Γιατί είναι σημαντικό να “ξεμάθεις” το παρελθόν: Συνέντευξη με τον εμπειρογνώμονα των Βαλκανίων Keith Brown

Prof. Keith Brown, Arizona State University. Photo used with his permission.

Καθηγητής Keith Brown, Κρατικό Πανεπιστήμιο Αριζόνα. Η φωτογραφία χρησιμοποιείται με την άδειά του.

Αυτό το κείμενο αρχικά δημοσιεύτηκε από το Meta.mk. Μια τροποποιημένη εκδοχή του αναδημοσιεύεται εδώ βάσει μια συμφωνίας διαμοιρασμού περιεχομένου μεταξύ Global Voices και Ιδρύματος Metamorphosis. Οι σύνδεσμοι στα λόγια του Καθηγητή έχουν προστεθεί από το Meta.mk.

Ο Keith Brown είναι καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών και Παγκόσμιων Σπουδών του Πανεπιστημίου της Αριζόνα. Είναι επίσης διευθυντής του Κέντρου Melikian για Ρωσικές, Ευρασιατικές και Ανατολικοευρωπαϊκές Σπουδές. Με διδακτορικό στην ανθρωπολογία από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ο Brown εργάζεται κυρίως στον τομέα του πολιτισμού, της πολιτικής και της ταυτότητας, εστιάζοντας στα Βαλκάνια.

Μέρος της εκτεταμένης έρευνάς του σχετικά με τον εθνοκρατισμό και το ρόλο της εθνικής ιστορίας στην περιοχή ήταν διαθέσιμο στο κοινό στη Βόρεια Μακεδονία μέσω των μεταφράσεων των βιβλίων του “Το παρελθόν υπό αμφισβήτηση: Σύγχρονη Μακεδονία και οι αβεβαιότητες του έθνους” (2003) και “Πιστός στον θάνατο, την εμπιστοσύνη και την τρομοκρατία στην επαναστατική Μακεδονία” (2013).

Σε μια συνέντευξη με την πύλη CriThink.mk, ο Brown εξηγεί τη σημασία της κριτικής σκέψης κατά την εκμάθηση της ιστορίας.

CriThink: Πόσο σημαντική είναι η εφαρμογή της κριτικής σκέψης στην ιστορία και την ανθρωπολογία;

Keith Brown (KB): Η κριτική σκέψη είναι πολύ σημαντική τόσο στην ιστορία όσο και στην ανθρωπολογία. Οι σκεπτικιστές και οι επικριτές μερικές φορές απορρίπτουν τις μεθόδους μας ως “χλιαρές” ή κουραστικά κλισέ όπως “η ιστορία γράφεται από τους νικητές”. Ωστόσο, η αξιολόγηση και η σύγκριση των πηγών και η στάθμιση του τρόπου, με τον οποίο οι πολιτιστικοί και κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν τις μεμονωμένες αποφάσεις, είναι βασικά συστατικά και των δύο κλάδων. Επιπλέον, και ίσως το πιο σημαντικό, οι ιστορικοί και οι ανθρωπολόγοι αναγνωρίζουν ότι οι έννοιες και οι ορίζοντες μετατοπίζονται με την πάροδο του χρόνου και του χώρου.

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη μελέτη του εθνικισμού, ενός τρόπου πολιτικής οργάνωσης και διαμόρφωσης ταυτότητας, που συνέβαλε στη διάλυση πολυομολογιακών αυτοκρατοριών τον 19ο αιώνα, και που συχνά επιδιώκει νομιμότητα διεκδικώντας αρχαίες ρίζες. Την καθιστά πιο περίπλοκη το ότι τα περισσότερα έθνη-κράτη δίνουν μεγάλη προτεραιότητα στην επικοινωνία με τους πολίτες τους μιας ισχυρής αίσθησης κοινής ιστορίας, που τους διακρίνει από τους άλλους. Συχνά, είναι πιο εύκολο για τους ανθρώπους να δουν τις ασυνέπειες και τις στρεβλώσεις στις εκδοχές των γειτόνων τους στο παρελθόν, παρά να αμφισβητήσουν ή να εξετάσουν προσεκτικά την ιστορία, που πιστεύουν ότι συγκρατεί τη δική τους κοινωνία.

Η κριτική σκέψη απαιτεί, ως πρώτο βήμα, την αναγνώριση των παρωπίδων, των προκαταλήψεων και της άγνοιας. Επίσης επωφελείται από τον διάλογο, στον οποίο οι συμμετέχοντες αφήνουν στην άκρη τα εγώ και τις ατζέντες τους και μετρούν την επιτυχία τους όχι από τους πόντους, που σκοράρουν, αλλά από τους νέους τρόπους να δουν ότι βοήθησαν τον εαυτό τους ή τους άλλους.

CriThink: Οι πολιτικοί θεσμοί στα περισσότερα κράτη των Βαλκανίων φαίνεται να επιμένουν στην προώθηση της έννοιας της “εθνικής ιστορίας” με βάση την επιλογή “θετικών” και τον αποκλεισμό “αρνητικών” “γεγονότων” για τη δημιουργία ή τη διατήρηση επίσημων αφηγήσεων, που στη συνέχεια χρησιμοποιούνται σε εγχειρίδια δημόσιας εκπαίδευσης. Τα τελευταία 200 χρόνια, αυτή η δογματική προσέγγιση είχε χρησιμοποιηθεί συχνά ως δικαιολογία για καταπίεση έναντι των “άλλων”. Υπάρχει άλλος τρόπος να φτιάξουμε ιστορία;

KB: Η ιστορία είναι ένας απίστευτα πλούσιος τομέας μελέτης. Το 2015, η προφορική ιστορικός Σβετλάνα Αλεξίεβιτς βραβεύτηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας για το χρονογράφημά της, που καταγράφει τις φωνές πολιτών από το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης. Οργανισμοί όπως το EuroClio, στον οποίο ανήκουν πολλοί καθηγητές ιστορίας από τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη, προωθούν τη μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας και ενθαρρύνουν τα μέλη και τους σπουδαστές να εξερευνήσουν την κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ιστορία. Θαρραλέοι και ανοιχτόμυαλοι ιστορικοί είναι συχνά κορυφαίοι επικριτές της θεωρίας του εξαίρετου πολιτισμού, στον οποίο βασίζεται η εθνική ιστορία, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, μέσω προσπαθειών όπως το εγχείρημα 1619.

Νομίζω ότι τέτοιου είδους προσεγγίσεις έχουν τεράστιες δυνατότητες να μεταμορφώσουν τις αντιλήψεις των ανθρώπων για το παρελθόν και να προκαλέσουν άμεσο προβληματισμό για το πώς θα φαίνεται το παρόν από το μέλλον. Είμαι ιδιαίτερα ενθουσιασμένος με τη δυναμική της μικροϊστορίας, όπως την παρουσίασε ο πρωτοπόρος Carlo Ginzburg, η οποία αντλεί την ευρύτερη ανθρώπινη σημασία από τη στενή μελέτη ενός γεγονότος ή μιας κοινότητας.

Books by Keith Brown.

Αγγλόφωνες εκδόσεις των βιβλίων του Keith Brown “Πιστός στον θάνατο, την εμπιστοσύνη και την τρομοκρατία στην επαναστατική Μακεδονία” (2013) και “Το παρελθόν υπό αμφισβήτηση: Σύγχρονη Μακεδονία και οι αβεβαιότητες του έθνους” (2003).

CriThink: Στο βιβλίο σας “Πιστός στον θάνατο, την εμπιστοσύνη και την τρομοκρατία στην επαναστατική Μακεδονία”, σημειώνετε ότι αντιμετωπίζετε προκλήσεις αναξιοπιστίας ή μεροληψίας σε διαθέσιμες ιστορικές πηγές, συμπεριλαμβανομένης της αλληλογραφίας Βρετανών προξένων, που διατηρούνται ως μικροφίλμ από το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στην Ελλάδα. Ή οι αιτήσεις για συντάξεις, που υποβλήθηκαν στο νέο κράτος της Βόρειας Μακεδονίας από τους ηλικιωμένους, που επέζησαν των επαναστάσεων μεταξύ 1948 και 1956, που διασώζονται στο Κρατικό Αρχείο Βόρειας Μακεδονίας. Πώς αντιμετωπίσατε αυτήν την πρόκληση εξαγωγής χρήσιμων πληροφοριών από αυτά τα αρχεία;

KB: Πρώτα διάβασα πολλές από αυτές τις πηγές ενώ ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στην ανθρωπολογία. Έχοντας επίγνωση ότι η εξέγερση του Ίλιντεν του 1903 είχε ερμηνευτεί διαφορετικά από μελετητές, για τους οποίους το σωστό πλαίσιο ήταν η ελληνική, βουλγαρική, σερβική, αλβανική, γιουγκοσλαβική, οθωμανική, βαλκανική ή μακεδονική ιστορία, ήθελα να φτάσω όσο πιο κοντά στην περίοδο μπορούσα αλληλεπιδρώντας στενά με πηγές που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, βρίσκονταν εκτός αυτών των πλαισίων αναφοράς.

Για παράδειγμα, με εντυπωσίασε το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα αρχεία του Εθνικού Αρχείου στα Σκόπια, μόνο λίγοι μελετητές είχαν ζητήσει πρόσβαση στον φάκελο βιογραφιών του ‘Ιλιντεν. Η ερμηνεία μου ήταν ότι αυτές οι πηγές δεν προτιμούνταν, επειδή, προφανώς, ήταν εγωκεντρικές. Αντιθέτως, τα διπλωματικά και προξενικά αρχεία της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Αμερικής από την Οθωμανική Μακεδονία, αντιθέτως, αντιμετωπίζονται συχνά ως απολύτως νηφάλια, αντικειμενικά και “κλινικές μελέτες”, σαν οι συγγραφείς τους να ήταν επιστημονικά εκπαιδευμένοι ιατροί, που έβγαζαν διάγνωση για τα δεινά μιας αυτοκρατορίας στο νεκροκρέβατό της. Γράφοντας το “Πιστός στον θάνατο”, προχώρησα σε μια εναλλακτική, ανατρεπτική προσέγγιση προς αυτά τα δύο σύνολα πηγών. Ανεξάρτητα από το αν οι μεμονωμένοι αιτούντες σύνταξης ενίσχυσαν ή όχι τους ρόλους τους ή τροποποίησαν εκείνα τα στοιχεία, που θα μπορούσαν να αποδυναμώσουν την αναγνώριση από το κράτος της αίτησής τους, οι εξιστορήσεις τους αντλήθηκαν από τις εμπειρίες και τις αντιλήψεις τις δικές τους ή των συνομηλίκων τους. Κανείς δεν είπε ψέματα σχετικά με την οργανωτική δομή της επαναστατικής οργάνωσης, τις μεθόδους στρατολόγησης ή την εφοδιαστική αλυσίδα απόκτησης όπλων ή διανομής πληροφοριών και προμηθειών: ποιο θα ήταν το συμφέρον να το πράξει; Έτσι, μας παρέχουν ατομικά, αλλά ακόμη περισσότερο συνολικά, μια αίσθηση της κοινής καθημερινής εμπειρίας συμμετοχής σε μια αντίσταση και εξέγερση.

Οι βρετανικές προξενικές αφηγήσεις, που διαβάζονται συχνά σαν επιβλητικές εξιστορήσεις, αντικατοπτρίζουν τις βιογραφίες, τις προοπτικές και την πρόσβαση σε πηγές των ίδιων των συγγραφέων τους. Ο Άλφρεντ Μπιλιότι ήταν ένας πολιτογραφημένος Βρετανός, που γεννήθηκε στη Ρόδο, ο οποίος είχε εξελιχτεί από το αξίωμα του δραγουμάνου και είχε στενούς δεσμούς με τις οθωμανικές και ελληνικές Αρχές, ενώ ο Τζέιμς ΜακΓρέγκορ γνώριζε βουλγάρικα και εξέφρασε την άποψη ότι ο οργανισμός διέθετε ισχυρή υποστήριξη. Οι αφηγήσεις τους αποκλίνουν ή συγκρούονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι πηγές ή εξιστορήσεις είναι εξίσου έγκυρες ή ύποπτες. Μάλλον σημαίνει ότι πρέπει να ξεπεράσουμε τις δικές μας πολιτιστικές προκαταλήψεις, είτε μας λένε “οι χωρικοί ψεύδονται” είτε “οι διπλωμάτες είναι κυνικοί καριερίστες”, και να παραμένουμε σε εγρήγορση για τους τρόπους, που μπορούν να μας εκπλήξουν.

Macedonian language editions of Keith Brown’s books “The past in question: Modern Macedonia and the Uncertainties of Nation” (2019) and “Loyal unto Death, Trust and Terror in Revolutionary Macedonia” (2014).

Εκδόσεις των βιβλίων του Keith Brown “Πιστός στον θάνατο, την εμπιστοσύνη και την τρομοκρατία στην επαναστατική Μακεδονία” (2014) και “Το παρελθόν υπό αμφισβήτηση: Σύγχρονη Μακεδονία και οι αβεβαιότητες του έθνους” (2010) στη μακεδονική γλώσσα.

CriThink: Έλλειψη μιας βιώσιμης χρονομηχανής, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια η “εθνική συνείδηση” των ιστορικών μορφών, δεδομένων των μη υπαρχόντων, λογοκριμένων, κατασκευασμένων ή αντιφατικών αρχείων, των ερμηνειών τους, καθώς και μεταβεβλημένων ερμηνειών στη γλώσσα, που χρησιμοποιούνταν εκείνη την περίοδο. Τι δεξιότητες κριτικής σκέψης πρέπει να καλλιεργηθούν σε ολόκληρη την περιοχή για την επίλυση τέτοιων ζητημάτων;

KB: Στο “Το παρελθόν υπό αμφισβήτηση”, επέλεξα να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα των βρετανικών προξενικών πηγών αντί να την ανανεώσω ή να την τροποποιήσω, και προσπάθησα να μεταφράσω πηγές από τα ελληνικά και τα βουλγαρικά στα αγγλικά εκείνης της εποχής, παρά των αρχών του 21ου αιώνα . Χρησιμοποίησα λοιπόν όρους όπως “Μπούλγαροι”, “Αρναούτηδες”,
“Μιγιάκοι” και “Εξαρχικοί” αναζητώντας με αυτόν τον τρόπο να υπενθυμίσω στους αναγνώστες τον πολύ διαφορετικό κόσμο στα τέλη του 19ου αιώνα. Όταν ο όρος “Ελλάδα” αναφερόταν σε μια περιοχή περίπου με μισό από το μέγεθος της σύγχρονης Ελλάδας. Όταν μόνο ένα μικρό μέρος του λαού, που αυτοαποκαλούνταν “Μπούλγαροι” ορκιζόταν πίστη στην διοικούμενη από τους Οθωμανούς “Βουλγαρία” με πρωτεύουσα τη Σόφια. Όταν ο Σουλτάνος ​​προσπάθησε να περιορίσει τη χρήση της αλβανικής γλώσσας και τον όρο “Μακεδονία” και όταν η προοπτική μιας βολικής συμμαχίας μεταξύ των φιλόδοξων εθνών-κρατών της Βουλγαρίας, της Σερβίας και της Ελλάδας για χάραξη και εθνικοποίηση της οθωμανικής επικράτειας σίγουρα φαινόταν παράλογη για τους περισσότερους.

Για μένα, η κριτική σκέψη απαιτεί, παράδοξα, να προσπαθούμε να ξεχάσουμε τι πραγματικά συνέβη από την περίοδο, που προσπαθούμε να κατανοήσουμε. Ή, τουλάχιστον, να αφήσουμε να μας συνεπάρει ως κάτι εκπληκτικό ή τουλάχιστον αναπόφευκτο. Αυτό στη συνέχεια συγκεντρώνει την προσοχή μας στους παράγοντες, που οδηγούν στα αποτελέσματα. Μας ελευθερώνει επίσης από την ψευδαίσθηση ότι οι μορφές του παρελθόντος, όπως οι ιστορικές φυσιογνωμίες του Ιλίντεν Γκότσε Ντέλτσεφ, Νίκολα Κάρεφ, Νταμιάν Γκρούεφ ή Μπόρις Σαράφοφ, φαντάστηκαν τη δική τους ταυτότητα με τους όρους των μελλοντικών εθνικιστικών ιδεών της περιοχής.

Ο Keith Brown και η ιστορικός Irena Stefoska στην προώθηση της μακεδονικής έκδοσης του βιβλίου “Το παρελθόν υπό αμφισβήτηση: Σύγχρονη Μακεδονία και οι αβεβαιότητες του έθνους” τον Δεκέμβριο του 2010. Φωτογραφία από τον Vančo Džambaski, άδεια CC BY-NC-SA.

CriThink: Ωστόσο, τέτοια ζητήματα φαίνεται να αναπτύσσονται σε κεντρικά σημεία ενός μονόδρομου διεθνών διαφορών, από τον Γκότσε Ντέλτσεφ (Βουλγαρία-Βόρεια Μακεδονία) έως τον Νίκολα Τέσλα (Σερβία-Κροατία), από τον Σκεντέρμπεη (Ελλάδα-Αλβανία) και τον Νιέγκος (Μαυροβούνιο-Σερβία) έως τον Μάρκο Κράλη (Βόρεια Μακεδονία-Σερβία-Βουλγαρία). Υπάρχει τρόπος για την επίλυση τέτοιων ζητημάτων σε κάποιο υψηλότερο, πιο αντικειμενικό επίπεδο αντί μεταξύ των συγκρουόμενων κρατών, και με βάση την εξουσία τους;

KB: Οι κοινωνικοί επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικών (και συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό μου σε αυτήν την αξιολόγηση) δεν θα παρακολουθούν πάντα τις εξελίξεις σε άλλους κλάδους και τομείς. Αυτό εκδηλώνεται σε προσεγγίσεις, που βασίζονται στις συμβάσεις των νευτώνειων επιστημών του 19ου αιώνα, με έμφαση στη διάσπαση της σύνθετης πραγματικότητας σε πειραματικά μεγέθη, όπου μπορούμε να δοκιμάσουμε υποθέσεις διαζευκτικού τύπου για να προσδιορίσουμε την αιτία και το αποτέλεσμα, τους κανόνες μεταφοράς ενέργειας και μετασχηματισμού, και ούτω καθεξής. Η σύγχρονη θεωρητική και πειραματική επιστήμη, ωστόσο, έχει προχωρήσει πολύ πέρα ​​από αυτή την αρχή. Στον κόσμο των κουάρκ, των μποζονίων και της κβαντικής μηχανικής, όπου οι μη ειδικοί δεν μπορούν να παρακολουθήσουν. Ρωτήστε τον μέσο άνθρωπο τη γνώμη του για τον κυματοσωματιδιακό δυϊσμό και πιθανότατα θα έχετε μια σύντομη συνομιλία. Απαιτεί σκέψη με όρους συζευκτικούς, κάτι που θέλει προσπάθεια, και επίσης μια ευθυγράμμιση της βαθιάς ριζωμένης κοινής λογικής. Όμως, αυτή η έλλειψη δημόσιας κατανόησης δεν εμποδίζει τους φυσικούς να συνεχίσουν το έργο τους και να δημιουργήσουν νέα εικόνα για τη λειτουργία του σύμπαντος.

Η ιστορία των Βαλκανίων έχει διαμορφωθεί από τις εδαφικές φιλοδοξίες και τις διαφωνίες του περασμένου αιώνα και έτσι έχει γίνει ένα παιχνίδι ίσων πιθανοτήτων. Έχει επίσης ημιθρησκευτικές πτυχές, στο βαθμό που οι τρέχουσες συζητήσεις αποκαλύπτουν μια εσωτερική ανησυχία για κατηγορίες καθαρότητας και μόλυνσης γύρω από τη θεματολογία πίστης και προδοσίας. Τα παράπονα και οι διαφορές κλιμακώνονται. Και (για να ακολουθήσουμε τη μεταφορά του παιχνιδιού) δεν υπάρχει μηχανισμός, στην περίπτωση αυτή, με τον οποίο οι δύο πλευρές θα συμφωνούσαν να εξασφαλίσουν μια διαιτησία, με την εξουσία να ρυθμίσει δίκαια το παιχνίδι. Τα διακυβεύματα θεωρούνται πολύ υψηλά.

Μια εναλλακτική άποψη θα ήταν ότι η διαμάχη σχετικά με την “αληθινή” ταυτότητα του Γκότσε Ντέλτσεφ, για παράδειγμα, είναι μια κλασική περίπτωση του “διλήμματος του φυλακισμένου“, στο οποίο και οι δύο πλευρές φοβούνται ότι, παραιτούμενες από την διεκδίκηση της ιδιοκτησίας τους, θα χάσουν και η άλλη πλευρά θα κερδίσει (καύχημα; αίγλη; τον μανδύα της “αληθινής” εθνικότητας;), αλλά οι συνέπειες της άρνησής τους να αναγνωρίσουν την αμφισημία είναι ότι και οι δύο πλευρές θεωρούνται στην ευρύτερη κοινότητα των εθνών αδιάλλακτες ή με παρωπίδες.

CriThink: Θα πρέπει να αναπτυχθεί κάποιο είδος Διεθνούς Επιστημονικού Δικαστηρίου για να αποφευχθούν κλιμακώσεις, παρόμοιο με τα δικαστήρια για τον τερματισμό συγκρούσεων, που αφορούν γενοκτονία και εγκλήματα πολέμου (Ρουάντα, Πρώην Γιουγκοσλαβία);

KB: Δεν βλέπω αξία σε ένα εξωτερικό δικαστήριο, που προσφέρει κάποιο έγκυρο τερματισμό. Για μένα, δεν λειτουργεί έτσι η ιστορία (ή η επιστήμη). Όλα τα ευρήματα είναι ενδεχόμενα και προσωρινά: είναι συνεισφορές σε μια συνεχιζόμενη ανταλλαγή, ο τελικός στόχος της οποίας δεν είναι να εξάγει κάποιο συμπέρασμα, αλλά να παρέχει υλικό, που μπορεί να ανοίξει νέους ορίζοντες και προοπτικές.

CriThink: Στα Βαλκάνια, σε αντίθεση με τον εγγενή ρόλο των επαγγελματιών δημοσιογράφων ως υποστηρικτών της δημοκρατίας, τα ΜΜΕ χρησιμεύουν συχνά ως ενισχυτές των πιο ριζοσπαστικών και πολωτικών εθνικιστικών απόψεων για την ιστορία. Υπάρχει τρόπος να ενσωματωθεί η κριτική σκέψη σχετικά με την ιστορία στον κύριο χώρο των ΜΜΕ;

KB: Η δική μου φανταστική λύση μοιάζει με αυτό, που έκανε μια ομάδα ηγετών νεολαίας της πΓΔΜ το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '80 με το Φόρουμ Κινηματογραφικής Νεολαίας (φόρουμ Mladinski movieski) και δημιούργησε ευκαιρίες μάθησης μέσω της εμπλοκής με ταινίες, λογοτεχνία και άλλα. Τι θα συνέβαινε, για παράδειγμα, αν οι ιστορικοί και δημοσιογράφοι της Βουλγαρίας και της πΓΔΜ παρακολουθούσαν το “Ρασομόν” μαζί; Ή να αναλάμβαναν ένα κοινό εγχείρημα (ίσως με Αλβανούς συναδέλφους) σχετικά με τις οικονομικές, ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις του gurbet/ pečalba [εργατική μετανάστευση]; Ή να διεξάγουν μια κοινή μελέτη του αμερικανικού εγχειρήματος 1619; Πιστεύω ότι θα κατέληγαν με κοινό λεξιλόγιο για την αντιμετώπιση ζητημάτων έκτακτης ανάγκης, ασάφειας, τραύματος και διαρθρωτικής βίας, ζητήματα κοινά σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων – και πέραν αυτής.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.