Λάγος, διαδηλωτές του κινήματος #EndSARS τραγουδούν τον εθνικό ύμνο γονατιστοί με τη γροθιά υψωμένη. Φωτογραφία: TobiJamesCandids, 8 Οκτωβρίου 2020 μέσω Wikimédia, με άδεια χρήσης CC BY-SA 4.0

Οι διαδηλώσεις κατά της Ειδικής Ομάδας Καταστολής Ληστειών (SARS) στη Νιγηρία συγκλονίζουν τις κυριότερες πόλεις της χώρας από τις 3 Οκτωβρίου 2020, ημερομηνία κατά την οποία έγινε viral ένα βίντεο, που δείχνει δύο νεαρούς άνδρες να κακοποιούνται και ένας εξ αυτών να δολοφονείται στο δρόμο. Οι διαδηλώσεις κατά τις ειδικής μονάδας SARS βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο Twitter σε πολλές χώρες και, από τις 9 Οκτωβρίου, η ετικέτα #EndSARS έχει αναδημοσιευτεί περισσότερες από 2,4 εκατομμύρια φορές στο συγκεκριμένο κοινωνικό δίκτυο.

Αυτές οι διαδηλώσεις έφεραν ακόμη μία φορά στο προσκήνιο το εικονικό δίκτυο πολιτών. Πρόκειται για μια “νέα χώρα”, που αποτελείται από Νιγηριανούς και Νιγηριανές, τους οποίους ενώνει μια κοινή ταυτότητα, που υπερβαίνει τα γεωγραφικά σύνορα.

Αυτό το φαινόμενο θυμίζει τη δημόσια σφαίρα στο δίκτυο του Μπένκλερ. Οι διαδικτυακές πολιτικές συζητήσεις δεν είναι παρά απλά παθιασμένα λόγια, χωρίς καμία ουσία. Μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι αυτή την εντύπωση δίνουν. Ωστόσο, αυτές οι συζητήσεις στα εικονικά κοινωνικά δίκτυα αποτελούν τη μετεξέλιξη του δημόσιου χώρου της Αρχαίας Ελλάδας, όπως αυτός περιγράφεται από τον Χάμπερμας, και είναι μια ζωτικής σημασίας όψη της δημοκρατίας.

#EndSARS: Από τις πολιτικές συζητήσεις σε ένα κίνημα

Διαδηλωτές σε διαδήλωση του κινήματος #EndSARS στο Λάγος της Νιγηρίας. Φωτογραφία: Kaizenify, 13 Οκτωβρίου 2020, μέσω Wikimédia, με άδεια χρήσης CC BY-SA 4.0                                                                                                             

Les mouvements sociaux passent généralement par quatre phases d'évolution [pdf] : l'émergence, la coalescence, la bureaucratisation, et le déclin. 

Τα κοινωνικά κινήματα διέρχονται γενικά τέσσερις φάσεις εξέλιξης: ανάδυση, συνάσπιση, γραφειοκρατικοποίηση και πτώση.

Νεαροί Νιγηριανοί χρήστες του διαδικτύου, μέλη αυτών των εικονικών δικτύων, άρχισαν να ανταλλάσσουν απόψεις στο Twitter σχετικά με το κίνημα #EndSARS και την αστυνομική βία ήδη από το 2017. Αυτές οι συζητήσεις έδωσαν ζωή στο κίνημα #EndSARS την ίδια χρονιά.

Ωστόσο, η συνάσπιση του κινήματος, από τις διαδικτυακές συζητήσεις στην προάσπισή του εκτός διαδικτύου, συντελέστηκε στις 9 Οκτωβρίου 2020 και έκτοτε πολλές πόλεις στη Νιγηρία και κοινότητες της διασποράς βίωσαν διαδηλώσεις κατά της SARS. Η δημοφιλία του κινήματος βρίσκεται στην αυθεντικότητα του μηνύματος, καθώς η ατιμωρησία των αστυνομικών μονάδων της SARS και οι άθλιες πρακτικές τους είναι καλά τεκμηριωμένες.

Εξάλλου, όπως έχω καταδείξει παλιότερα, οι διαδηλώσεις κατά της SARS έτυχαν ευνοϊκής υποδοχής, γιατί παρέμειναν πολιτικά ουδέτερες και ειρηνικές, κράτησαν μακριά τις εθνικές και θρησκευτικές ετικέτες και έχουν μια συλλογική δομή εξουσίας.

Αυτό θα μπορούσε ίσως να εξηγήσει γιατί το κίνημα έχει κατορθώσει μέχρι στιγμής να παρακάμψει την ασύμμετρη προσκόλληση, που παρατηρείται στην κάλυψη από τα ΜΜΕ των διαδηλώσεων, που σχετίζονται με κοινωνικά κινήματα. Η επιμονή των παραδοσιακών ΜΜΕ να επικεντρώνονται στις παραβάσεις των διαδηλωτών οδηγεί γενικά στην αποδυνάμωση του μηνύματος. Στο νιγηριανό πλαίσιο, οι διαδηλωτές κατά της SARS φαίνονται να έχουν πάρει το μάθημά τους για τις παγίδες της κάλυψης από τα κοινωνικά δίκτυα των διαδηλώσεων του κινήματος #OccupyNigeria το 2012, η οποία, δυστυχώς, διόγκωσε την αποκλίνουσα συμπεριφορά των διαδηλωτών σε βάρος του μηνύματός τους.

Παρόλα αυτά, το κίνημα #EndSARS πρέπει να κινηθεί προς το τρίτο στάδιο της εξέλιξης του – τη γραφειοκρατικοποίηση – αλλιώς είναι καταδικασμένο να χαθεί.

Το δίλημμα ενός κινήματος

Διαδηλωτές κατά τη διάρκεια διαδήλωσης του κινήματος #EndSARS στο Λάγος, Νιγηρία. Φωτογραφία: Kaizenify, 13 Οκτωβρίου 2020, μέσω Wikimédia, με άδεια χρήσης CC BY-SA 4.0.                                                                                     

Οι νεαροί Νιγηριανοί πίσω από αυτό το κίνημα φαίνεται να έχουν επικυρώσει το έργο της Rebecca Mackinnon με τίτλο Consent of the Networked (Συναίνεση των Δικτυωμένων) ως έκκληση σε δράση, σύμφωνα με το οποίο οι χρήστες του διαδικτύου θα πρέπει να αντιπαρέλθουν το στάδιο του απλού τεχνολογικού θεατή και να διεκδικήσουν το ψηφιακό μέλλον τους ως δυναμικά δρώντα υποκείμενα.

Παρόλο που ασκεί πιέσεις για μεταρρυθμίσεις στην αστυνομία της Νιγηρίας, το κίνημα #EndSARS κατέχει εξέχουσα ηθική θέση λόγω της αποστροφής του για τη βία. Ωστόσο, αυτό το πλεονέκτημα δεν εξυπηρετεί τίποτα, αν το κίνημα δεν συνεργαστεί με την εξουσία.

Το πολιτικό τοπίο στη Νιγηρία είναι γεμάτο από πολυάριθμες υποσχέσεις που δεν τηρούνται από τις κυβερνήσεις, παλιές και νέες. Αυτή η αδιαφορία γίνεται ακόμα πιο έντονη εξαιτίας των ποικίλων διακηρύξεων από την πλευρά της κυβέρνησης σχετικά με τη μεταρρύθμιση της SARS, από τον Αύγουστο 2015 έως και σήμερα, χωρίς, όμως, ποτέ να υλοποιηθούν. Παρόλ’ αυτά, πρέπει οι τακτικές να αναθεωρηθούν, να γίνουν διαπραγματεύσεις με τις αρχές με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες διεκδικήσεις και μετρήσιμους στόχους. Διαφορετικά, αυτή η στρατηγική αποτυχία κινδυνεύει να τα ακυρώσει όλα και αυτό θα είναι καταστροφικό.

Η απελευθέρωση αποκαλούμενων κακοποιών, που λαμβάνουν εντολές από τα θεσμικά όργανα της Μπενίν, και η ανάπτυξη του στρατού στην Αμπούτζα με τη δικαιολογία της καταστολής των μαζικών κινητοποιήσεων καταδεικνύουν ότι αυτή η κυβέρνηση δεν θα υποχωρήσει μπροστά σε τίποτα, προκειμένου να καταστείλει τις διαμαρτυρίες.

Το γεγονός, όμως, είναι ότι μετά τη φάση της συνάσπισης, τα κοινωνικά κινήματα  μπορούν να υποστηρίξουν τη δυναμική των διαδηλώσεων μόνο για ένα περιορισμένο διάστημα. Αργά ή γρήγορα, επέρχεται κούραση και η μαζική δράση σβήνει. Τα αιτήματα, διαφορετικά σε άτομα και ομάδες του κινήματος #EndSARS, δεν είναι ξεκάθαρα και βιώσιμα μακροπρόθεσμα. Η λύση είναι μια συλλογική ηγεσία, η οποία να προκύψει με τη συμμετοχική συναίνεση των διαφόρων συλλογικοτήτων του κινήματος #EndSARS.

Η κατάσταση δεν είναι τόσο χαοτική όσο μπορεί να φαίνεται. Οι χρήστες του Twitter έχουν ήδη συλλογικά απορρίψει κάποιες ενοχλητικές προτάσεις συγκεκριμένων προσώπων τις τελευταίες μέρες. Είναι επιτακτική ανάγκη να προχωρήσουμε μπροστά, καθώς η μεταρρύθμιση της αστυνομίας είναι ένας αγώνας αντοχής και όχι αγώνας ταχύτητας. Επί του παρόντος, το κίνημα διέρχεται μια επισφαλή φάση με δύο εναλλακτικές: είτε να εδραιώσει τα κεκτημένα των τελευταίων εβδομάδων είτε να καταπνιγεί εν τη γενέσει του. Ή, ακόμα χειρότερα, υπάρχει ο κίνδυνος τα κεκτημένα αυτών των τελευταίων εβδομάδων να ανατραπούν εξαιτίας των ταραξιών, όπως συνέβη με την αιγυπτιακή εξέγερση το 2011, ή και πιο πρόσφατα με το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων στη Γαλλία.

Μια ανειλικρινής κυβέρνηση που υπεκφεύγει

Δυστυχώς, η κυβέρνηση της Νιγηρίας δεν έχει δείξει καμία αποφασιστικότητα να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις στην αστυνομία. Αντίθετα, επιδίδεται στην ψευδαίσθηση έκφρασης αναποτελεσματικών και ανειλικρινών κοινοτοπιών.

Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έδωσε εντολή στις κυβερνήσεις των ομοσπονδιακών πολιτειών να συστήσουν δημόσιες εξεταστικές επιτροπές για να διερευνήσουν υποθέσεις αστυνομικής βίας. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με το Σύνταγμα της Νιγηρίας, μόνο οι κυβερνήσεις των ομόσπονδων πολιτειών μπορούν να εκκινήσουν τέτοιες έρευνες. Ωστόσο, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν υπήρξε καθόλου ειλικρινής, καθώς, χωρίς προηγούμενη νομοθετική δήλωση, τέτοιες επιτροπές δεν δύνανται να υπάρξουν. Εξάλλου, οι κυβερνήσεις των πολιτειών δεν έχουν κανένα νομικό έρεισμα για να εφαρμόσουν τις συστάσεις μιας οποιαδήποτε επιτροπής, γιατί, σύμφωνα με τον αποκλειστικό νομοθετικό κατάλογο του Συντάγματος του 1999, η αστυνομία μπορεί να διοικείται μόνο από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Αυτό εξηγεί το γιατί οι συστάσεις της εξεταστικής επιτροπής που συστάθηκε από την κυβέρνηση της πολιτείας Rivers για τη SARS δεν τέθηκαν ποτέ σε εφαρμογή.

Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είναι εντελώς έξω από τα νερά της όσον αφορά τη διαχείριση αυτής της κρίσης. Η εποχή κατά την οποία οι επιφανειακές δηλώσεις χωρίς καμία ουσία ήταν αρκετές για να κερδηθεί χρόνος ή για να ηρεμήσουν τα πράγματα έχει παρέλθει. Η κυβέρνηση δεν έχει ακόμα θέσει σε εφαρμογή τις συστάσεις της δικής της εξεταστικής επιτροπής-βελτίωση των συνθηκών αστυνόμευσης, διασφάλιση ότι οι αξιωματικοί ενεργούν πάντα σύμφωνα με τον νόμο, προστασία των δικαιωμάτων των Νιγηριανών, τιμωρία των παραβατικών αξιωματικών – έναν χρόνο μετά την παρουσίασή τους. Αναρωτιέται, λοιπόν, κανείς γιατί θα έπρεπε να δείχνει εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση για την εφαρμογή των συστάσεων μιας κάποιας έκθεσης, τη στιγμή που τα συμπεράσματα διαφόρων επιτροπών παρέμειναν νεκρό γράμμα κατά το παρελθόν. Ακόμα χειρότερα, οι Αρχές έχουν σταθερά ασκήσει βία εναντίον των διαδηλωτών, σκοτώνοντας, συλλαμβάνοντας, εκφοβίζοντας και καταστρέφοντας τις περιουσίες τους.

Δυστυχώς για τις Αρχές, οι νεαροί Νιγηριανοί δεν ξεγελιούνται από αυτές τις τερατώδεις πράξεις, που λειτουργούν ως αντιπερισπασμός, γιατί απαιτούν συγκεκριμένες πράξεις και όχι διανθισμένα λόγια. Απαιτούν όλοι οι υπεύθυνοι της SARS που έχουν ήδη ενεργήσει εκτός του πλαισίου του νόμου να διωχθούν και να φυλακιστούν. Η κυβέρνηση της Νιγηρίας δεν αντιλαμβάνεται ακόμα ότι η δημοκρατία δεν συνίσταται μονάχα στη νίκη στις εκλογές, αλλά ότι πρόκειται κυρίως για την άσκηση υπεύθυνης και διαφανούς διακυβέρνησης.

Καταληκτικά, μόνο ο Πρόεδρος της Νιγηρίας διαθέτει τη συνταγματική εξουσία για τη μεταρρύθμιση της αστυνομίας. Το μεγάλο ερώτημα παραμένει: ο Πρόεδρος Μουχαμάντου Μπουχαρί θα πάρει ξεκάθαρη θέση και θα αναλάβει τις ευθύνες του; Μέχρι τώρα, φαίνεται ότι δεν καταλαβαίνει τις απαιτήσεις ή ότι έχει αποφασίσει να μείνει άπραγος. Ή και τα δύο.