Πελάτες σε ουρά στο μαγαζί MTN shop στο Λουγκόγκο της Καμπάλα, ΟΥΓΚΑΝΤΑ, Μάιος 2020. Φωτογραφία από την Jacqueline Bany [1]a / ILO-Kampala via Flickr/CC BY-NC-ND 2.0 [2].
Τον προηγούμενο Μάρτιο, η κυβέρνηση της Ουγκάντα μπήκε στην παγκόσμια μάχη κατά του COVID-19 με αυστηρά μέτρα και περιορισμούς για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού στη χώρα.
Καθώς οι πολίτες στράφηκαν προς το διαδίκτυο ως σωτήρια οδό πρόσβασης σε ειδήσεις κριτικής προσέγγισης σχετικά με τα μέτρα κατά του κορωνοϊού, για την ανταλλαγή απόψεων και την κοινοποίηση τοπικής ενημέρωσης, η κυβέρνηση ενεργοποίησε αρκετούς διαφορετικούς νόμους για τον κυβερνοχώρο ώστε να ποινικοποιήσει την κοινοποίηση “ψευδών πληροφοριών”, συμπεριλαμβανομένου του Νόμου περί Καταχρηστικής Χρήσης των Υπολογιστών (2011) [3], που ρυθμίζει τη ροή και την ανταλλαγή πληροφόρησης στον κυβερνοχώρο.
Σε μια χώρα, όπου οι Αρχές ήδη καταστέλλουν βίαια τα μέσα, τις φωνές που αντιδρούν και όσους ασκούν κριτική στην κυβέρνηση, αυτή η αύξηση ποινικοποίησης της ελλιπούς και ψευδούς παραπληροφόρησης κατά τη διάρκεια της πανδημίας καταπατά το δικαίωμα των πολιτών στην ελευθερία της έκφρασης και στην πρόσβαση στην πληροφόρηση.
Τις ημέρες που προηγήθηκαν των προεδρικών εκλογών στις 14 Ιανουαρίου 2020, η κυβέρνηση χρησιμοποίησε επίσης τους περιορισμούς του COVID-19 ως δικαιολογία για να στοχεύσει στους πολιτικούς της αντιπολίτευσης [4] περιορίζοντας τα πλήθη και τις συγκεντρώσεις στις προεκλογικές εκστρατείες. Δύο μέρες πριν τις εκλογές, λέγεται ότι η κυβέρνηση κατηύθυνε τους παροχείς υπηρεσιών διαδικτύου να κλείσουν όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης [5].
Στην αρχή ακόμα της πανδημίας, στις 22 Μαρτίου 2020, η Επιτροπή Επικοινωνιών της Ουγκάντα (UCC) εξέδωσε δήλωση Τύπου γνωμοδοτικού χαρακτήρα [6] που αφορά την κυκλοφορία “ψευδών πληροφοριών” με στόχο την ποινικοποίηση της παραπληροφόρησης.
Η UCC δήλωσε μέσω του επίσημου λογαριασμού της στο Twitter:
Public Advisory Notice on Circulation of Fake Information pic.twitter.com/z1Lv0h8VxN [7]
— UCC (@UCC_Official) March 22, 2020 [8]
Δημόσια Ανακοίνωση για την κυκλοφορία ψευδών πληροφοριών pic.twitter.com/z1Lv0h8VxN [7]
Τον ίδιο μήνα, η UCC έγραψε [9] επίσης για τρία μέσα ενημέρωσης, τα BBS, NTV Uganda, και Spark TV, κατηγορώντας για μετάδοση πληροφοριών που ενδέχεται να “μπερδέψει, αποσπάσει και παραπλανήσει ανυποψίαστα μέλη του κοινού κατά της συμμόρφωσης με τις οδηγίες, που εκδόθηκαν από τις σχετικές κυβερνητικές Αρχές για τον κορωνοϊό”.
Περιπλέκοντας κι άλλο τα πράγματα, οι ορισμοί και εφαρμογές αυτών των νόμων είναι ασαφείς και ευρείς [10] επιτρέποντας στο κράτος να τους χρησιμοποιήσει για την προώθηση των δικών του συμφερόντων.
Οι πολίτες, που άσκησαν κριτική στην αντιμετώπιση του COVID-19 από την κυβέρνηση ή δημοσίευσαν ανησυχίες και παράπονα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αντιμετώπισαν αυξημένες συλλήψεις [11] και εκφοβισμό. Δημοσιογράφοι, υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και bloggers στοχοποιήθηκαν ιδιαιτέρως για την κοινοποίηση “μη έγκυρων πληροφοριών” για τον ιό.
Μία έκθεση του 2020 για την κατάσταση της ελευθερίας του διαδικτύου στην Αφρική [12] κατά τη διάρκεια της πανδημίας τονίζει μερικές από αυτές τις υποθέσεις:
Ο Adam Obec, πρώην εργαζόμενος [13] στην Αρχή της Πρωτεύουσας Καμπάλα (KCCA), συνελήφθη στις 13 Απριλίου 2020 για διάδοση ψευδούς πληροφόρησης σχετικά με τον COVID-19. Ο Obec είχε διαμοιράσει και κυκλοφορήσει πληροφορίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τον ισχυρισμό ότι η Ουγκάντα είχε καταγράψει τους πρώτους της θανάτους από COVID-19 στην περιοχή Κόμποκο. Ο ισχυρισμός υποτίθεται ότι πυροδότησε το φόβο και τον πανικό στην κοινότητα και επίσης ότι υποτίμησε τις προσπάθειες της κυβέρνησης να καταπολεμήσει τον ιό.
Τον ίδιο μήνα, ο συγγραφέας και ο ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων Kakwenza Rukirabashaija [14] συνελήφθη για τη δημοσίευσή του στις 6 Απριλίου 2020 στο Facebook, [15]στην οποία ασκεί κριτική στους αυστηρούς περιορισμούς του Προέδρου Μουσέβενι για τον COVID-19. Στην δημοσίευση έγραψε:
Museveni, be serious otherwise you won't love the comeuppance of your warped directives. If the country plunges into the…
Posted by Kakwenza Rukirabashaija [16] on Monday, April 6, 2020 [17]
O Rukirabashaija κατηγορήθηκε για “τέλεση πράξης, που θα μπορούσε να οδηγήσει στη διάδοση του ιού” σύμφωνα με έκθεση του 2020 για τη χώρα από το Freedom House [13]. Η δημοσίευσή του φέρεται ότι παραβιάζει το Τμήμα 171 [18] του ποινικού κώδικα, Κεφάλαιο 120. Στις 6 Μαΐου, ο Rukirabashaija απελευθερώθηκε με εγγύηση 10 εκατομμυρίων σελινίων Ουγκάντα, που ισούνται με 2.700 δολάρια ΗΠΑ.
Σε συνέντευξή του στις 11 Δεκεμβρίου 2020 στο WhatsApp, ο Rukirabashaija δήλωσε στο Global Voices ότι υποψιάζεται πως η σύλληψή του για παρανομία σχετική με τον COVID-19 σχετιζόταν στην πραγματικότητα με το βιβλίο του, “The Greedy Barbarian [19],” ένα μυθιστόρημα που ασχολείται με την διαφθορά υψηλού επιπέδου.
Ο Samson Kasumba, παρουσιαστής [20] δελτίου ειδήσεων στο NBS TV, συνελήφθη στις 20 Απριλίου 2020 χωρίς επίσημες κατηγορίες και αργότερα απελευθερώθηκε. Οι Αρχές δεν δημοσίευσαν λεπτομέρειες για τη σύλληψη του Kasumba, αλλά η δουλειά του ως δημοσιογράφος, που συμπεριλάμβανε άλλες “αντικυβερνητικές [13] δραστηριότητες”, λέγεται ότι ήταν ο λόγος, σύμφωνα με το Freedom House. Διατυπώθηκαν ανησυχίες ότι οι δημοσιεύσεις του Kasumba στο Facebook για τον COVID-19, που γράφτηκαν μερικές μόλις μέρες πριν τη σύλληψή του, μπορεί να ήταν ένας παράγοντας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στο WhatsApp στις 7 Ιανουαρίου, ο Kasumba ανέφερε στο Global Voices ότι ήταν σίγουρος ότι η σύλληψή του δε σχετιζόταν με καμία δημοσίευση στο Facebook.
“Πολιτική πάνω απ’ όλα”
Οι σχετικές με τον COVID-19 συλλήψεις σηματοδοτούν ότι οποιοδήποτε περιεχόμενο για τον COVID-19, που θεωρείται ότι ασκεί κριτική [21] στην αντιμετώπιση της πανδημίας από την κυβέρνηση, θα μπορούσε να τιμωρηθεί από το κράτος.
Ο Anthony Masake, υπεύθυνος προγράμματος στην οργάνωση Chapter Four Uganda για τα ψηφιακά δικαιώματα, δήλωσε στο Global Voices σε συνέντευξή του στο WhatsApp στις 14 Δεκεμβρίου 2020, ότι οι ενέργειες της UCC ενθαρρύνουν την αυτολογοκρισία του πληθυσμού και την άποψη ότι οι πολίτες πρέπει να αποδεχτούν τις πληροφορίες, που δημοσιεύει η κυβέρνηση σαν “ευαγγελική αλήθεια”. Ως αποτέλεσμα, το κοινό διστάζει να μιλήσει ανοιχτά και να αποδώσει ευθύνες στους υπεύθυνους, είπε ο Masake.
Η κυβέρνηση θέτει σε προτεραιότητα την πολιτική έναντι όλων των υπολοίπων, σύμφωνα με τον Kiiza Eron, δικηγόρο ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εταιρεία Kiiza and Mugisha Advocates. Στις 11 Δεκεμβρίου 2020, σε συνέντευξή του στο Global Voices μέσω WhatsApp, ο Eron είπε ότι τα μέτρα κατά του COVID-19 έχουν γίνει “το τέλειο εργαλείο ποινικοποίησης της διαφωνίας” και ότι η κυβέρνηση επιδεικνύει τη μη ανεκτικότητά της στην κριτική και στην εναντίωση εφαρμόζοντας επιλεκτικά τους νόμους στο πλαίσιο του COVID-19. Τόνισε ότι μόνο μέλη της αντιπολίτευσης, των αντίπαλων μέσων και της κοινωνίας των πολιτών έχουν στοχοποιηθεί:
Αξιωματούχοι του κυβερνώντος κόμματος — που συχνά δεν τηρούν τα μέτρα κατά του COVID-19 — αντιμετωπίζονται φανερά με ατιμωρησία.
Όχι μόνο προχώρησαν οι Αρχές σε βίαιη καταστολή των αντιδράσεων στους ψηφιακούς χώρους, αλλά πραγματοποιήθηκαν και επιθέσεις [22] από αστυνομικούς εναντίον δημοσιογράφων και μέσων επικοινωνίας που προσπάθησαν να καλύψουν τα γεγονότα του COVID-19 με οποιοδήποτε τρόπο, οδηγώντας σε λογοκρισία στην κάλυψη της πανδημίας.
Για παράδειγμα, στις 19 Μαρτίου 2020, τον Julius Ocungi, διευθυντή του δικτύου ραδιοφώνου της Ουγκάντα, “τον χαστούκισαν, γρονθοκόπησαν και κλώτσησαν” αστυνομικοί, όταν αυτός προσπάθησε να φωτογραφήσει το προσωπικό ασφαλείας, που έκλεινε ένα τοπικό μπαρ στην περιοχή Κίτγκουμ στα βόρεια της Ουγκάντα κατόπιν ενός αποκλεισμού. Η κάμερα του Ocungi κατασχέθηκε και μετά εξαναγκάστηκε να διαγράψει τις φωτογραφίες. προσπάθησε να καταθέσει επίσημη καταγγελία [23] για το περιστατικό, όμως η δυνατότητα αυτή του αρνήθηκε διαδοχικά από πολλές Αρχές.
Ο Masake, στο Κεφάλαιο Τέσσερα, παρέθεσε τις συλλήψεις πολλών άλλων δημοσιογράφων όπως του Tom Gwebayanga [24], με το Νέο Όραμα, του Alfred Nyakuni, και του Felix Warom Okello από το Daily Monitor, που στοχοποιήθηκαν όλοι για τον τρόπο, που κάλυψαν το θέμα.
Εντωμεταξύ, η κυβέρνηση χρησιμοποιεί ευρέως μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αυξήσει την πρόσβαση στην πληροφόρηση και να ευαισθητοποιήσει σχετικά με τον ιό. Το Υπουργείο Υγείας [25] χρησιμοποιεί κυρίως το Twitter για την δημοσίευση εξελίξεων σχετικά με την πανδημία.
Ειρωνικό είναι το γεγονός ότι πολιτικοί παράγοντες [26] είναι συχνά σημαντικοί δημιουργοί και αγωγοί παραπληροφόρησης. Οι κυβερνητικές Αρχές παίζουν σημαντικό ρόλο στην αναχαίτιση παραπληροφόρησης μέσω αντίκρουσης των επιχειρημάτων και ξεκάθαρης νομοθεσίας. Σε μια περίοδο, που η πληροφόρηση για τον COVID-19 αναπτύσσεται ακόμα, οι αντιλήψεις [27] του κόσμου για τον ιό μπορούν να οδηγήσουν σε παραπληροφόρηση.
Εν μέσω της πανδημίας, η διαδικτυακή πρόσβαση στην πληροφόρηση είναι ζωτικής σημασίας για τη δημόσια υγεία. Ο περιορισμός της ροής και της πρόσβασης στην πληροφόρηση για τον COVID-19 μέσω των ήδη υπαρχόντων νόμων για τον κυβερνοχώρο στερεί στους πολίτες το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης και ανταλλαγής ιδεών στο διαδίκτυο.
Καθώς εμφανίζονται νέες πληροφορίες για τον COVID-19, οι πολίτες πρέπει να παραμείνουν ενημερωμένοι για τον ιό, καθώς επίσης και για το πώς να ελέγχουν την πιστότητα των πληροφοριών και να διακρίνουν τα ψευδή ή παραπλανητικά νέα. Οι επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης έχουν την υποχρέωση να τονίσουν και να καταγγείλουν τις παραβιάσεις ψηφιακών δικαιωμάτων ως κομμάτι των προσπαθειών τους για την καταπολέμηση της εξάπλωσης του COVID-19 στην Ουγκάντα.
Το παρόν άρθρο αποτελεί κομμάτι μιας σειράς δημοσιεύσεων, που εξετάζουν την παραβίαση ψηφιακών δικαιωμάτων σε περιόδους αποκλεισμού, και όχι μόνο, σε εννιά αφρικανικές χώρες: Ουγκάντα, Ζιμπάμπουε, Μοζαμβίκη, Αλγερία, Νιγηρία, Ναμίμπια, Τυνησία, Τανζανία και Αιθιοπία. Το εγχείρημα χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ψηφιακών Δικαιωμάτων της Αφρικής [28] της Συνεργασίας για τη Διεθνή Πολιτική ΤΠΕ για την Ανατολική και Νότια Αφρική (CIPESA [29]).