Πώς θεραπεύονται μέσω της τέχνης οι αυτόχθονες γυναίκες του Καναδά
“Fringe”, της καλλιτέχνιδας Rebecca Belmore. Η φωτογραφία ελήφθη από την γράφουδα στην Έκθεση “Rebecca Belmore: Facing the Monumental” [Αντιμέτωποι με το Μνημειώδες] στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Μόντρεαλ το 2019
Η Belmore είναι μια πολυτομεακή καλλιτέχνις και αυτό είναι μέρος του έργου της, ονόματι “Vigil” [Αγρυπνία]. Μέσα από αυτό, τιμά τη ζωή των αγνοούμενων και δολοφονημένων ιθαγενών γυναικών, που έχουν εξαφανιστεί από τους δρόμους του Βανκούβερ. Θέλει “να μάθει κάθε γυναίκα ότι δεν την έχουν λησμονήσει: καλείται το πνεύμα της και παίρνει ζωή από τη δύναμη του ονόματος”.
Η παράσταση, που εμφανίζεται τώρα σε βίντεο στα εκθέματα της Belmore, μπορεί να προκαλέσει έκπληξη στους αποστασιοποιημένους παρατηρητές, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι στον Καναδά – που συχνά κατατάσσεται στην κορυφή των καταλόγων παγκόσμιας ποιότητας ζωής – οι αυτόχθονες γυναίκες υποφέρουν από υψηλά ποσοστά βίας. Το 2014, η Βασιλική Καναδική Έφιππη Αστυνομία (RCMP) επιβεβαίωσε ότι 1.017 αυτόχθονες γυναίκες έχουν δολοφονηθεί και 164 έχουν εξαφανιστεί από το 1980, παρόλο που αποτελούν μόνο το 4,3% του γυναικείου πληθυσμού της χώρας.
“Vigil”, της καλλιτέχνιδας Rebecca Belmore. Η φωτογραφία ελήφθη από την γράφουδα στην Έκθεση “Rebecca Belmore: Facing the Monumental” [Αντιμέτωποι με το Μνημειώδες] στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Μόντρεαλ το 2019
Η έρευνα του NWAC καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι αυτόχθονες γυναίκες δέχονται βία τόσο από αυτόχθονες όσο και μη αυτόχθονες παραβάτες, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων είναι άνδρες. Αποκαλύπτει επίσης ότι μόνο το 53% των περιπτώσεων δολοφονίας, που αφορούσαν αυτόχθονες γυναίκες και κορίτσια, έχουν οδηγήσει σε κατηγορίες για ανθρωποκτονία, πολύ κάτω από το εθνικό ποσοστό 84% για ανθρωποκτονίες στη χώρα.
Η ένωση Ιθαγενείς Γυναίκες του Κεμπέκ (QNW) δήλωσε ότι, πριν από την άφιξη των Ευρωπαίων, οι αυτόχθονες γυναίκες διαδραμάτιζαν ουσιαστικό ρόλο στην υγεία, την πνευματικότητα, την εκπαίδευση, την οικονομία και την πολιτική των κοινοτήτων τους. Αυτή η δυναμική άλλαξε δραστικά με την επιβολή πολιτικών “ευρωπαϊκής πατριαρχίας“, οι οποίες συνεχίστηκαν μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με ερευνητές από διάφορα καναδικά πανεπιστήμια, όπως η Marie-Pierre Bousquet και ο Sigfrid Tremblay, οι συστηματικές αποικιακές πολιτικές, που επέβαλε η καναδική ομοσπονδιακή κυβέρνηση, προσπάθησαν να αφομοιώσουν τους αυτόχθονες σε έναν ευρωκαναδικό τρόπο ζωής, διαβρώνοντας έτσι την ιθαγενή κουλτούρα και ταυτότητα.
Μια τέτοια πολιτική είναι η Νομοθεσία περί Ινδιάνων, που ισχύει από το 1876, η οποία υπαγορεύει τον τρόπο, με τον οποίο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση διαχειρίζεται θέματα, που σχετίζονται με αυτόχθονες πληθυσμούς. Αρχικά με στόχο την προοδευτική εξάλειψη του αυτόχθονου πληθυσμού του Καναδά, ο ανθρωπολόγος Pierre Lepage λέει ότι η νομοθεσία αυτή εξακολουθεί να επηρεάζει τη νομική τους ικανότητα και να υπονομεύει την αυτονομία τους.
Η QNW την αποκαλεί “ιδεολογία εξάλειψης”, η οποία ξεκίνησε με την “προοδευτική κλοπή των εδαφών” των αυτόχθονων γυναικών και τις ανάγκασε να βιώσουν μια-μια τις απώλειες πόρων, αυτονομίας, ταυτότητας και πολιτισμού.
Για την QNW, οι συνέπειες της αποικιοκρατίας περιλαμβάνουν το δυσμενές κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο, στο οποίο ζουν οι αυτόχθονες γυναίκες σήμερα, το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε αυξημένους κινδύνους για την ίδια την ύπαρξή τους. Στην πραγματικότητα, η βία κατά των ιθαγενών γυναικών στον Καναδά έχει χαρακτηριστεί γενοκτονία.
Για να ξεπεράσουν τα δεινά τους, οι αυτόχθονες γυναίκες έχουν καταγγείλει και αντισταθεί το αποικιακό, ρατσιστικό και σεξιστικό σύστημα. Αργά αλλά σταθερά, η τέχνη έχει γίνει ένα σημαντικό εργαλείο έκφρασης και κάθαρσης, επιτρέποντάς τους να διεκδικήσουν μια εναλλακτική, έντονη και σπαρακτική εκδοχή της ιστορίας τους, ενώ συμβιβάζονται με τον ρόλο της κοινωνίας στις τρέχουσες προκλήσεις τους, επίσης. Εδώ είναι μερικές από τις πιο συγκινητικές καλλιτεχνικές εκφράσεις τους:
“1181”, Rebecca Belmore (2014)
1181 καρφιά σφυρηλατήθηκαν από την Belmore πάνω σε έναν κορμό δέντρου. Το καθένα αντιπροσώπευε μια υπόθεση δολοφονημένων ή αγνοούμενων ιθαγενών γυναικών, που έχει καταγραφεί στα στατιστικά στοιχεία της αστυνομίας.
“1181”, της καλλιτέχνιδας Rebecca Belmore. Η φωτογραφία ελήφθη από την γράφουδα στην Έκθεση “Rebecca Belmore: Facing the Monumental” [Αντιμέτωποι με το Μνημειώδες] στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Μόντρεαλ το 2019
“Fringe”, Rebecca Belmore (2007)
Το έργο τέχνης είναι μια φωτογραφία μιας ημίγυμνης γυναίκας, που έχει ξαπλώσει στο ένα της πλευρό με την πλάτη στον φακό, στην οποία έχει μια ραμμένη ουλή από τον ώμο της μέχρι τα άκρα και από την οποία χύνονται κόκκινες χάντρες, που συμβολίζουν το αίμα.
Η Belmore λέει για το έργο: “Το σώμα που δεν εξαφανίζεται”. Στο έργο της, η καλλιτέχνις απεικονίζει συχνά το γυναικείο σώμα με επουλωμένα τραύματα, όμοια με όσα φέρουν πολλές επιζήσασες, για να δείξει την ανθεκτικότητα των αυτόχθονων γυναικών.
“Walking with our Sisters”, Christi Belcourt (2012-)
Η καλλιτέχνις Christi Belcourt, μια Μετί, δηλαδή μεικτής καταγωγής (λευκή και ιθαγενής), παρήγαγε ένα installation ονόματι “Βαδίζοντας με τις αδερφές μας”, που τοποθετεί περίπου 1.763 ζεύγη λεπτά φόντια από μοκασίνια με χάντρες στο έδαφος. Το καθένα αντιπροσωπεύει μια αγνοούμενη ή δολοφονημένη γυναίκα, καθώς και τα παιδιά, που ποτέ δεν επέστρεψαν στο σπίτι, αφότου πήγαν σε οικοτροφεία, υπεύθυνα για τον συστηματικό διαχωρισμό των αυτόχθονων παιδιών από τις οικογένειες και τον πολιτισμό τους.
“REDress Project”, Jamie Black (2011)
Αυτό το installation περιελάμβανε τη συλλογή 600 κόκκινων φορεμάτων, ένα χρώμα που συμβόλιζε την προστασία ενάντια στη βία, μέσω κοινοτικών δωρεών. Η Black, που, σαν την Belcourt, είναι κι αυτή Μετί καλλιτέχνις, ήθελε το έργο να είναι μια αισθητική απάντηση στη βία κατά των γυναικών. Μέσω της απουσίας των γυναικείων σωμάτων, που θα ‘πρεπε να φορούν τα φορέματα, δημιουργεί μια οπτική υπενθύμιση του μεγάλου αριθμού απουσών γυναικών.
Εικόνες από το έργο “ReDress“. Η φωτογραφία αριστερά ελήφθη από την Jamie Black και στα δεξιά από την Sarah Crawley. Χρήση με άδεια.
“Οι Τρεις Χάριτες”, Kent Monkman (2014)
Ο Monkman, καλλιτέχνης με ιρλανδικές και Κρη ρίζες, είναι γνωστός για τη δημιουργία ισχυρής οπτικής κριτικής, που ενσωματώνει εναλλακτικές εκδοχές της κυρίαρχης αφήγησης της αποικιοκρατίας, όλες από μια προσωπική και ιθαγενή προοπτική.
Μέσω της ειρωνείας, ο Monkman καταγγέλλει τη βία κατά των ιθαγενών γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής εκμετάλλευσης και της προκατάληψης εναντίον όσων εργάζονται στη βιομηχανία του σεξ. Ο πίνακας του “Πρωινό στο γρασίδι“, για παράδειγμα, δείχνει γυμνές πόρνες μπροστά από ένα ξενοδοχείο στο Γουίνιπεγκ, μια επαρχία όπου περίπου το 70-80% της πορνείας στον δρόμο πραγματοποιείται από αυτόχθονες γυναίκες.
Στις “Τρεις Χάριτες”, την εκδοχή του Monkman για το ομώνυμο έργο του Ρούμπενς, οι θεές της γοητείας, της ομορφιάς και της δημιουργικότητας απεικονίζονται ως τρεις ιθαγενείς γυναίκες με διαφορετικούς σωματότυπους. Με αυτό το έργο, ο Monkman τιμά τις “απούσες και δολοφονημένες αδερφές”. “Στον Καναδά”, είπε, “υπάρχει πολλή βία εναντίον ιθαγενών γυναικών […] πάνω από 1.300 αγνοούνται και δολοφονήθηκαν”.
Ως επιφανής επικριτής της έλλειψης κατανόησης της κοινωνίας για τους αυτόχθονες, ο Monkman προσπαθεί επίσης να αναδείξει τη δύναμη της θηλυκότητας των ιθαγενών γυναικών, η οποία είναι ιδιαίτερα σεβαστή στην παράδοση των αυτόχθονων πληθυσμών.
Η ιθαγενής τέχνη αποτελεί θεραπεία τόσο για ατομικά όσο και για συλλογικά δεινά. Σύμφωνα με την Επιτροπή Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών, προάγει την ανθεκτικότητα και έχει θετική επίδραση στην ταυτότητα, την αυτοεκτίμηση, τη συναισθηματική ευεξία και τη σωματική και ψυχική υγεία. Η τέχνη, ως εκπαιδευτικό εργαλείο, θα μπορούσε επίσης να χρησιμεύσει για να αποδώσει ευθύνες στην κυβέρνηση του Καναδά για τις πολιτικές της και να προωθήσει μια αυθεντική διαδικασία συμφιλίωσης.
