[1]Lea Maestro, νεαρή Βόσνια Εβραία, στέκεται πίσω από την Αγκαντά στο Εθνικό Μουσείο της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Φωτογραφία: Midhat Poturović/Transitions, χρήση με άδεια.
Αυτό το κείμενο της Adelisa Mašić δημοσιεύθηκε αρχικά στο Balkan Diskurs [2], ένα εγχείρημα του Μεταπολεμικού Κέντρου Έρευνας [3] (PCRC). Μια τροποποιημένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας ανταλλαγής περιεχομένου.
Για περισσότερα από 100 χρόνια, και καθ’ όλη την ταραχώδη ιστορία της Βοσνίας, οι λαοί του Σεράγεβο έχουν προστατεύσει την Αγκαντά του Σαράγεβο, μια γραπτή συλλογή εβραϊκών κανονισμών και παραδόσεων. “Σπίτι” της είναι το Εθνικό Μουσείο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης [4], το οποίο έπρεπε να εγκαταλείψει την Αγκαντά αρκετές φορές για να διασωθεί.
Η Αγκαντά είναι μια γραπτή συλλογή θρησκευτικών εντολών και παραδόσεων, που χρησιμοποιούνται για να σηματοδοτήσουν το Πάσχα, που γιορτάζει την απελευθέρωση του εβραϊκού λαού από την αιγυπτιακή σκλαβιά. Οι εβραϊκές οικογένειες διαβάζουν παραδοσιακά κείμενα της Αγκαντά κατά τη διάρκεια του Πάσχα, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει ένας σχετικά μεγάλος αριθμός τέτοιων βιβλίων. Η Αγκαντά του Σεράγεβο [5] είναι πιθανώς ένα από τα πιο διάσημα από αυτά.
Το Εθνικό Μουσείο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης σημειώνει ότι η Αγκαντά του Σεράγεβο γράφτηκε στη Βαρκελώνη γύρω στο 1350. Λόγω της δίωξης των Εβραίων στην Ισπανία, ταξίδεψε στην Ιταλία τον 16ο και 17ο αιώνα, όπως μαρτυρούν σημειώσεις στις σελίδες του, προτού φτάσει στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη σε άγνωστο χρονικό σημείο πριν από το τέλος του 19ου αιώνα.
Η Αγκαντά του Σεράγεβο περιέχει μοναδικές παραστατικές απεικονίσεις και είναι το μοναδικό [6] από εκείνη την εποχή, που έχει διατηρηθεί ατόφιο.
“Η σεφαραδίτικη οικογένεια Κοέν του Σεράγεβο, λόγω κακής οικονομικής κατάστασης, αποφάσισε να πουλήσει την Αγκαντά τους. Αρχικά, την πρόσφεραν σε διάφορες εβραϊκές ενώσεις, αλλά καμία δεν μπορούσε να το αντέξει οικονομικά. Δεδομένου ότι το Εθνικό Μουσείο ιδρύθηκε από την αυστροουγγρική κυβέρνηση, είχε αρκετά χρήματα και έτσι το 1894 το αγόρασε έναντι 150 κορωνών. Έχουμε ακόμη τη συμφωνία αγοράς στα έγγραφά μας”, λέει η επιμελήτρια Lejla Bečar.
Στη συνέχεια, η Αγκαντά στάλθηκε από το Σεράγεβο στη Βιέννη για ανάλυση και επέστρεψε στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, με ορισμένες αντιξοότητες, μετά από μερικά χρόνια.
Στη συνέχεια, το 1941, η ναζιστική Γερμανία κατέλαβε τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και, με τη βοήθεια του καθεστώτος-μαριονέτα, που είχαν εγκαταστήσει οι Ναζί στην Κροατία [7], διέπραξαν το Ολοκαύτωμα [8] εναντίον Βοσνίων Εβραίων. Κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια, 10.000 Εβραίοι σκοτώθηκαν στη Βοσνία, από έναν πληθυσμό 14.000. Η Bečar εξήγησε τι συνέβη με το πολύτιμο βιβλίο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου:
Lejla Bečar. Photo by Mustafa Öztürk. Used with permission.
Njemačke vojne snage su po cijeloj Evropi sakupljale jevrejske umjetnine kako bi formirali muzej uništene civilizacije. U Sarajevu su željeli isključivo Hagadu. Za nju je bio zadužen kustos Derviš Korkut, koji je bio iznimno učen čovjek. Kada ga je tadašnji direktor muzeja Joza Petrović obavjestio da su stigli Nijemci, on je Hagadu sakrio u pantalone i rekao da su je predali drugom oficiru to jutro. Nijemci su otišli tražiti tog oficira, kojeg su Derviš i Joza izmislili, dok su oni ostali razmišljati šta će uraditi sa Hagadom.
Οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις συνέλεγαν εβραϊκή τέχνη σε όλη την Ευρώπη για να σχηματίσουν ένα μουσείο ενός χαμένου πολιτισμού. Το Σεράγεβο ήθελε αποκλειστικά την Αγκαντά. Ο επιμελητής Derviš Korkut – ένας γνωστικός άνθρωπος – ήταν υπεύθυνος για αυτό. Όταν ο διευθυντής του μουσείου εκείνη την περίοδο, ο Joza Petrović, τον ενημέρωσε ότι οι Γερμανοί είχαν φτάσει, έκρυψε την Αγκαντά στο παντελόνι του και είπε ότι το είχαν παραδώσει σε άλλο αξιωματικό εκείνο το πρωί. Οι Γερμανοί πήγαν να αναζητήσουν εκείνο τον αξιωματικό, ο οποίος ήταν αποκύημα της φαντασίας των Derviš και Joza, ενώ οι δυο τους σκέφτονταν τι θα έκαναν με την Αγκαντά.
Ο Korkut, με μεγάλο κίνδυνο, την έκρυψε [9] σε ένα τζαμί σε ένα μουσουλμανικό χωριό στο βουνό Μπιελάσνιτσα, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη συνέχεια, επέστρεψε στο Εθνικό Μουσείο στο Σεράγεβο.
Η Αγκαντά του Σεράγεβο βρέθηκε και πάλι σε κίνδυνο κατά την πολιορκία του Σεράγεβο [10] (1992-1996). Το Εθνικό Μουσείο βρέθηκε στις πρώτες γραμμές του πολέμου και υπέστη σοβαρές ζημιές. Μαζί με πολλά άλλα πολύτιμα αντικείμενα, η Αγκαντά μεταφέρθηκε στο θησαυροφυλάκιο της Εθνικής Τράπεζας, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του Βοσνιακού Πολέμου.
[11]Σελίδες από μια ταραχώδη ιστορία. Φωτογραφία από το Εθνικό Μουσείο Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Χρησιμοποιείται με άδεια.
Η Αγκαντά του Σεράγεβο επέζησε της Ιεράς Εξέτασης, δύο Παγκόσμιων Πολέμων και του πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. “Έχει βοσνιακή nafaka (“καλοτυχία”)”, λέει η Bečar ζωηρά.
Για τον Luka Bošković, έναν μακροχρόνιο εθελοντή στο Εθνικό Μουσείο, ενώ ο πολιτιστικός πλούτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης είναι ανεκτίμητος, οι νεότερες γενιές έχουν λίγη επίγνωση της σημασίας της Αγκαντά.
“Στα γενέθλια του μουσείου και την Ευρωπααϊκή Νύχτα Μουσείων, βλέπω τους ίδιους φίλους, που μερικές φορές καταφέρνουν να φέρουν κι άλλους ανθρώπους. Οι νέοι δεν έχουν την τάση να πάνε σε μουσεία”, λέει.
Η συμβουλή του για τους νέους είναι η εξής: “Όταν επισκέπτεστε το Εθνικό Μουσείο, ρίξτε μια καλύτερη ματιά στα εκθέματα, διαβάστε τις επιγραφές και αναφέρετε στα κοινωνικά δίκτυα τι έχετε διαβάσει και μάθει κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης. Μην βιάζεστε ποτέ με αυτά τα πράγματα, όπως έχουμε συνηθίσει να βιαζόμαστε σε όλη μας τη ζωή”.
Sarajevska hagada je, od danas, ponovo dostupna posjetiteljima u redovnim terminima utorkom i cetvrtkom od 12 do 13h, kao i svake prve subote u mjesecu u istom terminu!
Dobro nam dosli #zemaljskimuzejbih [12] #sarajevohaggadah [13] #sarajevskahagada [14] pic.twitter.com/7Ia6WEaBlE [15]
— Zemaljski muzej BiH (@Zemaljskimuzej) June 2, 2020 [16]
Η Αγκαντά του Σεράγεβο είναι από σήμερα και πάλι διαθέσιμο στους επισκέπτες στις κανονικές ώρες λειτουργίας την Τρίτη και την Πέμπτη από τις 12:00 έως τις 13:00, καθώς και κάθε πρώτο Σάββατο κάθε μήνα κατά την ίδια χρονική περίοδο.
Η Αγκαντά του Σεράγεβο, ένα από τα πιο πολύτιμα και μοναδικά αντικείμενα της συλλογής του Εθνικού Μουσείου Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, έχει παρουσιαστεί δημόσια μόνο σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις πριν από το 2018 – συνήθως το Πάσχα και στα γενέθλια του μουσείου – λόγω έλλειψης κατάλληλων συνθηκών.
Χάρη στη χρηματοδότηση της Γαλλικής Πρεσβείας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και της UNESCO, η Αγκαντά εκτίθεται πλέον δύο φορές την εβδομάδα, κάθε Τρίτη και Πέμπτη από τις 12:00 μ.μ. έως 1 μ.μ., καθώς και κάθε πρώτο Σάββατο του μήνα κατά τη διάρκεια του ίδιου χρονικού διαστήματος. Εκτός από αυτό, το μουσείο παρέχει ειδικές επισκέψεις με ειδικούς.