορετικούς τρόπους από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης η Λιθουανία μπορεί να είναι μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ και η Λευκορωσία μέρος του κατευθυνόμενου από τη Ρωσία Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας [2]  πολλά στην κοινή ιστορία τους, τους ενώνουν. Ενώ οι Λευκορώσοι αποτελούν μικρή μειονότητα [3] στη Λιθουανία, που αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 2% του πληθυσμού, αυτή η μειονότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις εθνικές ιστορικές αφηγήσεις της Λευκορωσίας. Από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα, η Λευκορωσία και η Λιθουανία ήταν μέρος της ίδιας οντότητας, του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας [4], και πολλοί σημαντικοί Λευκορώσοι διανοούμενοι έζησαν, εργάστηκαν και μελέτησαν στη Βίλνιους, την πρωτεύουσά της.

Σήμερα, οι δύο γείτονες συμμερίζονται τον απόηχο των προεδρικών εκλογών της 9ης Αυγούστου στη Λευκορωσία, στις οποίες οι Λευκορώσοι είδαν τους εαυτούς τους να βγαίνουν στους δρόμους σε μαζικές διαδηλώσεις κατά της προσπάθειας του επί μακρόν Προέδρου Αλεξάντερ Λουκασένκο να εξασφαλίσει μια έκτη συνεχή θητεία. Ο Λουκασένκο ανήλθε στην εξουσία το 1994 και κατά τη διάρκεια της μακράς διακυβέρνησής του περισσότεροι από μια χούφτα Λευκορώσων ακτιβιστών της αντιπολίτευσης έχουν μετακομίσει στη Λιθουανία. Αρκετές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών της Λευκορωσίας βρίσκονται στην πρωτεύουσα της Λιθουανίας, Βίλνιους, καθώς και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Επιστημών, το οποίο η κυβέρνηση της Λευκορωσίας ανάγκασε να εγκαταλείψει τη χώρα το 2004.

Η Λιθουανία παραμένει πιθανός προορισμός για τους υποστηρικτές της αντιπολίτευσης σε περίπτωση περαιτέρω επιδείνωσης της πολιτικής κατάστασης στη Λευκορωσία. Θα ενταχθούν στην υποψήφια της αντιπολίτευσης Σβιατλάνα Τσιχανόφσκαγια, η οποία διέφυγε στη Λιθουανία στις 11 Αυγούστου [5], αφού δέχθηκε απειλές από τις Αρχές της Λευκορωσίας. Στην εξορία, εξακολουθεί να καλεί τη Λευκορωσία να διενεργήσει ελεύθερες και δίκαιες εκλογές και ανακοινώνει την ετοιμότητά της να ηγηθεί μεταβατικής κυβέρνησης.

Από την πλευρά της, η λιθουανική κυβέρνηση εξέφρασε ισχυρή στήριξη στους διαδηλωτές της αντιπολίτευσης. Για παράδειγμα, στις 12 Αυγούστου η χώρα άνοιξε τα σύνορά της, τα οποία ήταν κλειστά λόγω της πανδημίας του COVID-19, σε πολίτες της Λευκορωσίας. Στη συνέχεια, στις 18 Αυγούστου, το Λιθουανικό Κοινοβούλιο ψήφισε συντριπτικά [6] υπέρ των κυρώσεων κατά της Λευκορωσίας, τονίζοντας ότι τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών δεν πρέπει να αναγνωριστούν.

Τι επιδιώκει να επιτύχει η λιθουανική κυβέρνηση με αυτές τις κινήσεις; Και τι κάνουν οι Λιθουανοί για την αναταραχή της διπλανής πόρτας; Το Global Voices μίλησε με Λιθουανούς ακτιβιστές, πολιτικούς και προσωπικότητες της κοινωνίας των πολιτών για να μάθει περισσότερα.

Εκπλήξεις και αλληλεγγύη

Παρά την εξοικείωση αυτή, οι Λιθουανοί αιφνιδιάστηκαν, όταν οι Λευκορώσοι απάντησαν με τόση οργή στην ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων, ιδιαίτερα στην ετοιμότητά τους να βγουν στους δρόμους μπροστά στην απίστευτη κρατική βία και να κάνουν απεργία.

Ο πρώην πρωθυπουργός της Λιθουανίας και νυν μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη Λιθουανία Άντριους Κουμπίλιους [7] δήλωσε στο Global Voices ότι βλέπει μια δυναμική γενεών στην εργασία σε αυτές τις διαμαρτυρίες:

Αυτό που προκάλεσε αυτή την απροσδόκητη αντίδραση είναι μια συστημική αλλαγή, το τέλος αυτού που αποκαλώ σύνδρομο ολοκληρωτικού καθεστώτος των πρώην σοβιετικών κρατών. Μετά από 26 χρόνια στην εξουσία, ο Λουκασένκο δεν μπόρεσε να προσφέρει μόνιμη ανάπτυξη των κοινωνικών συνθηκών. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών, στην πραγματικότητα πήγε προς την αντίθετη κατεύθυνση στη Λευκορωσία. Είναι επίσης μια αλλαγή γενεών, ο Λουκασένκο πάντα προσπαθούσε να πείσει τον κόσμο, πόσο άσχημα ήταν πριν αναλάβει αυτός την εξουσία το 1994, αλλά οι νέοι δεν το είδαν αυτό “πριν”. Ταξιδεύουν και βλέπουν διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης για τον εαυτό τους. Η κοινωνία της Λευκορωσίας έχει αλλάξει δραματικά, αλλά ο Λουκασένκο δεν έχει αλλάξει, και αυτό έγινε απαράδεκτο.

Από τους Λευκορώσους ειδικούς, ακούμε ότι η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η πανδημία, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Λουκασένκο εξήγησε σοβαρά στο λαό του ότι “μπορεί κανείς απλά να θεραπεύσει και να αποτρέψει τον COVID-19 με μια επίσκεψη στη σάουνα και με βότκα”. Αλλά οι άνθρωποι ανέλαβαν να βοηθήσουν τους ασθενείς και τους γιατρούς. Κατάλαβαν ότι μπορούν να κάνουν πολλά από μόνοι τους, και αυτό το κίνημα [του κοινωνικού ακτιβισμού] έθεσε τις βάσεις για τις εκλογικές εκστρατείες και τις διαμαρτυρίες.

Δεδομένης της εγγύτητας της Λευκορωσίας, μεγάλα τμήματα του λιθουανικού πληθυσμού έχουν επιδείξει μεγάλη ενσυναίσθηση, εμπνευσμένα από Λευκορωσίδες διαδηλώτριες, που βγήκαν στους δρόμους φορώντας λευκά φορέματα και κρατώντας λουλούδια σε ειρηνικές ημερήσιες διαδηλώσεις. Ο Andrius Tapinas, κοινωνικός ακτιβιστής και ιδρυτής του διαδικτυακού τηλεοπτικού καναλιού Laisvės TV [8] [Ελευθερία] εξήγησε τη δική του πρωτοβουλία, στην οποία οι Λιθουανοί θα διοχετεύσουν τον δικό τους αγώνα για ανεξαρτησία σε δήλωση αλληλεγγύης προς τη Λευκορωσία:

 Στις 23 Αυγούστου, οργανώνω μια ανθρώπινη αλυσίδα από τη Λιθουανία έως τη Λευκορωσία. Το ονομάζουμε “Ο Δρόμος της Ελευθερίας προς τη Λευκορωσία”. Είναι ένα αντίγραφο της Βαλτικής Οδού του 1989 [9], που έχει μια εκπληκτικά βαθιά συμβολική αξία για εμάς. Πρόκειται να οικοδομήσουμε μια ζωντανή αλυσίδα ανθρώπων από την πλατεία του καθεδρικού ναού στο κέντρο της Βίλνιους, το σημείο εκκίνησης της αρχικής Βαλτικής Οδού, μέχρι τα σύνορα της Λευκορωσίας. Υπολογίζουμε ότι θα χρειαστούν 25.000 άτομα για να επιτευχθεί, αλλά έχουν ήδη δείξει ενδιαφέρον από πολλούς περισσότερους από αυτό το νούμερο, έτσι περιμένω μια διπλή αλυσίδα 45-50.000 ανθρώπων. Ελπίζουμε ότι ο λαός της Λευκορωσίας θα επεκτείνει την αλυσίδα από τα σύνορα στη χώρα του, μέχρι το Μινσκ. Ωστόσο, αφού ο Λουκασένκο υποσχέθηκε ότι θα σπάσει την αλυσίδα [10] με κάθε μέσο απαραίτητο, από σήμερα δεν είναι σαφές εάν οι Λευκορώσοι θα συμμετέχουν.

Η Vilija Navickaite, ακτιβίστρια υπέρ της δημοκρατίας και επαγγελματίας δημιουργικής μάθησης, αναφέρει ότι είναι πρόθυμη να συμμετάσχει στη ζωντανή αλυσίδα του Tapinas στα σύνορα της Λευκορωσίας. Εξήγησε τα κίνητρά της για την υποστήριξη των διαδηλωτών στη Λευκορωσία:

Στο δικό μου κοντινό περιβάλλον σχεδόν όλοι έχουν αλλάξει τις φωτογραφίες τους στο FB με τις λευκό-κόκκινο-λευκές λευκορωσικές σημαίες για την υποστήριξη των γειτόνων μας και γνωρίζω ανθρώπους που παρακολουθούν στενά τα γεγονότα στη Λευκορωσία. Όλα αυτά μπορεί να είναι λίγο παρόμοια με το 2014, όταν οι Λιθουανοί ένιωσαν τόσο κοντά στους Ουκρανούς… Ήμασταν μέρος της ίδιας χώρας με τους Λευκορώσους για μεγάλο χρονικό διάστημα και έχουμε παρόμοιες λέξεις στη γλώσσα μας, πολύ παρόμοια έθιμα, και τους ίδιους ήρωες από την περίοδο του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας. Φαίνεται ότι για λίγο, οι Λευκορώσοι ήταν λίγο σαν τους ξεχασμένους αδελφούς και αδελφές μας. Χαίρομαι που αυτό αλλάζει.

Διαφαινόμενοι φόβοι

Ωστόσο, ορισμένοι Λιθουανοί έχουν σαφώς πιο ψυχρή στάση απέναντι στον νότιο γείτονά τους. Ο Λουκασένκο έχει ασκήσει πιέσεις για την τελική φάση κατασκευής ενός πυρηνικού σταθμού στο Άστραβετς [11], το οποίο βρίσκεται όχι πολύ μακριά από τα προάστια της λιθουανικής πρωτεύουσας. Είναι ένα ευαίσθητο σημείο; Οι Λιθουανοί θυμούνται πολύ καλά την πυρηνική καταστροφή του Απριλίου του 1986 στο Τσέρνομπιλ. Ο Κουμπίλιους συμμερίζεται αυτές τις ίδιες ανησυχίες:

Η Λιθουανία έχει ψηφίσει νόμο για την απαγόρευση αγοράς ενέργειας από την Άστραβετς, η οποία κατασκευάστηκε αρχικά για να πωλεί ενέργεια στις βαλτικές και ανατολικές χώρες της Ευρώπης. Οι πολίτες ψήφισαν σε δημοψήφισμα στη Λιθουανία κατά ενός σχεδίου τεχνολογίας με έδρα την Ιαπωνία μετά τη Φουκουσίμα για να αντικαταστήσουν το δικό μας πρώην σοβιετικό πυρηνικό εργοστάσιο στην Ιγκναλίνα [12]. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε την άποψη της νέας κυβέρνησης της Λευκορωσίας, αλλά υπάρχει επίσης μεγάλη αντίθεση εντός της Λευκορωσίας στο Astravets, επομένως μπορεί να έχουμε καλύτερες ευκαιρίες στο μέλλον για τη Λιθουανία.

Πολλοί Λιθουανοί κοιτάζουν επίσης με επιφυλακτικότητα προς τη Μόσχα, η οποία είναι βέβαιο ότι θα διαδραματίσει βασικό ρόλο στη συνεχιζόμενη πολιτική κρίση. Ο υπουργός Εξωτερικών Linas Linkevičius έφτασε στο σημείο να πει [13] ότι η Βίλνιους δεν αποκλείει μια επέμβαση ρωσικών στρατευμάτων στη Λευκορωσία, την οποία φοβάται η κυβέρνηση. Σύμφωνα με τον Κουμπίλιους:

 Για τον Πούτιν, η Λευκορωσία είναι μια πραγματική παγίδα: δεν μπορεί να υποστηρίξει την επανάσταση, καθώς θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως παράδειγμα για το Χαμπαρόφσκ [μια πόλη στην Ανατολική Ρωσία που φιλοξενεί αντικυβερνητικές διαδηλώσεις] από τη Μόσχα, αλλά αν συνεργαστεί υπερβολικά με τον Λουκασένκο, θα επαναλάβει τα ίδια λάθη όπως στην Ουκρανία, με τον [πρώην Πρόεδρο Βίκτορ] Γιανουκόβιτς, ο οποίος εκδιώχθηκε το 2014. Στο τέλος ο Πούτιν ένωσε όλη την Ουκρανία εναντίον της Ρωσίας. Επομένως, θα ήταν πιο ευτυχής να απομακρύνει τον Λουκασένκο για να αποφύγει έντονα συναισθήματα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανάφλεξη στους ανθρώπους στη Ρωσία, αντί να επιλέξει να εγκαταστήσει έναν νέο ηγέτη που είναι λιγότερο εναντίον του Κρεμλίνου. Εάν υπάρξουν νέες εκλογές στη Λευκορωσία, θα μπορούσε να πάρει το δρόμο του. Η μόνη ελπίδα σήμερα έγκειται στην απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουμε τώρα μεγάλη υποστήριξη μέσω του Euronext [14] για να ξεκινήσουμε μια έρευνα σχετικά με το τι συνέβη στη Λευκορωσία. Η μεγαλύτερη πρόκληση για μια νέα δημοκρατική κυβέρνηση θα είναι η οικονομική κατάσταση: ακριβώς όπως η ΕΕ παρείχε βοήθεια στην Ουκρανία μετά τις διαδηλώσεις του Euromaidan [15], περίπου 14 δισεκατομμύρια ευρώ, το ίδιο θα πρέπει να παρέχουμε τώρα 3,5 έως 4 δισεκατομμύρια ευρώ για τη Λευκορωσία, ο πληθυσμός της οποίας είναι περίπου τέσσερις φορές μικρότερος από αυτόν της Ουκρανίας.

Την προσέγγιση αυτή συμμερίζονται και άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, που συνορεύουν με τη Λευκορωσία. Στις 14 Αυγούστου, ο Πρωθυπουργός της Πολωνίας Ματέους Μοραβιέτσκι ανακοίνωσε ένα σχέδιο πέντε σημείων για να βοηθήσει τους Λευκορώσους, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης για ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών και της στήριξης των πολιτικών μεταναστών. Περίπου 11,4 εκατομμύρια ευρώ έχουν διατεθεί για αυτούς τους στόχους.

Η Πολωνία έχει μακρά ιστορία πολιτικής υποστήριξης προς τους άμεσους γείτονές της στην Ανατολή, η οποία κάποτε διατυπώθηκε ως διπλωματική στρατηγική γνωστή ως Δόγμα Γκέντροιτς [16]. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι επικριτές του κυβερνώντος δεξιού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) της χώρας υποστηρίζουν ότι οι επιθέσεις της κυβέρνησης κατά του πολιτικού πλουραλισμού και του κράτους δικαίου στην πατρίδα υπονομεύουν την αξιοπιστία της Πολωνίας στην προώθηση της διαφάνειας και της χρηστής διακυβέρνησης στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης της Λευκορωσίας. Για παράδειγμα, ένα άρθρο στη μεγάλη φιλελεύθερη εφημερίδα Wyborcza στις 13 Αυγούστου υποστήριξε [17] ότι ο ρόλος της Πολωνίας στο θέμα αυτό είχε αναληφθεί από τη Λιθουανία.

Ο Jörg Forbrig, διευθυντής για την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη στο Γερμανικό Ταμείο Μάρσαλ των Ηνωμένων Πολιτειών, διευθύνει ένα πρόγραμμα στήριξης της κοινωνίας των πολιτών στη Λευκορωσία τα τελευταία 15 χρόνια. Τόνισε ότι δεν έχει απαραίτητα νόημα να αντιπαρατεθούν με αυτόν τον τρόπο τα επίπεδα δέσμευσης των κρατών της ΕΕ προς τη Λευκορωσία, δεδομένου ότι η προσπάθεια για μεταρρύθμιση είναι πανευρωπαϊκή. Ωστόσο, επαίνεσε τον υπερμεγέθη ρόλο της Λιθουανίας στη συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών της Λευκορωσίας, δηλώνοντας ότι αυτό έδωσε στο Βίλνιους επιπλέον αξιοπιστία με άλλα κράτη της ΕΕ για το θέμα:

Η Λιθουανία δεν είναι [απλώς] πλήρως σύμφωνη με την πολιτική της ΕΕ, μάλιστα, αποτέλεσε την αιχμή του δόρατος σε μεγάλο μέρος της άμεσης στήριξης προς τους δημοκράτες της Λευκορωσίας. Φιλοξενεί ένα ελεύθερο πανεπιστήμιο της Λευκορωσίας, πολλές ΜΚΟ που εργάζονται για τη δημοκρατική αλλαγή στη Λευκορωσία, και τώρα πρότεινε, μαζί με άλλους, διάλογο για την επίλυση της τρέχουσας κατάστασης στη Λευκορωσία. Εν ολίγοις, η Λιθουανία έχει δεσμευτεί, και συχνά ακόμη περισσότερο, σε μια δημοκρατική και ελεύθερη Λευκορωσία [όπως οποιοδήποτε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ].

Ωστόσο, η κατάσταση στη Λευκορωσία εξελίσσεται, είναι πιθανό ότι η Βίλνιους θα είναι το πρώτο λιμάνι για πολλούς από τους νέους ακτιβιστές της αντιπολίτευσης — είτε ως εκπρόσωποι μιας νέας τάξης είτε ως εξόριστοι από μια άλλη μοιραία απόπειρα κατά των παλαιών.