- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Η Αρμενία σε κρίση μετά από συμφωνία κατάπαυσης πυρός στο Καραμπάχ

· Σύνταξη Maxim Edwards Μετάφραση Veroniki Bacharidi-Krikoni

Κατηγορίες: Κεντρική Ασία και Καύκασος, Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία, Διαδηλώσεις, Επικαιρότητα, Μέσα των πολιτών, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Πολιτική, Πρόσφυγες, Πώς οι διαμάχες στο Καραμπάχ μετασχηματίζουν την περιφερειακή πολιτική

Διαδηλωτές εισέρχονται στο βήμα στο κτίριο του Κοινοβουλίου της Αρμενίας στο Ερεβάν. 10 Νοεμβρίου 2020. Στιγμιότυπο από Radio Azatutyun / YouTube [1].

Η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησαν να σταματήσουν τις εχθροπραξίες, τερματίζοντας τις μάχες στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

“Πήρα μια πολύ δύσκολη απόφαση για τον εαυτό μου και για όλους μας”, δήλωσε ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν σε απευθείας μετάδοση στο Facebook [2] τις πρώτες ώρες της 10ης Νοεμβρίου. “Έλαβα αυτήν την απόφαση ως αποτέλεσμα μιας βαθιάς ανάλυσης της στρατιωτικής κατάστασης και αξιολογήσεων από άτομα, που γνωρίζουν καλύτερα”.

Αυτός ο πόλεμος δεν έχει αποδειχθεί καλός για την Αρμενία. Ανέστρεψε τα περισσότερα αν όχι όλα τα κέρδη του πρώτου Πολέμου του Καραμπάχ, που έλαβε χώρα με φόντο την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Μέχρι το 1994, αυτός ο πόλεμος άφησε και το Καραμπάχ και αρκετές γειτονικές περιοχές του Αζερμπαϊτζάν υπό τον έλεγχο του εθνοτικού αρμενικού πληθυσμού ως ένα ντε-φάκτο κράτος γνωστό ως Δημοκρατία του Αρτσάχ. Εκατοντάδες χιλιάδες εθνοτικοί Αζέροι και Κούρδοι έφυγαν ή εκδιώχθηκαν σε εδάφη ελεγχόμενα από την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν.

Ο πόλεμος, που ξέσπασε στις 27 Σεπτεμβρίου, ήταν η τελευταία προσπάθεια του Μπακού για την ανάκτηση του Καραμπάχ και η πιο σοβαρή μάχη μετά την κατάπαυση πυρός του 1994. Μια θωρακισμένη επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν πήρε αρχικά τμήματα πεδινού εδάφους κατά μήκος των συνόρων με το Ιράν, πριν στραφεί βόρεια σε πιο ορεινή περιοχή στην καρδιά του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Στις αρχές Νοεμβρίου, οι Αζέροι στρατιώτες διέκοψαν τη μόνη εναπομένουσα οδική σύνδεση του Καραμπάχ με τους Αρμένιους συμμάχους του μέσω της πόλης Λατσίν, έναν δρόμο, που χιλιάδες πολίτες χρησιμοποιούσαν για να εγκαταλείψουν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, καθώς οι πόλεις του δέχθηκαν έντονο βομβαρδισμό από τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν.

Πουθενά δεν ήταν πιο έντονο αυτό από ό,τι στο Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Κατά συνέπεια, ένα σημείο καμπής στον πόλεμο ήρθε, όταν οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν φαίνονταν έτοιμες να καταλάβουν τη Σούσα, μια επιβλητική πόλη στην κορυφή ενός λόφου, που βλέπει το Στεπανακέρτ. Στις 9 Νοεμβρίου, το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν δημοσίευσε ένα βίντεο [3], που δείχνει Αζέρους στρατιώτες έξω από το δημαρχείο στη Σούσα. Εν τω μεταξύ, οι Αζέροι, ιδίως εκείνοι που εκτοπίστηκαν από την πόλη, γιόρταζαν [4] στους δρόμους του Μπακού.

Αυτές οι εξελίξεις ώθησαν τον ντε φάκτο πρόεδρο του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτιουνιάν, να υποστηρίξει τον Πασινιάν σε μια δημόσια δήλωση [5] στις 10 Νοεμβρίου. Η ειρηνευτική συμφωνία, ανέφερε, ήταν ένα απαραίτητο κακό, δεδομένης της μη ασφαλούς κατάστασης των αρμενικών ενόπλων δυνάμεων στο Καραμπάχ και την πιθανότητα μιας συμφωνίας αργότερα ακόμη λιγότερο ευνοϊκής.

Η συμφωνία, που επετεύχθη με διαμεσολαβητή την Ρωσία [6], ουσιαστικά ισοδυναμεί με συνθηκολόγηση, που απαιτεί την απόσυρση των αρμενικών δυνάμεων από περιοχές, που περιβάλλουν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, σε τρία στάδια έως τον Δεκέμβριο του 2020. Είναι σημαντικό ότι 2.000 Ρώσοι στρατιώτες πρόκειται να αναπτυχθούν στην περιοχή, κατά μήκος του δρόμου, που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στις τρεις περιοχές του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που παραμένουν υπό αρμενικό έλεγχο. Το καθεστώς αυτών των ελεγχόμενων από την Αρμενία εδαφών δεν αναφέρεται στο κείμενο της συμφωνίας και πιθανότατα θα καθοριστεί σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, το Αζερμπαϊτζάν θα εγγυηθεί επίσης τη χρήση δρόμων σε όλη τη νότια Αρμενία, προσφέροντας χερσαία σύνδεση με το εξκλάβιο του Ναχτσιβάν.

Θα σήμαινε μια εκδοχή της παλιάς περιφέρειας (όμπλαστ) του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, χωρίς χερσαία διαδρομή προς την Αρμενία. Δεν μπορώ να πω ότι αυτό φαίνεται βιώσιμο, αν και, εφόσον δεν συμβαίνει κάτι, η Αρμενία δεν φαίνεται να έχει πολλές άλλες επιλογές.

Ρώσοι ειρηνευτές μεταβαίνουν [9] ήδη προς το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η επίσημη παρουσία τους στην επικράτεια θεωρείται τώρα ως ένα σημαντικό σημάδι της διπλασιασμένης ρωσικής επιρροής στον Νότιο Καύκασο, μιας επιρροής, που οι Αρμένιοι ενδέχεται να αποδοκιμάσουν, αφότου η Ρωσία, η οποία είναι επίσημα ο στρατιωτικός τους σύμμαχος υπό τον ΟΣΣΑ [10], δεν παρείχε στον στρατό βοήθεια, όπως ήλπιζαν [11]. Η ενθουσιώδης υποστήριξη της Τουρκίας για την πολεμική προσπάθεια του Αζερμπαϊτζάν έχει επίσης εδραιώσει την Άγκυρα ως ηθοποιό στην περιοχή [12], με πολλές πηγές να υποδηλώνουν ότι η παρουσία των Τούρκων ειρηνευτών θα ρυθμιστεί σε ξεχωριστό έγγραφο με το Αζερμπαϊτζάν.

Αλλά για πολλούς στην Αρμενία, η συμφωνία θεωρείται απόλυτη ταπείνωση.

Λίγο μετά την ανακοίνωσή της, χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Δημοκρατίας στην πρωτεύουσα Ερεβάν και εισέβαλαν σε κυβερνητικά κτίρια [13]. Το πλήθος σύντομα μπήκε στο κτίριο του Κοινοβουλίου και, σε αναζήτηση του Πασινιάν, μπήκε για λίγο στην κατοικία του πρωθυπουργού [14]. Ο Πρόεδρος του Κοινοβουλίου Αραράτ Μιρζογιάν, βασικός σύμμαχος του Πασινιάν, σύρθηκε από το αυτοκίνητό του και ξυλοκοπήθηκε [15] βαριά.

Μερικοί από τους συνεργάτες του πρωθυπουργού φαίνεται να αποστασιοποιούνται από τον Πασινιάν. Ο Αρμεν Σαρκισιάν, Πρόεδρος της Αρμενίας, ισχυρίστηκε σε επίσημη δήλωση [16] σήμερα το πρωί ότι δεν γνώριζε τη συμφωνία, μέχρις ότου να πληροφορηθεί από τα ΜΜΕ.

Ο Πασινιάν προσπάθησε να βρει έναν τόνο μεταμέλειας στις πρόσφατες απευθείας μεταδόσεις στο Facebook [17], τον αγαπημένο του τρόπο επικοινωνίας με τους απλούς πολίτες. Ωστόσο, η αρμενική κοινωνία φαίνεται βαθιά διχασμένη. Στα αρμενόφωνα κοινωνικά δίκτυα, η λέξη ամոթ (“ντροπή” στα αρμενικά) εμφανίζεται δίπλα στο όνομά του. Αλλά, επίσης, εντοπίζεται και το #IStandWithNikol [#ΣτοΠλευρόΤουΝικόλ] από υποστηρικτές.

Μια κοινή θεματολογία στα αρμενικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πλέον η προδοσία: ότι καθώς οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι φώναζαν Հաղթելու ենք (“Θα νικήσουμε”), η κατάσταση στην πρώτη γραμμή ήταν πολύ λιγότερο ρόδινη από ό,τι ήταν έτοιμοι να παραδεχτούν.

Έτσι, ενώ η αντιπολίτευση της Αρμενίας συσπειρώθηκε γύρω από την κεφαλή κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στο Καραμπάχ, τώρα φαίνεται να κινητοποιείται ενάντια στην κυβέρνηση. Στις 9 Νοεμβρίου, περίπου 17 κόμματα της αντιπολίτευσης δημοσίευσαν δήλωση, που ζητούσε την παραίτηση του Πασινιάν [18] ως πρωθυπουργού. Όλα αυτά τα κόμματα είναι εξωκοινοβουλευτικά, με μία σημαντική εξαίρεση: την Ευημερούσα Αρμενία (PAP), με επικεφαλής τον ισχυρό ολιγάρχη Gagik Tsarukyan. Το PAP ήταν ένα από τα δύο κόμματα της αντιπολίτευσης, που μπήκαν στο κοινοβούλιο στις εκλογές του 2018 [19], παράλληλα με τη Λαμπρή Αρμενία. Αν και η τελευταία δεν υπέγραψε τη δήλωση της 9ης Νοεμβρίου, αρκετοί από τους βουλευτές του κόμματος ζήτησαν επίσης την παραίτηση του Πασινιάν [20].

Αρκετά από αυτά τα κόμματα εκπροσωπούν την πρώην ελίτ, που ανατράπηκε στην Βελούδινη Επανάσταση του 2018 της Αρμενίας, η οποία έφερε τον Πασινιάν στην εξουσία με εντολή καταπολέμησης της διαφθοράς και της ατιμωρησίας. Όμως, το σθένος του Πασινιάν για την επίτευξη αυτού του στόχου εξέπληξε και ενθουσίασε πολλούς, ιδιαίτερα όταν οι έρευνες κατά της διαφθοράς στόχευσαν ολιγάρχες, όπως ο Tsarukyan, και μια έρευνα για τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων το 2008 οδήγησε στην κράτηση του πρώην Προέδρου Ρόμπερτ Κοτσαριάν. Οι κινήσεις αυτές, όμως, πρόσφεραν στον Πασινιάν και ισχυρούς εγχώριους εχθρούς. Επιπλέον, τροφοδότησαν την διαρκή αντίληψη ότι η Μόσχα ενοχλήθηκε από την προοπτική της επιτυχίας του Πασινιάν στο ξεκαθάρισμα του πολιτικού τοπίου και μπορεί να ήταν λιγότερο πρόθυμη να τον βοηθήσει στην πρώτη γραμμή.

Με φόβους για σχέδια της αντιπολίτευσης, παρατηρητές της αρμενικής πολιτικής όπως ο κοινωνιολόγος Δρ. Artyom Tonoyan αναρωτιούνται τώρα εάν θα ξεκινήσει ένας νέος αγώνας για την κληρονομιά της Βελούδινης Επανάστασης:

Ό,τι άλλο μπορεί να συμβεί, ένα πράγμα είναι σίγουρο: κόκκινα φωτάκια συναγερμού αναβοσβήνουν στο πείραμα της Δημοκρατίας της Αρμενίας. Βρίσκεται σε κίνδυνο και μπορεί να μην επιβιώσει από αυτό. Ελπίζω να κάνω λάθος. Προσεύχομαι, μακάρι να κάνω λάθος.

Αν και πολλοί στην Αρμενία απογοητεύονται βαθιά από τη συμφωνία, φαίνεται εξίσου αρνητικοί απέναντι σε όσους κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια χθες το βράδυ. Κατά τη γνώμη του Samson Martirosyan, δημοσιογράφου για τον ανεξάρτητο ιστότοπο Hetq, αντιπροσωπεύουν έναν “ταπεινωμένο παλιό φρουρό”:

Όπως το καταλαβαίνω, στην αρχή εκείνοι στην [Πλατεία Δημοκρατίας] εξέφρασαν σοβαρά τον πόνο και τη λύπη τους. Όμως, ο βανδαλισμός διαπράχθηκε από τους ντροπιαστικούς κολλιτσίδες της Ευημερούσας Αρμενίας, των Ρεπουμπλικανών [πρώην κυβερνών κόμμα], του Dashnaktsutyun και του Kocharyan. Οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν σιωπηλοί χθες το βράδυ, θρηνώντας τα θύματα.

Αρκετοί χιλιάδες πολίτες και στρατιώτες σκοτώθηκαν στον γνωστό ως Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις τους, οι Αρμένιοι, που έχουν χάσει φίλους και συγγενείς στη σύγκρουση, θα ανακουφιστούν με το τέλος της αιματοχυσίας.

Η απουσία πολέμου, όμως, δεν είναι μια μόνιμη ειρήνη. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η σύγκρουση για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει γεννήσει και έχει συντρίψει ηγέτες σε Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους συμμαχίες ή τα πολιτικά συστήματα, που τους περιορίζουν. Θα έχει σειρά ο Πασινιάν;