[1]Πολίτες σπεύδουν σε στάση λεωφορείου στο σημείο διέλευσης των συνόρων στο Μάγιορσκ στο Ντόνετσκ στις 27 Δεκεμβρίου 2016. Φωτογραφία: Anastasia Vlasova για UNDP Ukraine [2], Flickr (CC BY-ND 2.0 [3]).
Την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου 2021, τρεις Ουκρανοί στρατιώτες έχασαν την ζωή τους [4] από έκρηξη ναρκών ξηράς στο Ντονμπάς [5], την περιοχή της ανατολικής Ουκρανίας που χωρίστηκε από τις μάχες μεταξύ της ουκρανικής κυβέρνησης και των ρωσικών υποστηριζόμενων δυνάμεων. Ο νεότερος γεννήθηκε το 1994, τρία χρόνια μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Τη χρονιά που γεννήθηκε, η Ουκρανία συμφώνησε να απαλλαγεί από όλα τα πυρηνικά όπλα στο έδαφος της. Όταν ήταν τριών χρονών, η Ρωσία και η Ουκρανία υπέγραψαν μια Συνθήκη Φιλίας, [6] επιβεβαιώνοντας τον σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας του άλλου. Πράγματι, ο νεαρός μεγάλωσε σε ένα κράτος, του οποίου η επικράτεια δεν μαστιζόταν από ένοπλες διαμάχες για ανεπίλυτες κληρονομιές από τη σοβιετική και προσοβιετική εποχή. Η Μολδαβία και η Γεωργία δεν ήταν τόσο τυχερές. Η Ουκρανία ήταν σχετικά επιτυχής ιστορικά.
Αυτό άλλαξε στις αρχές του 2014, όταν διαδηλωτές ανάγκασαν σε παραίτηση και απομάκρυνση τον Πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς [7], πρώην πολιτικό αφεντικό του Ντονμπάς και φιλορωσικής πολιτικής. Το Κρεμλίνο είδε τις λεγόμενες διαμαρτυρίες της Euromaidan [8] – την αποκαλούμενη από συμμετέχοντες στην Ουκρανία “Επανάσταση της Αξιοπρέπειας” – ως μια κυνική δυτική συνωμοσία ενάντια στην επιρροή της στην Ουκρανία. Η ηγεσία της Ρωσίας αντέδρασε πυροδοτώντας εξεγέρσεις στην Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία και, στη συνέχεια, παρενέβη στρατιωτικά για να προσαρτήσει την Κριμαία στη Ρωσία και να υποστηρίξει δύο αποσχισμένα εδάφη στο Ντονμπάς, τις αυτοαποκαλούμενες Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ (DNR / LNR).
Διαπραγματευτές από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τη Γερμανία και τη Γαλλία πέτυχαν τελικά μια σειρά πρωτοκόλλων στο Μινσκ, που είχαν σχεδιαστεί για να τερματίσουν τις μάχες, να οριοθετήσουν μια πρώτη γραμμή μεταξύ μαχητών και να μεταφέρουν τις απομακρυσμένες περιοχές πίσω στον τελικό έλεγχο της κυβέρνησης της Ουκρανίας. Αυτό συνέβη πριν από έξι χρόνια. Οι μάχες έχουν σταθεροποιηθεί κατά μήκος γραμμής ελέγχου, αλλά κανένα από τα πρωτόκολλα του Μινσκ II δεν έχει εφαρμοστεί. Εν τούτοις, η σταθεροποίηση είναι ένας σχετικός όρος. Οι στρατιώτες συνεχίζουν να πεθαίνουν σποραδικά από περιστατικά κατά μήκος ενός από τα πιο βαριά στρατιωτικά μέτωπα στον κόσμο.
Για να εκτιμήσουμε τις απόψεις και από τις δύο πλευρές της γραμμής ελέγχου, πραγματοποιήσαμε ταυτόχρονες τηλεφωνικές συνεντεύξεις με υποβοήθηση μέσω υπολογιστή [9] (CATI) τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2020. Αυτές οι έρευνες με παρόμοια κείμενα υποβλήθηκαν από δύο εξαιρετικά αξιόπιστες εταιρείες: το LMR (Levada Marketing Research) για τα αυτοανακηρυγμένα DNR / LNR και το Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου [10] (KIIS) στο Ντονμπάς, που ελέγχεται από την κυβέρνηση. Ενώ οι συνθήκες σε Ντόνετσκ και Λουχάνσκ απαγορεύουν την ασφαλή και αξιόπιστη έρευνα πρόσωπο με πρόσωπο αυτή τη στιγμή, υποστηρίζουμε ότι παραμένει σημαντικό να προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε τις απόψεις όσων επηρεάζονται άμεσα από τον πόλεμο.
Κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής μέσα και κοντά σε μια πολεμική ζώνη επηρεάζεται από τον πόλεμο. Σύμφωνα με μια έκθεση [11] της Ομάδας Κρίσεων του 2020, ο πόλεμος “κατέστρεψε μια οικονομικά προβληματική περιοχή (…) Και στις δύο πλευρές της πρώτης γραμμής, οι κάτοικοι έχουν συμβιβαστεί σε μία νέα κανονικότητα θλιβερή και τρομερή”. Πάρα ταύτα, οι καθημερινές ρουτίνες συνεχίζουν παρά τη σκιά του πολέμου. Είναι στην καθημερινή ζωή: η ικανότητα των ανθρώπων να βάζουν φαγητό στο τραπέζι, να διατηρούν σταθερή δουλειά, να βλέπουν τα παιδιά τους να μεγαλώνουν με ασφάλεια, να λαμβάνουν συντάξεις. Η εμπιστοσύνη σε ένα κράτος και στους θεσμούς του να χτίζεται ή να χάνεται. Αυτά τα συγκριτικά επίπεδα εμπιστοσύνης και στις δύο πλευρές της γραμμής ενδέχεται να αποφασίσουν το μέλλον αυτής της διαιρεμένης περιοχής.
Σε αυτό το άρθρο, τα αποτελέσματά μας συγκρίνουν την εμπιστοσύνη προς την εθνική κυβέρνηση στον ελεγχόμενο από το Κίεβο Ντονμπάς, αφενός, και την εμπιστοσύνη στις τοπικές Αρχές στα αυτοανακηρυγμένα Ντόνετσκ και Λουχάνσκ από την άλλη. Στα τμήματα του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ που ελέγχονται από την κυβέρνηση, ορισμένες τοπικές Αρχές δεν μπόρεσαν να εκπληρώσουν τις αστικές τους ευθύνες, ενώ άλλες αντικαταστάθηκαν από μια προσωρινή πολιτική στρατιωτική διοίκηση. Οι τοπικές εκλογές στο Ντονμπάς έχουν μειωθεί σοβαρά από την έναρξη της σύγκρουσης, με τον τελευταίο γύρο τον Οκτώβριο του 2020 να ακυρώνεται [12] σε πολλές περιοχές κατά μήκος της πρώτης γραμμής, στερώντας το δικαίωμα ψήφου σε περισσότερους από 450.000 πολίτες. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν πόσο απομακρυσμένη από τους κατοίκους παρουσιάζεται η κυβέρνηση του Κιέβου σε αυτή την επικράτεια του Ντονμπάς. Όπως φαίνεται στο πρώτο γράφημα (Σχήμα 1), λιγότερο από το 10% των ερωτηθέντων εμπιστεύονται την εθνική κυβέρνηση να φροντίσει τις ανάγκες τους ως πολίτες, ενώ περίπου το 45% κατέγραψαν τη δυσπιστία τους.
[13]Σχήμα 1. Ερώτηση προς κατοίκους: Εμπιστεύεστε τις Αρχές πως μεριμνούν για τους πολίτες τους; Από αριστερά προς τα δεξιά οι κολόνες αναγράφουν [Εμπιστοσύνη, Μήτε Εμπιστοσύνη-Μήτε μη Εμπιστοσύνη, Καθόλου Εμπιστοσύνη, Δεν γνωρίζω, Αρνούμαι].
Η εμπιστοσύνη στα ίδια τα ιδρύματα που πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών είναι χαμηλή στο Ντονμπάς συνολικά. Ωστόσο, το σχετικό χάσμα εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο τμημάτων του Ντονμπάς είναι ενδεικτικό του τρόπου, με τον οποίο οι κάτοικοι σε περιοχές, που ελέγχονται από την κυβέρνηση, πιστεύουν ότι το Κίεβο τους άφησε πίσω. Το ουκρανικό κράτος έχει σημαντική δουλειά να κάνει σε εκείνες τις περιοχές του Ντονμπάς, που διέπει.
Μια άλλη έντονη ένδειξη αυτού του χάσματος στη γραμμή επαφής είναι οι απαντήσεις στην ερώτηση: “Πιστεύετε ότι η περιοχή [της χώρας] κινείται προς τη σωστή ή τη λάθος κατεύθυνση;” (Σχήμα 2). Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (59%) στο ελεγχόμενο από την κυβέρνηση Ντονμπάς πιστεύει ότι τα πράγματα πηγαίνουν προς τη λάθος κατεύθυνση. Αντίθετα, στα DNR / LNR, ένα πλήθος ερωτηθέντων (44%) πιστεύει ότι τα πράγματα κατευθύνονται προς τη σωστή κατεύθυνση (23% σε λάθος κατεύθυνση), αν και περίπου το ένα τρίτο παραμένει αβέβαιο.
[14]Σχήμα 2.
Ένα από τα χαρακτηριστικά της σύγκρουσης στη Ντονμπάς, σε αντίθεση με τις συγκρούσεις στη Μολδαβία και τη Γεωργία, είναι ότι ξέσπασε περισσότερο από δύο δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ενώ υπήρχε κάποια ένταση για τη μοίρα του Ντονμπάς μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, δεν αποτελούσε καίριο ζήτημα για τους περισσότερους κατοίκους. Στην πραγματικότητα, η αυτοδιάθεση για την περιοχή ήταν ένας σκοπός, που παρακίνησε μόνο μια μειονότητα. Η εκδίωξη της φιλορωσικής κυβέρνησης Γιανουκόβιτς στο Κίεβο στις αρχές του 2014 τροφοδότησε και αναζωπύρωσε αυτό το συναίσθημα. Αξίζει να διερευνήσουμε πόσο έντονα αισθάνονται οι άνθρωποι την πίστη στο κράτος και τη σημαία (DNR / LNR ή ουκρανικά), κάτω από τα οποία ζουν αυτήν τη στιγμή.
Στην έρευνά μας, υποβάλαμε μια ερώτηση, που σχεδιάστηκε για να μετρήσει αυτό που οι ακαδημαϊκοί ορίζουν ως το καθαρό κρατικό όραμα για τα “δημόσια αγαθά”. Ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με την ακόλουθη δήλωση: “Δεν έχει σημασία σε ποια χώρα μένω. Το μόνο που θέλω είναι καλή δουλειά και καλή σύνταξη”.
[15]Σχήμα 3.
Αυτό το γράφημα (Σχήμα 3) μπορεί να εκπλήξει τους αναγνώστες, δείχνοντας ότι οι πλειοψηφίες και στις δύο πλευρές της γραμμής επαφής συμφωνούν με τη δήλωση. Έτσι, η οικονομική και υλική ασφάλεια υπερβαίνει τον αυτονομισμό και τον εθνικισμό. Είναι σημαντικό ότι οι αριθμοί που διαφωνούν (λίγο πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού) είναι επίσης σχεδόν πανομοιότυποι και στις δύο πλευρές της γραμμής διαίρεσης του Ντονμπάς. Παρόλο που αυτό αποτελεί ένα αίσθημα μειονότητας μεταξύ των απλών ανθρώπων, αυτοί που επιβεβαιώνουν τη μεγαλύτερη σημασία της “χώρας” εκφράζουν την κυρίαρχη και συχνά τη μόνη αποδεκτή άποψη όσων βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας. Των οποίων το πρωταρχικό μέλημα είναι να κυματίζει η σημαία.
Η εξέταση των απαντήσεων σε αυτές τις τρεις ερωτήσεις ανά ηλικία και εθνικότητα αποκαλύπτει μια σημαντική ασυμμετρία. Στην ελεγχόμενη από την κυβέρνηση περιοχή, οι ηλικιωμένοι και οι αυτοπροσδιοριζόμενοι Ρώσοι εμπιστεύονται λιγότερο τις Αρχές και συμφωνούν πιο έντονα με τη δήλωση σχετικά με τις υλικές ανάγκες, που είναι πιο σημαντικές από τη σημαία, υπό την οποία ζουν. Στα αυτοανακηρυγμένα DNR / LNR, οι νεότεροι και οι αυτοπροσδιορισμένοι Ουκρανοί εκφράζουν αυτά τα συναισθήματα πιο έντονα.
Ο βαθμός εμπιστοσύνης στις τοπικές Αρχές και στις δύο πλευρές του εδαφικού χάσματος στο Ντονμπάς αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα, που διαμορφώνει το μέλλον της περιοχής. Με συγκεκριμένους θεμελιώδεις τρόπους, οι φιλοδοξίες της πλειονότητας των ανθρώπων και στις δύο πλευρές είναι ίδιες. Ωστόσο, αυτή η σύγκρουση δεν αφορούσε ποτέ μόνο τους πολίτες του Ντονμπάς: αφορά επίσης ευρύτερους γεωπολιτικούς αγώνες. Όσο αυτοί διαρκούν, η σύγκρουση στο Ντονμπάς είναι πιθανό να συνεχιστεί και οι γραμμές στο έδαφος και στο μυαλό των κατοίκων είναι πιθανό να εδραιωθούν περισσότερο.