[1]Nikola Gelevski. Φωτογραφία από Nebojša Gelevski, χρησιμοποιημένη με άδεια.
Αυτό το κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά [2] από το Meta.mk. Μια τροποποιημένη έκδοση δημοσιεύεται εδώ μέσω συμφωνίας ανταλλαγής περιεχομένου μεταξύ του Global Voices και του Ιδρύματος Metamorphosis.
Τον Σεπτέμβριο του 2020, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (EΔΔΑ) εξέδωσε απόφαση, που διέταξε τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας να καταβάλει αποζημίωση ύψους 3.000 ευρώ στον Nikola Gelevski για την παραβίαση της ελευθερίας έκφρασής του, ανακοίνωσε η πύλη Okno.mk.
Η απόφαση του δικαστηρίου, που εδρεύει στο Στρασβούργο, σχετίζεται με μια υπόθεση δυσφήμισης, που είχε κατατεθεί από τον Dragan Pavlović, ευρέως γνωστό με το ψευδώνυμο Latas, τον πρώην αρχισυντάκτη της εφημερίδας Večer και Sitel TV, εναντίον του αρθρογράφου για το άρθρο του με τίτλο “Τα Μεγάφωνα από το σοκάκι του Φύρερ [3]“, που εκδόθηκε από το Utrinski vesnik στις 31 Μαρτίου 2009.
Κυβερνητική επιρροή στα μέσα ενημέρωσης το διάστημα 2007-2017
Οι διαρροές επικοινωνιών, που δημοσιεύθηκαν το 2015, [4] έδειξαν ότι υψηλόβαθμος αξιωματούχος του κυβερνώντος λαϊκιστικού κόμματος Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση – Δημοκρατικό Κόμμα για τη Μακεδονική Εθνική Ενότητα [5] επηρέασε άμεσα την καθημερινή συντακτική πολιτική των MME, που διαχειρίζεται ο Dragan Pavlović “Latas”.
Σε μια από αυτές τις συνομιλίες [6], με τον τότε υπουργό πολιτισμού, ο Latas διαμαρτυρήθηκε προσωπικά ότι το τηλεοπτικό του κανάλι Sitel TV λειτουργεί ως “προφυλακτικό για την προπαγάνδα του κόμματος Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση – Δημοκρατικό Κόμμα για τη Μακεδονική Εθνική Ενότητα”. Σε άλλη συνομιλία, ο αρχηγός της μυστικής αστυνομίας Sašo Mijalkov του υπενθύμισε ότι το καθεστώς διοχετεύει 2 εκατομμύρια ευρώ ετησίως στο κατάστημα, που διαχειρίζεται. Ο Latasαπάντησε ότι κερδίζουν αυτά τα χρήματα “παραδίδοντας” τις απαιτούμενες υπηρεσίες προπαγάνδας, σε αντίθεση με άλλα λιγότερο αποτελεσματικά μέσα.
Σύμφωνα με ανοιχτά στοιχεία που κυκλοφόρησε η νέα κυβέρνηση, που ιδρύθηκε από το κόμμα Σοσιαλδημοκρατική Ένωση Μακεδονίας [7] τον Μάιο του 2017, το καθεστώς της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης – Δημοκρατικού Κόμματος για τη Μακεδονική Εθνική Ενότητα έδωσε 10,2 εκατομμύρια ευρώ χρημάτων φορολογουμένων στο κανάλι Sitel TV [8] κατά την περίοδο 2010-2017.
Το άρθρο του Gelevski κατέγραψε τη συμπεριφορά των προσωπικοτήτων των ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένου του Latas, που υποκίνησαν και δικαιολόγησαν τη βία, που διοργάνωσε το τότε κυβερνών κόμμα εναντίον διαδηλωτών μαθητών [9] στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων στις 28 Μαρτίου 2009.
Στη στήλη έκανε παραλληλισμούς με την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία τη δεκαετία του '30, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης προπαγάνδας και κακοποιών για να χτυπήσει τους πολιτικούς αντιπάλους, προειδοποιώντας ότι η χώρα ολισθαίνει προς τη δικτατορία, που μπορεί να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο. Ο Gelevski απαιτούσε τολμηρά υπευθυνότητα για τους οπαδούς του απαράτσικ [10] του κυβερνώντος κόμματος Aleksandar Bičikliski και του τηλεπαρουσιαστή Janko Ilkovski. Εκείνη την εποχή, ένα από τα πιο ισχυρά άτομα, που κατονόμασε, ήταν ο Latas, μέλος του στενού κύκλου εξουσίας γύρω από τον τότε πρωθυπουργό Νικόλα Γκρουέφσκι και τον ξάδελφό του, τότε επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας, Sašo Mijalkov [11].
Το 2010, ο Latas κέρδισε μια αγωγή για δυσφήμιση εναντίον του αρθρογράφου Nikola Gelevski στη δίκη, που διήρκεσε ένα χρόνο. Ο Gelevski προσπάθησε να αμφισβητήσει την απόφαση της δικαστή Ljubinka Baševska [12] και άσκησε έφεση σε όλα τα δικαστήρια ανωτέρων βαθμών δικαιοδοσίας, συμπεριλαμβανομένου του Συνταγματικού Δικαστηρίου το 2012 [13], αλλά κανένα δεν αποφάνθηκε υπέρ του.
Εκείνη την εποχή, η δυσφήμιση ήταν μέρος του ποινικού δικαίου και η καταδίκη επέφερε το καθεστώς του κακουργηματικού εγκλήματος. Το 2012, η δυσφήμιση αποποινικοποιήθηκε [14] – μεταφέρθηκε από τον Ποινικό Κώδικα στον τομέα του αστικού δικαίου, πράγμα που σήμαινε ότι δεν ενείχε πλέον κίνδυνο φυλάκισης, αλλά επέτρεπε υψηλά πρόστιμα, που είχαν επίσης αρνητική επίδραση για τον ίδιο [15].
Μετά τις προσφυγές του στα εθνικά δικαστήρια, ο Gelevski υπέβαλε προσφυγή στο ΕΔΔΑ τον Δεκέμβριο του 2012. Σχεδόν οκτώ χρόνια αργότερα, το δικαστήριο δήλωσε ότι “η κυβέρνηση παραδέχτηκε ότι υπήρξε παρέμβαση στην ελευθερία του λόγου του αιτούντος”.
Μεταξύ των υπόλοιπων τμημάτων της εξήγησης της ετυμηγορίας, το ΕΔΔΑ επανέλαβε [16] ότι “τα άτομα, και ιδίως οι δημοσιογράφοι, που συμμετέχουν σε δημόσια συζήτηση για ένα θέμα γενικού ενδιαφέροντος, επιτρέπεται να καταφύγουν σε κάποιο βαθμό υπερβολής ή πρόκλησης” και επίσης δηλώνει ότι “η ποινική καταδίκη του αιτούντος θα μπορούσε αναμφίβολα να έχει τρομακτική επίδραση στον πολιτικό διάλογο μεταξύ των μελών των μέσων ενημέρωσης για σημαντικά θέματα”.
Σε μια δήλωση που δημοσιεύθηκε από την πολιτιστική πύλη Okno.mk, ο Gelevski έγραψε: [17]
Είμαι ικανοποιημένος από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, φυσικά. Χαίρομαι επίσης που αυτή η απόφαση έχει ευρύτερη σημασία για την κοινωνία, πέρα από την προσωπική μου ικανοποίηση.
Η απόφαση παρείχε μια ακόμη απόδειξη για τον αντιδημοκρατικό χαρακτήρα του καθεστώτος του Νίκολα Γκρουέφσκι, που κυριάρχησε έναντι πάντων στη Μακεδονία για 11 χρόνια: από τον αστικό τρόπο ζωής έως τον πολιτισμό, το δικαστικό σώμα και τα μέσα ενημέρωσης. Δεν κυβερνούσε μόνος του, αλλά κυβερνούσε με τον δικό του υπάκουο στρατό οπαδών, οπότε δεν είναι ο μόνος ένοχος για τα τρομερά 11 χρόνια που μας πήγαν πίσω, ως κοινωνία, σε κάθε επίπεδο.
Αυτή η απόφαση είναι σημαντική για τους δημοσιογράφους, τους αρθρογράφους της Βόρειας Μακεδονίας και, γενικά, για τους ανθρώπους που εμφανίζονται στο κοινό, καθώς τους ενθαρρύνει να είναι ηθικοί, ειλικρινείς, γενναίοι και επίμονοι.
Η απόφαση θα πρέπει να προσφέρει τροφή για σκέψη για το δικαστικό σώμα της Βόρειας Μακεδονίας που, χωρίς επιφύλαξη, για μια ολόκληρη δεκαετία υπηρέτησε ένα εξαιρετικά καταστροφικό και επικίνδυνο καθεστώς.
Δυστυχώς, τα τελευταία τρία χρόνια, δεν τολμήσαμε να ξεφύγουμε πολύ μακριά από τις κακοήθεις στρατηγικές και πρακτικές του Γκρουεβισμού. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το δικαστικό σώμα και τα μέσα ενημέρωσης. Επομένως, από αυτή την οπτική γωνία, αυτή η απόφαση από το Στρασβούργο, παρόλο που ήρθε περίπου δέκα χρόνια μετά τα γεγονότα, μπορεί να είναι ένα μικρό κίνητρο για να αρχίσει να αλλάζει η κακή κατάσταση στη χώρα μας, και όχι μόνο στo πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ενώ η μεταρρύθμιση του δικαστικού σώματος ήταν μια από τις βασικές εκλογικές υποσχέσεις της κυβέρνησης, που αντικατέστησε το καθεστώς του Γκρουέφσκι το 2017, αναφέρθηκε έλλειψη υποστήριξης από την αντιπολίτευση για μαζική αναμόρφωση της νομοθεσίας, που θα επέτρεπε τον έλεγχο δικαστών και εισαγγελέων. Πολλοί από τους συντελεστές του κράτους, που χαρακτήρισε η Ευρωπαϊκή Ένωση ως “κρατική κατάληψη” το 2016, [18] εξακολουθούν να κατέχουν θέσεις λήψης αποφάσεων εντός των κρατικών θεσμών. Η δικαστής Ljubinka Baševska, που αποφάσισε εναντίον του Gelevski, εξακολουθεί να κατέχει τη δικαστική θέση στο Βασικό Ποινικό Δικαστήριο στα Σκόπια [19].
Μια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [20] για τη Βόρεια Μακεδονία το 2020 αναγνωρίζει κάποια πρόοδο στην περιοχή, προσθέτοντας ότι “απαιτούνται ακόμη προσπάθειες για τη διασφάλιση της συστηματικής εφαρμογής του επικαιροποιημένου σχεδίου δράσης της στρατηγικής δικαστικών μεταρρυθμίσεων”, ενώ η έκθεση του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ για τη χώρα σχετικά με τις πρακτικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρει “η περιορισμένη ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, η πολιτικοποίηση του οργάνου δικαστικής εποπτείας και η ανεπαρκής χρηματοδότηση του δικαστικού σώματος συνέχισαν να παρεμποδίζουν τις λειτουργίες και την αποτελεσματικότητα των δικαστηρίων”.