Ένα αγόρι στην αγκαλιά του πατέρα του φορά μάσκα. Φωτογραφία: Xavier Donat μέσω Flickr, άδεια CC BY-NC-ND 2.5.

Πριν από δεκαπέντε χρόνια, το μπεστ σέλερ του κοινωνιολόγου Eric Maurin, το Γαλλικό Γκέτο (Le Ghetto Français), περιέγραφε τις διαδικασίες, που είναι υπεύθυνες για τον κοινωνικό και γεωγραφικό διαχωρισμό, που χαρακτηρίζει τη γαλλική κοινωνία.

Αναπαράγει η γαλλική τηλεόραση τις ίδιες διαδικασίες; Συχνά κατηγορούμενη για διαχωρισμό απέναντι στις μειονότητες, κυρίως απέναντι στους Μαύρους, η γαλλική τηλεόραση δεν έχει διορθωθεί. Η κάλυψη της πανδημίας του COVID-19 αποτελεί ένα καλό παράδειγμα.

Στις 12 Μαρτίου, σημειώθηκε ρεκόρ τηλεθέασης: 35 εκατομμύρια άνθρωποι παρακολούθησαν τον Πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν να εξηγεί το ότι έλαβε την απόφαση να επιβάλλει περιορισμό των μετακινήσεων σε εθνική κλίμακα, προκειμένου να εμποδίσει την εξάπλωση του νέου κορονοϊού.

Σχεδόν αμέσως, τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια ξεκίνησαν να οργανώνουν συζητήσεις με γιατρούς, ερευνητές και ειδικούς στη δημόσια υγεία από τα πιο αξιόπιστα νοσοκομεία, σχολεία ή εργαστήρια της Γαλλίας, της Ελβετίας και των Η.Π.Α.  Εκατομμύρια πολίτες κρατούσαν την ανάσα τους, καθώς αυτοί οι ειδικοί μετέδιδαν καθημερινά κρίσιμες πληροφορίες, οι οποίες θα μπορούσαν να καθησυχάσουν τους φόβους τους και θα μπορούσαν εν δυνάμει να σώσουν τις ζωές τους.

Αν και ενημερωτικές, αυτές οι συζητήσεις αποκάλυψαν μια θλιβερή και επώδυνη αλήθεια: σήμερα, σε μια πολυεθνική Γαλλία, τα άτομα, τα οποία εμφανίστηκαν στην τηλεόραση, καθώς θεωρούνταν τα πιο αρμόδια για να εξηγήσουν τις παγκόσμιες κρίσεις και για να προτείνουν λύσεις στα προβλήματα του κόσμου, είχαν το ίδιο χρώμα δέρματος. Ήταν όλοι τους λευκοί.

Κατά σύμπτωση, στην ετήσια έκθεση της για τον αγώνα ενάντια στον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και την ξενοφοβία [pdf], η Εθνική Συμβουλευτική Επιτροπή για τα δικαιώματα του Ανθρώπου (CNDH), έκανε μια από τις κύριες συστάσεις της για το έτος 2020:

Η CNCDH συστήνει στο Ανώτατο Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο (CSA) να ενθαρρύνει την εκπροσώπηση μαύρων ανδρών και γυναικών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων σε συμβουλευτικές θέσεις.

Αυτή η σύσταση επιβεβαιώνει αυτό, που δεκάδες άρθρα, εφημερίδες και ιστοσελίδες καταγγέλουν εδώ και χρόνια: το γεγονός ότι πολύ συχνά, τα γαλλικά τηλεοπτικά κανάλια δεν δίνουν βήμα σε προσωπικότητες, που προέρχονται από μειονοτικές ομάδες και καταλαμβάνουν ηγετικές θέσεις. Αυτό εδώ είναι σημαντικό, καθώς η τηλεόραση έχει τη δύναμη να κατασκευάζει  πρότυπα, αλλά και να ενθαρρύνει τους νέους, από όπου κι αν προέρχονται, να έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητες τους.

Προσπάθεια να διορθωθεί η χρόνια περιφρόνηση  των μειονοτήτων

Η Γαλλία, ως παλιά αποικιοκρατική δύναμη, γνωρίζει καλά ότι πρέπει να κάνει καλύτερη δουλειά στον τομέα της προώθησης και ενσωμάτωσης των μειονοτήτων.

Έρευνα του 2013 από την Catherine Ghosn συνέκρινε την εκπροσώπηση των μειονοτήτων στα τηλεοπτικά μέσα της Αμερικής, του Βελγίου, της Βρετανίας, του Καναδά και της Γαλλίας. Η ερευνήτρια στον τομέα των Επιστημών της Πληροφορικής και Τεχνολογίας επισήμανε ότι οι πολιτικές της Γαλλίας σε αυτόν τον τομέα είναι πολύ λιγότερο αποτελεσματικές και αποδοτικές σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες χώρες της έρευνας.

Το 2007, η ερευνήτρια Catherine Humblot παρατήρησε ότι, αν και η Γαλλία έχει σημειώσει πρόοδο στην εκπροσώπηση μειονοτήτων, μένουν ακόμα πολλά να γίνουν. Εξηγεί ότι, για παράδειγμα, μόλις το 2006 μεγάλο γαλλικό τηλεοπτικό κανάλι πήρε την τολμηρή απόφαση να δώσει ρόλο παρουσιαστή σε μαύρο δημοσιογράφο, στον Harry Roselmack, σε ώρες υψηλής τηλεθέασης. Αυτό όμως ήταν κάτι προσωρινό. Συγκριτικά, την ίδια χρονιά, σύμφωνα με τον Ολλανδό δημοσιογράφο Stefan de Vries, η πρώτη μαύρη γυναίκα παρουσιάστρια ειδήσεων στην ολλανδική τηλεόραση βγήκε στη σύνταξη.

Πιστεύουμε μόνο όσα βλέπουμε

Στα τέλη της προγούμενης χρονιάς, η Judy Woodruff, παρουσιάστρια της εκπομπής PBS Newshour, που προβάλλεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύστησε μια νεαρή Αφροαμερικανίδα μηχανικό βιοϊατρικής, την Elizabeth Wayne, με τον εξής τρόπο:

More than half the children in American schools are students of color, but their teachers are overwhelmingly white. [Tonight] we hear from an African-American biomedical engineer on why it is so important to see ourselves in front of the classroom.

Περισσότερα από τα μισά παιδιά στα αμερικανικά σχολεία είναι έγχρωμα, αλλά οι καθηγητές τους στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι λευκοί. [Απόψε] θα ακούσουμε από μια Αφροαμερικανίδα μηχανικό βιοϊατρικής να μας εξηγεί γιατί είναι σημαντικό να βλέπουμε τους εαυτούς μέσα στην τάξη.

Η Δρ Elizabeth Wayne εξηγεί ότι είχε μια εμπειρία, που την σημαδεψε κατά τη διάρκεια των ανώτατων σπουδών της, όταν παρευρέθηκε σε ένα συνέδριο, όπου μια από τις ομιλήτριες ήταν μια μαύρη γυναίκα:

I had never realized that I had never had someone who looked like me, teaching me. … I have always thought that seeing is believing …

Δεν είχα ποτέ συνειδητοποιήσει ότι δεν είχα ποτέ διδαχθεί από κάποιον, που μου έμοιαζε….Πάντοτε σκεφτόμουν ότι πιστεύουμε μόνο ό,τι βλέπουμε….

Η συνειδητοποίηση της Elizabeth Wayne δημοσιεύτηκε και συζητήθηκε στη συνέχεια σε περισσότερα από 700 άρθρα. Η ίδια λέει ότι κάποια από τα ηλεκτρονικά μηνύματα, που έλαβε, προέρχονταν από άτομα, που της εκμυστηρεύτηκαν: “Δεν έχω ποτέ δει μαύρη με ποδιά εργαστηρίου να φωτογραφίζεται, γιατί συνετέλεσε σε μια σημαντική ανακάλυψη”.

Μπορεί το πρόβλημα στη Γαλλία να είναι άλλης φύσης; Ίσως ότι η Γαλλία μετρά πολύ λίγους ειδικούς στο ιατρικό επάγγελμα, ειδικοί οι οποίοι προέρχονται από μειονότητες; Μάλλον όχι. Το 2007, το καθημερινό φύλλο της γαλλικής Libération παρέθεσε έναν αξιωματούχο των Ηνωμένων Εθνών, τον Habib Ouane, ο οποίος υποστήριξε: “Υπάρχουν περισσότεροι γιατροί από το Μπενίν στο Ιλ-ντε-Φρανς απ’ ό,τι στο ίδιο το Μπενίν!”

Και ο δημοσιογράφος Majed Nehme έγραψε τον περασμένο Απρίλη:

French health care system is increasingly benefiting from the massive influx of sub-Saharan African health professionals coming especially from Senegal, Mali, Benin, Burkina Faso, Congo and all French-speaking countries.

Το γαλλικό σύστημα υγείας επωφελείται ολοένα και περισσοτερο από την αθρόα εισροή επαγγελματιών υγείας από την υποσαχάρια Αφρική και κυρίως από τη Σενεγάλη, το Μάλι, το Μπενίν, την Μπουρκίνα Φάσο, το Κονγκό και όλες τις γαλλόφωνες χώρες.

Θα μπορούσε επίσης να υπάρχει ένας “πονηρός” λόγος γιατί οι μειονότητες, ιδιαίτερα οι Μαύροι, περιορίζονται διαρκώς σε συγκεκριμένους στερεοτυπικούς ρόλους στη γαλλική τηλεόραση. Φυσικά, τα σημαντικά πρότυπα μειονοτήτων στον τομέα της διασκέδασης είναι απαραίτητα και οι νέοι από μειονοτικές ομάδες συχνά τα θαυμάζουν, γνωρίζοντας ότι μια μέρα μπορούν να κερδίσουν το βραβείο Όσκαρ ή να γίνουν θρυλικοί ολυμπιονίκες. Αλλά, τι γίνεται με τους νεαρούς πολλά υποσχόμενους επιστήμονες, που προέρχονται από μειονότητες, οι οποίοι θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ανακάλυψη της επόμενης θεραπείας;

Τα μέσα ενημέρωσης, και ιδιαίτερα η τηλεόραση, παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο, με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει να οικοδομηθούν για τα παιδιά θετικά πρότυπα, που προέρχονται από μειονοτικές ομάδες, βοηθώντας τα έτσι να πάνε πιο μακριά από ό,τι είχαν ποτέ φανταστεί.

Έχουμε όλοι ακούσει την ιστορία “του αετού που ζούσε σαν κοτόπουλο“: αφού έπεσε από τη φωλιά του, ένας αετός προσγειώνεται σε ένα κοτέτσι, όπου γρήγορα υιοθετείται από τα κοτοπουλάκια. Μεγαλώνει πιστεύοντας ότι είναι κοτόπουλο. Μια μέρα, συναντά έναν πιο μεγάλο σε ηλικία αετό, που του μαθαίνει να πετά και τον βοηθά να αναπτύξει την πραγματική δυναμική του.

Η συνεχιζόμενη και συστηματική τάση διαχωρισμού από πλευράς της γαλλικής τηλεόρασης μπορεί να αποτρέπει όχι μόνο την ανάδειξη θετικών προτύπων για τις μειονότητες, αλλά θα μπορούσε επίσης να εντείνει τις κοινωνικές εντάσεις ενισχύοντας τα παλιά γκέτο.