“Προεκλογική εκστρατεία” του Travel Aficionado, άδεια CC BY-NC 2.0 [1]
Η Τουρκία συγκλονίζεται [2] από συνεχείς διαδηλώσεις από τον Ιανουάριο, όταν ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [3] διόρισε ως πρύτανη του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου της Κωνσταντινούπολης [4] ένα άτομο με ανεπαρκή προσόντα.
Θεωρούμενο ως το “Χάρβαρντ της Τουρκίας”, το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου έχει μακροχρόνιες παραδόσεις ακαδημαϊκής αριστείας και έρευνας παγκόσμιας κλάσης και ο “πολιτικός” διορισμός του Melih Bulu, ενός φερόμενου λογοκλόπου [5], δεν έγινε αποδεκτός. Στην απόφαση διορισμού δεν ζητήθηκε η γνώμη της διοίκησης, του διδακτικού προσωπικού και των φοιτητών του πανεπιστημίου και αντιτάχθηκαν στην επιβολή του θεωρούμενου ως παράνομου και απαράδεκτου διορισμού. Και αυτό οδήγησε στις διαμαρτυρίες.
Από την οπτική γωνία των διαδηλωτών, ο διορισμός του Bulu αντιπροσωπεύει την υποβάθμιση των ακαδημαϊκών προτύπων, της φιλελεύθερης σκέψης και μιας μακράς παράδοσης του πανεπιστημίου να καταλήγει σε συναίνεση για το ποιος πρέπει να είναι ο πρύτανης. Πολλά μέλη του πανεπιστημίου πιστεύουν ότι αυτό ακριβώς στόχευε να πετύχει ο Πρόεδρος Ερντογάν: να αντικαταστήσει την ηγεσία ενός από τα λίγα εναπομείναντα προπύργια της κριτικής σκέψης, ενός ιδρύματος που υπερηφανεύεται για την ανάπτυξη της φιλελεύθερης και διεθνώς συνειδητοποιημένης διανόησης της Τουρκίας, δύο χαρακτηριστικών που ο Ερντογάν παλεύει για να καταργήσει από την έναρξη των διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί το 2013. [6]
Τον Δεκέμβριο του 2015, ο Ερντογάν δήλωσε ότι, παρά τα πολυάριθμα επιτεύγματα της κυβέρνησής του στον οικονομικό και πολιτικό τομέα, δεν κατάφερε να επαναλάβει αυτά τα επιτεύγματα στον πολιτιστικό και εκπαιδευτικό χώρο [7]. Η κίνηση να διοριστεί ένα κατάφωρα ακατάλληλο άτομο για να ηγηθεί του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου είναι ένα σαφές μήνυμα ότι είναι έτοιμος να νικήσει τα υπολείμματα των εναπομεινάντων πλουραλιστικών και φιλελεύθερων μυαλών της Τουρκίας. Τι λέει αυτό για το πού οδηγεί ο Ερντογάν τον εγχώριο αυταρχισμό του;
Η σύντομη απάντηση είναι: πουθενά που να ‘ναι καλά. Ο Πρόεδρος Ερντογάν πέτυχε σε μεγάλο βαθμό την κατάκτηση του εκπαιδευτικού και πολιτιστικού πεδίου, που τόσο επιθυμούσε. Το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου ήταν ένα ακραίο σημείο, όπου το προνόμιο του Ερντογάν να προσδιορίσει τον ηγέτη του έμεινε σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτο. Μέχρι τώρα.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, υπό την ηγεσία του Ερντογάν ως Πρωθυπουργού, οι κυβερνήσεις του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) επιτέθηκαν στην υπόθεση της εκπαίδευσης στην Τουρκία, αλλάζοντας θεμελιώδεις πτυχές του συστήματος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης της διδασκαλίας και των αναφορών στη θεωρία της εξέλιξης [8]. Αυτό επιδεινώθηκε από την παρέμβαση στον διορισμό διοικητικών στελεχών πανεπιστημίων σε δημόσια πανεπιστήμια. Από μέλη ΔΕΠ, κοσμήτορες, αντιπρυτάνεις, μέχρι πρυτάνεις, ο Ερντογάν έχει θέσει ως στόχο να διορίσει προσωπικά αυτούς που θεωρεί κατάλληλους να ηγηθούν σχεδόν 200 δημόσιων ιδρυμάτων σε όλη τη χώρα. Ακόμη και οι όροι υπό τους οποίους χορηγείται θητεία και προαγωγή σε έναν υπότροφο έχουν παραβιαστεί, έτσι ώστε να διευκολυνθεί ο ακαδημαϊκός διορισμός ατόμων που συμπαθούν τον Ερντογάν, τα οποία υπό κανονικές συνθήκες δεν θα διορίζονταν.
Αναρωτιέται κανείς, γιατί, όταν γίνονται αυτές οι επιθέσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα, δεν έχουν υψωθεί πιο δυνατές φωνές; Ένας άλλος τρόπος να το θέσουμε αυτό: ισχύει ότι αυτό που συμβαίνει τώρα στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου είναι πιο αξιόλογο; Είναι το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου πιο ξεχωριστό και “ανώτερο” από τα υπόλοιπα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα της Τουρκίας, που έχουν υποστεί βαναυσότητα από το AKP;
Στις 15 Φεβρουαρίου, μια επιτροπή από πρώην και νυν μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου συγκλήθηκε για να ενημερώσει το ευρύτερο εγχώριο και διεθνές κοινό για το τι συμβαίνει στο χώρο του πανεπιστημίου. Ακούγοντας τους συμμετέχοντες στο πάνελ να σκέφτονται την αναταραχή που επικρατεί στο πανεπιστήμιό τους, θα μπορούσε κανείς να συγχωρεθεί που ισοπεδώνει την κατηγορία της ανωτερότητας. Η διαδικτυακή συζήτηση, διάρκειας τρεισήμισι ωρών, επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στις επιπτώσεις του Bulu για το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου και στο τι θα μπορούσαν και θα έπρεπε να κάνουν όσοι βρίσκονται εντός και εκτός Τουρκίας για να βοηθήσουν το ίδρυμα να ξεπεράσει αυτήν την τραγωδία.
Καθώς συνεχιζόταν η συζήτηση, κανείς δεν μπορούσε παρά να σκεφτεί ότι αυτό ακριβώς θέλει ο Ερντογάν για το Πανεπιστήμιο και τους υποστηρικτές του: επικεντρωμένοι στον θεσμό και μάχη για να ξεπεράσουν μια ανελεύθερη και δρακόντεια επιβολή. Είναι ο εγκέφαλος της χειραγώγησης ομάδων αντιφρονούντων, όπως ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων, για να ασχοληθούν με μεμονωμένα παράπονα, που τους πλήττουν άμεσα. Αυτό περιορίζει το εύρος των αντιπάλων που ο Ερντογάν και το AKP πρέπει να απονομιμοποιήσουν και να εξαλείψουν γρήγορα. Στην περίπτωση των διαδηλωτών του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου, το έχει ήδη επιτύχει, αναφέροντας τους διαδηλωτές φοιτητών και καθηγητών ως “τρομοκράτες [9]” και γεμίζοντας την πανεπιστημιούπολη με συντριπτική αστυνομική παρουσία. Τις επόμενες μέρες και μήνες, πολλά από αυτά τα άτομα που διαμαρτύρονται πιθανότατα θα διωχθούν, θα χάσουν τη δουλειά τους, τα προς το ζην και θα εκδιωχθούν από το πανεπιστήμιο. Είναι ο σκοπός τους δίκαιος και ο σωστός δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουν;
Μετά από σχεδόν 20 χρόνια διακυβέρνησης του AKP, είναι δύσκολο να διεκδικήσουμε τις σωστές απαντήσεις. Η αιτία τους διοχετεύεται δίκαια, αλλά πιθανώς εσφαλμένα. Ίσως, όταν αντιμετωπίζουμε τον περιορισμό των ακαδημαϊκών ελευθεριών, μια συντονισμένη προσπάθεια θα είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο. Αυτό που θα έκανε τη ζωή του Ερντογάν ολοένα και πιο δύσκολη θα ήταν για την ακαδημαϊκή κοινότητα ως σύνολο στην Τουρκία να ενωθεί γύρω από μια ενιαία πλατφόρμα και να επιδιώξει θορυβωδώς ένα αυστηρό σύνολο απαιτήσεων, που επικεντρώνονται στις ακαδημαϊκές ελευθερίες.
Αυτό δεν πρέπει να είναι επιδίωξη των δικαιωμάτων και των προνομίων ενός ιδρύματος και ένα μέσο για να διορθωθούν οι τρόποι, με τους οποίους το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου έχει αδικηθεί. Όπως σε πολλές μορφές λαϊκής εξέγερσης, η εστίαση σε διακεκριμένους στόχους απορροφά δύναμη και ορμή από τον ευρύτερο στόχο. Μπορεί, όμως, να είναι πολύ αργά. Η αποστολή του Ερντογάν για την αναδιάρθρωση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχει ολοκληρωθεί σε μεγάλο βαθμό, αφού έχει επιλέξει τη μερίδα του λέοντος των διοικήσεων των δημόσιων πανεπιστημίων για να εφαρμόσει το όραμά του. Το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου ήταν απλώς ένα κάστρο, που περίμενε να γκρεμιστεί.
Προσεγγίζοντας την υπόθεση του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου ως ένα μοναδικό πρόβλημα που πρέπει να ξεπεραστεί, το μέλλον μπορεί να είναι ζοφερό για τα δημοκρατικά και πλουραλιστικά κινήματα της Τουρκίας. Ο Ερντογάν μπορεί να έχει συνειδητοποιήσει ότι οι τρέχουσες διαμαρτυρίες, σε αντίθεση με αυτές για το πάρκο Γκεζί, είναι πολύ ιδιαίτερες και στενές, επιτρέποντάς του πιθανότατα να τις εξουδετερώσει.
Για να επιβιώσουν οι ακαδημαϊκές ελευθερίες στην Τουρκία, θα χρειαστούν περισσότερες φωνές για να αποτρέψουν τον Ερντογάν από εκείνους που θέλουν να σώσουν το αγαπημένο τους ίδρυμα. Πρέπει να είναι μεγαλύτερο από ένα πανεπιστήμιο και να το αγκαλιάζει ο ακαδημαϊκός κόσμος σε εθνικό επίπεδο. Αυτό γίνεται ακόμη πιο δύσκολο από το γεγονός ότι γεγονότα, όπως οι διαμαρτυρίες του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου, γρήγορα ξεφεύγουν από το αρχικό θέμα και γίνονται αμέσως “Χ θιγόμενη ομάδα” εναντίον του Ερντογάν. Σε μια τέτοια περίπτωση, και από τη στιγμή που η διαμαρτυρία αρχίζει να επικεντρώνεται στον Ερντογάν, τότε κινητοποιούνται όλοι οι πόροι του κράτους για να εξαλειφθεί δυσανάλογα η απειλή. Ο Ερντογάν δεν μπορεί και δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει ένα άλλο κίνημα διαμαρτυρίας σε όλη τη χώρα όπως το πάρκο Γκεζί. Αυτό παρουσιάζει μια υπαρξιακή απειλή για την εξουσία του, την οποία έχει μάθει να αποτρέπει.
Το καθεστώς του Ερντογάν έχει μεταμορφωθεί σε καρκίνο για τη χώρα, την περιοχή και την υπόθεση της δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο. Για να αμφισβητηθεί και τελικά να ηττηθεί, η ανάγκη για συντονισμένη δράση είναι πιο σημαντική τώρα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία της Τουρκίας ως δημοκρατίας.