Οι Piurek κατεδαφίζουν άγαλμα του Σεμπαστιάν ντε Μπελαλκάθαρ. Εικονογράφηση: Edgar Humberto Álvarez [1], χρήση με άδεια.
Είναι πράξη βανδαλισμού ή απαραίτητη αναθεώρηση βάναυσων ιστορικών γεγονότων; Οι διαδικτυακές συζητήσεις σχετικά με την καταστροφή δημόσιων αγαλμάτων φαίνεται να έχουν κορυφψθεί κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων του κινήματος Οι Ζωές των Μαύρων Μετράνε το 2020, αλλά αυτές οι ενέργειες κάθε άλλο παρά είναι πρόσφατο φαινόμενο [2]. Ενώ υπάρχουν λιγότερες τεκμηριωμένες περιπτώσεις αγαλμάτων, που ανατράπηκαν ή δέχθηκαν επεμβάσεις στη Λατινική Αμερική, τα τελευταία δύο χρόνια παρατηρείται αύξηση του ακτιβισμού γύρω από δημόσια αγάλματα σε χώρες της περιοχής. Συγκεκριμένα, η επέτειος της άφιξης του Χριστόφορου Κολόμβου στην Αμερική στις 12 Οκτωβρίου [3] αναβιώνει παλιές συζητήσεις και ξύνει παλιές πληγές σχετικά με τον ισπανικό αποικισμό και τις επιπτώσεις του σχεδόν 530 χρόνια αργότερα.
Το 2019, τα ιθαγενή μέλη της κοινότητας Μαπούτσε γκρέμισαν αγάλματα Ισπανών κατακτητών [4], όπως ο Πέδρο ντε Βαλδίβια και ο Ντιέγο Πορτάλες, στη Χιλή. Το 2004, το άγαλμα του Κολόμβου στον Κόλπο Τρίστε στο Καράκας της Βενεζουέλας κατεδαφίστηκε [5] και αντικαταστάθηκε από αγάλματα ιθαγενών. Ωστόσο, η πράξη τέθηκε υπό αμφισβήτηση, [6] επειδή δεν προέκυψε με πρωτοβουλία αυτόχθονων ομάδων, αλλά από φερόμενα συμφέροντα πολιτικών εκείνη την εποχή.
Πιο πρόσφατα, τον Σεπτέμβριο του 2020, μια ομάδα αυτόχθονων Πιουρέκ κατεδάφισε το άγαλμα του Ισπανού κατακτητή Σεμπαστιάν ντε Μπελαλκάθαρ, ιδρυτή των πόλεων Κάλι και Ποπαγιάν στο διαμέρισμα Κάουκα [7] της Κολομβίας. Το άγαλμα βρισκόταν στην κορυφή του Μόρο ντε Τουλκάν, ενός ιερού χώρου κοιμητηρίου της προκολομβιανής εποχής.
Σύμφωνα με επίσημη δήλωση του Νοτιοανατολικού Κινήματος των Αυτόχθονων Αρχών, η απόφαση ελήφθη, αφότου οι Πιουρέκ διεξήγαγαν μια συμβολική δίκη του Μπελαλκάθαρ [8] για σφαγές και εγκλήματα εναντίον αυτόχθονων πληθυσμών, καθώς και για κατάληψη και ιδιοκτησία των εδαφών και των κληρονομιών τους.
Η πτώση του αγάλματος Μπελαλκάθαρ συνέβη στο πλαίσιο διαφόρων διαδηλώσεων κατά της ιστορικής βίας και απειλών εναντίον αυτόχθονων ομάδων, συμπεριλαμβανομένου του πρόσφατου κύματος δολοφονιών [9] ορισμένων από τους ηγέτες τους. Οι Πιουρέκ ζητούν να μην αποκατασταθεί το άγαλμα του Μπελαλκάθαρ, όπως δήλωσε ο δήμαρχος του Ποπαγιάν [10], αλλά μάλλον να ανεγερθεί ένα μνημείο κάποιου, που “αποκαθιστά και επαναπροσδιορίζει” την ταυτότητα των λαών τους.
Ένα μήνα αργότερα, στις 10 Οκτωβρίου, στην Πόλη του Μεξικού, ένα άγαλμα του Χριστόφορου Κολόμβου αφαιρέθηκε από τις τοπικές Αρχές για συντήρηση. Δεδομένου ότι έγινε δύο ημέρες πριν από τον εορτασμό της άφιξης του Κολόμβου στην Αμερική, εικάστηκε ότι η απόφαση ήταν μια αντίδραση στους φόβους ότι το άγαλμα μπορεί να γκρεμιστεί. Λίγους μήνες πριν, έγινε μια κλήση στο Διαδίκτυο για αίτημα προς την κυβέρνηση της πρωτεύουσας του Μεξικού να αφαιρέσει τα γλυπτά, που αποτίουν φόρο τιμής στην αποικιοκρατία. [11]
Δύο μέρες αργότερα, μια ομάδα ακτιβιστών από την οργάνωση Mujeres Creando [12] πήγε στην πλατεία Ισαβέλλας της Καστίλης στη Λα Παζ της Βολιβίας και την μετονόμασε [13] ως Πλατεία της Παγκόσμιας Τσόλα (Plaza de la Chola globalizada [13]). Η Ισαβέλλα Α’ της Καστίλης χρηματοδότησε την αποστολή του Κολόμβου το 1492. Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης, οι διαδηλωτές κοσμούσαν το άγαλμα με ρούχα, που φορούν συνήθως οι Τσόλα [14], οι αυτόχθονες γυναίκες της Βολιβίας.
“Πλατεία της Παγκόσμιας Τσόλα“. Στιγμιότυπο από το βίντεο “Plaza Chola Globalizada” από τον Miguel Hilari στο YouTube [15].
Η María Galindo, ιδρύτρια της οργάνωσης που ηγήθηκε της διαμαρτυρίας, ισχυρίστηκε ότι δέχθηκε μια ποικιλία κριτικών για την πράξη, που η ίδια συσχετίζει με τον βαθιά ριζωμένο ρατσισμό στην κοινωνία της Βολιβίας.
Σε μια συνέντευξη στην El País [13], η ακτιβίστρια ισχυρίστηκε ότι σκοπεύει να κάνει ορατές τις συνέπειες της αποικιοκρατίας και να αμφισβητήσει τις έννοιες της ομορφιάς και της αξίας, που υποτιμούν τις αυτόχθονες γυναίκες:
“Η ισπανική αποικιοκρατία έφερε την ιδέα της λευκής γυναίκας […] ως βασίλισσας, εργοδότριας, ιδιοκτήτριας του κόσμου […] ένα μοντέλο γυναίκας, ομορφιάς και αρετής, ένα πολύ συγκεκριμένο υποκείμενο θηλυκότητας, που λειτουργεί μέχρι σήμερα στις κοινωνίες της Λατινικής Αμερικής” και αυτή η αποικιακή ιδέα, σύμφωνα με την Galindo, δημιούργησε την αντίληψη για τις αυτόχθονες γυναίκες ως “άσχημες, ανεπιθύμητες, προορισμένες για τις φθηνότερες και δυσκολότερες δουλειές”.
Γκρεμισμένο άγαλμα του Χουνίπερο Σέρα στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια. Στιγμιότυπο βίντεο του ABC 7 [16] στο YouTube.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αυτά τα γεγονότα ήταν συχνότερα, ορισμένα κατεδαφισμένα αγάλματα ήταν μορφές, που συνδέονται με τον ισπανικό αποικισμό. Τον Ιούνιο του 2020, μια ομάδα διαδηλωτών κατά του ρατσισμού στο Λος Άντζελες γκρέμισε [17] το άγαλμα του Καλόγερου Χουνίπερο Σέρα, ιδρυτή των πρώτων χριστιανικών ιεραποστολών στην Καλιφόρνια. Η Jessa Calderón, καλλιτέχνις και ιθαγενής ακτιβίστρια, είπε [18] ότι “είναι μόνο η αρχή της θεραπείας των πληγών του λαού μας”, επισημαίνοντας ότι η ιστορική επιβολή της θρησκείας συνδέεται με πράξεις “τρόμου, βίας και καταπίεσης”. Για την Calderón, “το να βλέπεις αυτό το άγαλμα είναι σαν να αναγκάζεις έναν Εβραίο να περπατάει μπροστά από ένα άγαλμα του Χίτλερ κάθε μέρα”.
Μελετητές και ακτιβιστές παίρνουν θέση για την ανατροπή αγαλμάτων
Σε συνεντεύξεις της εφημερίδας El País [18], καθηγητές/-τριες και ακτιβιστές/-ριες συζήτησαν τη σημασία αυτών των ενεργειών. Ο καθηγητής Ισπανικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας Roberto Ignacio Díaz θεωρεί ότι “υπάρχει ένα είδος συλλογικής οργής (…). Όχι με αρνητική έννοια. Είναι μια εξέγερση με θετική και επική έννοια”. Ενώ ο Díaz παραδέχεται ότι η κατεδάφιση αγαλμάτων μπορεί να εκληφθεί ως βανδαλισμός, επισημαίνει ότι η πράξη μπορεί επίσης να γίνει ένα αξέχαστο, ιστορικό γεγονός.
Η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο των Άνδεων Sandra Borda προτιμά να μην χαρακτηρίσει αυτά τα γεγονότα ως βανδαλισμούς και προτείνει να αναλυθούν οι λόγοι και τα μηνύματα πίσω από αυτά. Ο Díaz προσθέτει επίσης ότι η κατεδάφιση αγαλμάτων “… δεν διαγράφει την ιστορία. Η ιστορία γράφεται σε βιβλία. Τα μνημεία γενικά δημιουργούνται για να τιμήσουν τα γεγονότα, για τα οποία μια χώρα είναι περήφανη και για τα οποία θέλει να συζητήσει”.
Η ιστορία “πρέπει πάντα να είναι αναθεωρητική”, με τον ίδιο τρόπο που “η ιατρική ενημερώνεται συνεχώς”, σύμφωνα με την Erika Pani, ιστορικό στο Κολέγιο του Μεξικού. Η καθηγήτρια Ιστορίας Manisha Sinha στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ απηχεί αυτό το συναίσθημα, σημειώνοντας ότι αυτές οι διαδικασίες συνίστανται στην αξιολόγηση του κατά πόσον τα αγάλματα, που υπάρχουν εδώ και δεκαετίες, ακόμη και αιώνες, αντιπροσωπεύουν τις δημοκρατικές αξίες, που καθοδηγούν επί του παρόντος τις χώρες, στις οποίες βρίσκονται.
Η Μεξικανή Μίχε ακτιβίστρια Yásnaya Aguilar Gil επικεντρώνεται [19] στον συμβολισμό της κατεδάφισης αγαλμάτων, η οποία “δεν αντιβαίνει πάντα σε έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα, αλλά ενάντια στη συμβολική κατηγορία, που αντιπροσωπεύει”. Οι άνθρωποι επιδιώκουν επίσης να κατεδαφίσουν, συμβολικά, τις ιδέες της καταπίεσης, της δουλείας και της αποικιοκρατίας.