Γελοιογραφία που απεικονίζει την όλο και στενότερη ελευθερία ως αποτέλεσμα του COVID-19. Εύσημα: Rafat Alkhatib | Χρησιμοποιείται με άδεια.

Στην Ιορδανία, τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του COVID-19 συνοδεύτηκαν από αυξημένο εκφοβισμό δημοσιογράφων και περιορισμούς στα δικαιώματα του λόγου των πολιτών.

Στα μέσα Μαρτίου 2020, η κυβέρνηση της Ιορδανίας έθεσε σε ισχύ τον Αμυντικό Νόμο 13 (του 1992) για να βοηθήσει στον περιορισμό της πανδημίας δίνοντας στην κυβέρνηση ευρείες εξουσίες για τον περιορισμό βασικών δικαιωμάτων. Ο τότε πρωθυπουργός Ομάρ Ραζάζ διαβεβαίωσε ότι ο νόμος “θα εφαρμοζόταν κατά το ελάχιστο δυνατόν” τονίζοντας την ανάγκη να γίνει διάκριση μεταξύ του δικαιώματος “έκφρασης γνώμης” και της “διάδοσης φημών και ψευδών ειδήσεων, που θα εξαπλώσουν πανικό” λέγοντας ότι οι ψευδείς ειδήσεις θα αντιμετωπιστούν “σθεναρά”.

Λίγο αργότερα, η κυβέρνηση επέβαλε ολικό εγκλεισμό τριών ημερών ακολουθούμενο από αυστηρή ημερήσια απαγόρευση κυκλοφορίας. Μέχρι τα τέλη Απριλίου, χρειαζόταν κάποιος ειδική άδεια οδήγησης αυτοκινήτου. Κατά συνέπεια, η οικονομική δραστηριότητα σταμάτησε.

Ανάπτυξη νόμων

Στα μέσα Απριλίου 2020, η κυβέρνηση εξέδωσε τον Αμυντικό Νόμο 13, ο οποίος ποινικοποίησε τη δημοσίευση ή την κυκλοφορία ειδήσεων σε οποιαδήποτε πλατφόρμα, συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σχετικά με την πανδημία, που θα μπορούσε να δημιουργήσει πανικό μεταξύ των ανθρώπων. Οι παραβάτες υπόκεινται σε πρόστιμο 3.000 ιορδανικών δηναρίων (4.221 δολαρίων) και/ή φυλάκιση έως και 3 χρόνια.

Αυτή η κυβερνητική θηλιά στο δικαίωμα των πολιτών στον ελεύθερο λόγο ενεργοποιείται από το άρθρο 15.4 του συντάγματος του βασιλείου, το οποίο εξουσιοδοτεί την κυβέρνηση, όταν κηρύξει στρατιωτικό νόμο ή κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να επιβάλει “περιορισμένη λογοκρισία” στον Τύπο σε θέματα, που σχετίζονται με γενικά οριζόμενη “δημόσια ασφάλεια” και “εθνική άμυνα”.

Οι συλλήψεις ξεκίνησαν στις αρχές Απριλίου. Μετά τη δημοσίευση μιας έκθεσης, που αναφέρεται στις οικονομικές δυσχέρειες των εργαζομένων, που βρίσκονται σε εγκλεισμό, ο Faris Al-Sayegh, γενικός διευθυντής της Ro’ya TV, και ο δημοσιογράφος Muhammad Al-Khalidi, συνελήφθησαν και στη συνέχεια αφέθηκαν ελεύθεροι με εγγύηση.

Άλλοι, που τεκμηριώνουν την κατάσταση των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων στο πλαίσιο του COVID-19, είχαν χειρότερη μοίρα. Ο Salim Akash, Μπανγκλαντεσιανός δημοσιογράφος του ιστότοπου Jago News, συνελήφθη στα μέσα Απριλίου και κατηγορήθηκε από την Ιορδανία για παράβαση των νόμων για τις τηλεπικοινωνίες και του αντιτρομοκρατικού νόμου μετά από κυκλοφορία ειδήσεων στο Facebook, που επισήμαιναν τις προκλήσεις των Μπανγκλαντεσιανών μεταναστών εργαζομένων υπό καθεστώς εγκλεισμού. Το Υπουργείο Εσωτερικών της Ιορδανίας εξέδωσε εντολή απέλασης του Akash, ο οποίος, μέχρι σήμερα, είναι φυλακισμένος στην Ιορδανία.

Συρρικνούμενοι ορίζοντες

Οι συλλήψεις ξεπέρασαν το πεδίο εφαρμογής του COVID-19. Στις 17 Μαΐου 2020, ο ακτιβιστής για τα δικαιώματα των ζώων Ali Sarsour τέθηκε υπό κράτηση για πολλές δημοσιεύσεις στο Facebook. Σε μια, ο Sarsour επαίνεσε τη βασίλισσα της Ιορδανίας, για την οποία ισχυρίστηκε ότι μοιράζονται το ίδιο επώνυμο, ένας συσχετισμός που κρίθηκε προσβλητικός για τη βασίλισσα Ράνια, καθώς το επώνυμό του μεταφράζεται ως “κατσαρίδα” στα αραβικά. Σε άλλη δημοσίευση, ο Sarsour ανακοίνωσε ότι ονόμασε το σκυλί του με το όνομα του τότε υπουργού Υγείας. Κατηγορήθηκε για lèse-majesté (δηλ. δυσφήμιση ή προσβολή μέλους της βασιλικής οικογένειας) και προσβολή επίσημου αξιωματούχου και κρατήθηκε για περισσότερες από 60 ημέρες, προτού αφεθεί ελεύθερος με εγγύηση.

Η βασίλισσα Ράνια του Χασεμιτικού Βασιλείου της Ιορδανίας, μέλος του Ιδρυτικού Συμβουλίου του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, και ο Βασιλιάς Αμπντουλάχ Β’ ιμπν αλ-Χουσεΐν, βασιλιάς του Χασεμιτικού Βασιλείου της Ιορδανίας, κατά την ετήσια συνάντηση το 2010 του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός της Ελβετίας, 29 Ιανουαρίου 2010. Φωτογραφία: Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, άδεια CC BY-NC-SA 2.0.

Τον Ιούνιο, ένα άρθρο γνώμης, που σηματοδότησε την Ημέρα Ανεξαρτησίας της Ιορδανίας, αλλά επέκρινε την εξάρτηση της Ιορδανίας από τις επιρροές της Δύσης και του Ισραήλ, έστειλε στη φυλακή τον συγγραφέα του, Saeed Thyab, γενικό γραμματέα του Κόμματος Λαϊκής Ενότητας της Ιορδανίας, για 7 ημέρες. Έχοντας ιδρυθεί τη δεκαετία του '90, το Κόμμα Λαϊκής Ενότητας της Ιορδανίας είναι ένα σοσιαλιστικό πολιτικό κόμμα, που αντιπροσωπεύει τον παλαιστινιακό εθνικισμό.

Ένα μήνα αργότερα, το κλείσιμο της ένωσης εκπαιδευτικών προκάλεσε διαμαρτυρίες διάρκειας ενός μήνα σε ολόκληρο το βασίλειο. Μια κυβερνητική εντολή φίμωσε όλες τις ειδήσεις, που αφορούσαν τις διαμαρτυρίες τον Αύγουστο. Κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων παρατηρήθηκε επίσης περιορισμός του δικτύου. Κάποτε σπάνια, οι διακοπές των ΜΜΕ έγιναν πρόσφατα συνήθεια, προκειμένου να σιγήσουν τις φωνές δημοσιογράφων και να περιορίσουν τις έρευνες και τη δημόσια συζήτηση. Στη συνέχεια, ο Basil Okour, αρχισυντάκτης του jo24.net, συνελήφθη, επειδή φέρεται να παραβίασε την εντολή για ρεπορτάζ σχετικά με την αντίδραση των ανθρώπων στο κλείσιμο της ένωσης.

Μια πιο δημοφιλής περίπτωση ήταν εκείνη του Ιορδανού γελοιογράφου Emad Hajjaj. Ο Hajjaj συνελήφθη στις 26 Αυγούστου 2020, μετά τη δημοσίευση γελοιογραφίας, που επικρίνει την ειρηνευτική συμφωνία ΗΑΕ-Ισραήλ, που απεικόνιζε τον πρίγκιπα του Αμπού Ντάμπι. Κατηγορούμενος για “όχληση των σχέσεων [Ιορδανίας] με ξένο κράτος”, μεταφέρθηκε στο Δικαστήριο Κρατικής Ασφάλειας, που επιφυλάσσεται για ακραίες υποθέσεις όπως η διακίνηση ναρκωτικών και η τρομοκρατία. Παρόλο που απελευθερώθηκε πέντε ημέρες αργότερα με εγγύηση, η σύλληψή του θεωρείται επιδείνωση: ήταν η πρώτη φυλάκιση του Emad παρά προηγούμενα αμφιλεγόμενα σκίτσα, συμπεριλαμβανομένων κάποιων, που απεικόνιζαν άλλους αρχηγούς κρατών.

Στις 20 Σεπτεμβρίου 2020, ο Badi al-Rafaiah, ανώτερο μέλος του Ισλαμικού Μετώπου Δράσης, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Ιορδανίας, συνελήφθη με την κατηγορία για “προσβολή επικεφαλής ξένου κράτους” και lèse-majesté. Η κράτησή του, η οποία ήρθε στο πλαίσιο μηνυμάτων στο Facebook και retweet, συνέπεσε με τους Ιορδανούς να προετοιμάζονται για κοινοβουλευτικές εκλογές, στις οποίες η Αδελφότητα ήταν ένα βασικό κόμμα, που αγωνιζόταν, αυξάνοντας την υποψία ότι η σύλληψη έγινε με πολιτικά κίνητρα.

Δεν ήταν μόνο η ανάρτηση του Badi στο Facebook σχεδόν έξι μηνών, αλλά δεν ήταν και πρωτότυπη: η ανάρτησή του περιλάμβανε τις προσευχές κάποιου άλλου ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι να έχει μολυνθεί με COVID-19 από έναν ανώτερο Αιγύπτιο στρατιωτικό αξιωματούχο, που πέθανε από τον ιό. Ο Rafaiah αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση λίγες μέρες αργότερα.

Ο Fadi al-Qadi, ειδικός σε θέματα πληροφόρησης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Μέση Ανατολή, σχολίασε τις κατηγορίες του Badi σε ένα τουίτ λέγοντας:

توجيه تهمة “تحقير” رئيس دولة أجنبية/شقيقة (وهو هنا السيسي) هي تُهمةٌ مُعيبة، ليس بحق المهندس بادي الرفايعة، بل بحق أي نظام تشريعي وقانوني يتذرع بـ حق البشر في إبداء أي رأي سلمي. #الحرية_للمهندس_بادي_الرفايعة#الأردن https://t.co/ytNPOvQwb4

— Fadi Al-Qadi (@fqadi) September 20, 2020

Η κατηγορία “προσβολής” του αρχηγού μιας ξένης/αδελφής χώρας (στην περίπτωση αυτή του Σίσι) είναι επαίσχυντη κατηγορία, όχι εναντίον του Badi al-Rafaiah, αλλά εναντίον οποιουδήποτε νομοθετικού και νομικού συστήματος, που ανακαλεί το δικαίωμα των ανθρώπων να εκφράζουν οποιαδήποτε ειρηνική γνώμη .

Πιο πρόσφατα, ο εισαγγελέας του Δικαστηρίου Κρατικής Ασφάλειας διέταξε τη σύλληψη του Jamal Haddad για τη δημοσίευση ενός ειδησεογραφικού άρθρου, το οποίο αμφισβητούσε εάν κυβερνητικοί αξιωματούχοι είχαν λάβει το εμβόλιο COVID-19 ενώπιον του κοινού. Η κυβέρνηση κατηγόρησε τον Haddad βάσει του Αντιτρομοκρατικού Νόμου. Απελευθερώθηκε με εγγύηση στις 29 Δεκεμβρίου 2020, μετά από αυξημένες διαμαρτυρίες με επικεφαλής τοπικούς δημοσιογράφους.

Περιγράφοντας τις κατηγορίες του Haddad, η Ghada al-Sheikh, δημοσιογράφος ειδικευμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα, έγραψε στο Twitter:

الصفعة الأكبر في توقيف الزميل جمال حداد، أن توقيفه من قبل محكمة أمن الدولة والتهم المسندة إليه من المخجل أن تكون مسندة لصحافي ونحن على أبواب ال ٢٠٢١، الحمد لله ما يحدث قفزات إلى الوراء ليست خطوات #لا_لحبس_الصحفيين #الحرية_لجمال_حداد

— ghada al sheikh غادة الشيخ (@GhadaSheikh) December 25, 2020

Το μεγαλύτερο χαστούκι στη σύλληψη του συναδέλφου μας Jamal Haddad είναι ότι η σύλληψή του από το Δικαστήριο Κρατικής Ασφάλειας και οι κατηγορίες εναντίον του είναι ντροπή να αποδίδονται σε οποιονδήποτε δημοσιογράφο, ενώ βρισκόμαστε στις πύλες του 2021. Κάνουμε άλματα προς τα πίσω και όχι βήματα μπροστά #NoToJailingJournalists.

Στις 28 Δεκεμβρίου 2020, ο δικηγόρος Mohamad Almajali κατηγορήθηκε για lèse-majesté, προσβολή ενός επίσημου οργάνου και για επιρροή της εκλογικής διαδικασίας, επειδή υπέβαλε τη νομική του γνώμη σχετικά με την υπογραφή βασιλικού διατάγματος, που εγκρίνει τις γενικές εκλογές του 2020. Η υπόθεσή του βρίσκεται σε εξέλιξη.

Αντιδρώντας στην υπόθεση του Almajali, η υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δικηγόρος Hala Deeb τουίταρε σαρκαστικά “πράγματι, όριό μας ο ουρανός”, αναφερόμενη στην πρόσφατη δήλωση του πρωθυπουργού Bisher al-Khasawneh ότι “το όριό μας είναι ο ουρανός, όσον αφορά την ελευθερία έκφρασης στην Ιορδανία”.

Αυτές οι κρατήσεις, όσο πολλές κι αν είναι, έχουν προσελκύσει την προσοχή του κοινού λόγω της επιφάνειας των εμπλεκομένων. Μπορεί να υπάρχουν κι άλλοι, των οποίων οι συλλήψεις έχουν περάσει απαρατήρητες.

Πριν από τον COVID-19, τα όρια του λόγου στην Ιορδανία ήταν σε μεγάλο βαθμό διακριτά, οριοθετούμενα από ένα λαβύρινθο νομικών κωδικών, όπως ο Νόμος περί Εγκλήματος στον Κυβερνοχώρο, ο Ποινικός Κώδικας, ο νόμος περί Τύπου και δημοσιεύσεων, ο νόμος κατά της τρομοκρατίας και ο νόμος περί τηλεπικοινωνιών.

Με την πάροδο των ετών, δημοσιογράφοι και ακτιβιστές έχουν καθιερώσει μια γενική αίσθηση του τι θα μπορούσε να τους βάλει σε μπελάδες και ως επί το πλείστον συμμορφώνονται. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2018, πάνω από το 92% των δημοσιογράφων ασκούσαν αυτολογοκρισία. Ωστόσο, οι κρατήσεις του 2020 – που προκλήθηκαν από ένα κλίμα συναγερμού COVID-19 – τους έβγαλαν εκτός πορείας και ανέφεραν ότι η Ιορδανία ακολουθεί τα ζοφερά βήματα καταπιεστικών γειτονικών χωρών, όπως η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος, που έχουν υπό κράτηση δημοσιογράφους και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με αόριστες κι αβάσιμες κατηγορίες, συχνά και για τρομοκρατία.