Ενώ ο Αλεξέι Ναβάλνι έχει αναδειχθεί ως χαρακτηριστική φυσιογνωμία για ένα μεγάλο μέρος του φιλελεύθερου ρωσικού κοινού και σύμβολο αντιπολίτευσης στον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, η εικόνα του στους Κεντροασιάτες, πολλοί από τους οποίους ζουν στη Ρωσία ως μετανάστες εργαζόμενοι, είναι πολύ πιο περίπλοκη. Μάλιστα, κάποιοι τον αντιλαμβάνονται ως εθνικιστή, που έχει κάνει δηλώσεις για διακρίσεις, για τις οποίες ούτε ζήτησε συγγνώμη ούτε και τις απέσυρε.

Ο Ναβάλνι προωθήθηκε στο προσκήνιο ως πληροφοριοδότης το 2010. Μέσα από το ιστολόγιό του, την έξυπνη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την έναρξη του ιδρύματός του κατά της διαφθοράς το 2011, έφτασε σε εξέχουσα θέση στη ρωσική πολιτική. Το τελευταίο ερευνητικό του ντοκιμαντέρ για το Παλάτι του Πούτιν στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, το οποίο κυκλοφόρησε στις 19 Ιανουαρίου, προσέλκυσε κοινό άνω των 100 εκατομμυρίων στο YouTube.

Έχει πληρώσει βαρύ τίμημα για την ευθεία ειλικρινή κριτική του: τόσο ο Ναβάλνι όσο και ο αδελφός του έχουν συλληφθεί και φυλακιστεί αρκετές φορές. Στις 20 Αυγούστου 2020, δηλητηριάστηκε, αλλά επέζησε, έχοντας υποβληθεί σε θεραπεία και ανάρρωση σε γερμανικό νοσοκομείο. Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα Bellingcat, η απόπειρα δολοφονίας του αποδίδεται στις ρωσικές μυστικές Υπηρεσίες.

Παρά τον παρολίγον θάνατό του και γνωρίζοντας ότι θα αντιμετωπίσει ποινή φυλάκισης κατά την άφιξη, ο Ναβάλνι επέστρεψε στη Ρωσία στις 17 Ιανουαρίου. Βρέθηκε αμέσως υπό κράτηση και έκτοτε αποτέλεσε εικόνα πολιτικής αντίστασης και δημοκρατίας εμπνέοντας χιλιάδες Ρώσους να βγουν στους δρόμους στις 23 Ιανουαρίου τόσο μαζικά όσο δεν είχε ξαναγίνει από τη δεκαετία του '90.

Στις 2 Φεβρουαρίου, δέχθηκε ποινή φυλάκισης σχεδόν τριών ετών για φερόμενες παραβιάσεις των περιοριστικών όρων του.

Ενώνοντας δυνάμεις με Ρώσους εθνικιστές

Ενώ οι δράσεις του Ναβάλνι δείχνουν θάρρος, επίσης έχει κάνει δημόσια δηλώσεις σχετικά με την άποψή του για τους μετανάστες από την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο, καθώς και για το καθεστώς της Κριμαίας, που δεν ταιριάζουν με τον ευρύτερο λόγο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, που χρησιμοποιεί για την κριτική της κρατικής διαφθοράς στις δύο δεκαετίες αδιαμφισβήτητης διακυβέρνησης του Πούτιν.

Το Global Voices μίλησε με τον Sergey Abashin, καθηγητή στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης και κορυφαίο εμπειρογνώμονα για την Κεντρική Ασία και τους Κεντροασιάτες στη Ρωσία, για να αναλύσει τη στάση του Ναβάλνι σε αυτό το θέμα:

Десять лет назад политик участвовал в ежегодных «русских маршах», которые имели откровенный ксенофобский посыл. На выборах в мэры Москвы в 2013 году одним из главных пунктов выступлений Навального была тема миграции, с которой он предлагал бороться, причём его риторика изобиловала ксенофобскими выпадами против среднеазиатских и кавказских мигрантов, обвинение их в преступности, террористической угрозе, чуждости культуры.

Πριν από δέκα χρόνια, ο Ναβάλνι έλαβε μέρος στις ετήσιες “Ρωσικές Πορείες“, που ήταν ανοιχτά ξενοφοβικές. Κατά τη διάρκεια των δημαρχιακών εκλογών της Μόσχας του 2013, ένα από τα κύρια σημεία ομιλίας του Ναβάλνι στις δημόσιες εμφανίσεις του ήταν το θέμα της μετανάστευσης, κάτι που πρότεινε να πολεμήσει χρησιμοποιώντας στη ρητορική του μια πληθώρα ξενοφοβικών επιθέσεων εναντίον ατόμων από την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο, κατηγορώντας τους ότι είναι εγκληματίες, αποτελούν τρομοκρατική απειλή και είναι ξένοι προς τη ρωσική κουλτούρα.

Σε συνέντευξη στο Global Voices, ο Rashid [το όνομα άλλαξε για λόγους ασφαλείας], Ουζμπέκου μετανάστη που έχει ζήσει στη Μόσχα για πάνω από δέκα χρόνια, είπε:

В России именно он был одним из тех кто вынес из маргинального, не нормального дискурса в либеральный негативное отношение к мигрантам, негатив к кавказскому региону.  

[Ο Ναβάλνι] ήταν ένας από εκείνους τους ανθρώπους στη Ρωσία, που πήραν αυτή την προηγουμένως περιθωριοποιημένη, μη επικρατούσα αρνητική στάση απέναντι στους μετανάστες, προς την περιοχή του Καυκάσου, και την μετατόπισαν στον φιλελεύθερο λόγο. 

Υποβαθμίζοντας ένα άβολο παρελθόν

Από το 2016, ο Ναβάλνι και η ομάδα του προσπάθησαν να αναδείξουν τις προηγούμενες δηλώσεις του και απέφυγαν να μιλήσουν για το ευαίσθητο ζήτημα της μετανάστευσης από την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο στη Ρωσία, ίσως συνειδητοποιώντας ότι αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να βλάψει τη δημόσια εικόνα του.

Ωστόσο, υπήρξαν κάποια ενοχλητικά περιστατικά. Κατά τη διάρκεια του Ρωσο-Γεωργιανού Πολέμου του 2008, κατά τον οποίο προσαρτήθηκαν τμήματα της Γεωργίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία, ο Ναβάλνι εξέφρασε την υποστήριξή του για τις ενέργειες της Μόσχας και μάλιστα χρησιμοποίησε υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς εναντίον Γεωργιανών σε αναρτήσεις στο ιστολόγιό του.

Τον Απρίλιο του 2017, την παραμονή των προεδρικών εκλογών για τις οποίες είχε βάλει υποψηφιότητα, ο Ναβάλνι εμφανίστηκε ως φιλοξενούμενος σε ένα διαδικτυακό τοκ σόου, που διευθύνεται από τον Yury Dud, έναν από τους κορυφαίους βίντεο-influencers στη Ρωσία, και αρνήθηκε ότι είναι εθνικιστής. 

Ακόμη, όταν τον ρώτησαν γιατί ήθελε να επιβάλει ένα σύστημα βίζας για τους πολίτες του Καζακστάν, ενώ ζήτησε από τη Γερμανία να επιτρέψει την απαλλαγή από την υποχρέωση βίζας για Ρώσους πολίτες, ο Ναβάλνι απάντησε: “Βλέπω ότι οι άνθρωποι από χώρες της Κεντρικής Ασίας έρχονται στη Ρωσία και δεν βλέπω τίποτα πολύτιμο σε αυτό”.

Οι οικονομικοί και δημογραφικοί δείκτες, όμως, λένε άλλα. Η Ρωσία χάνει σταθερά τον πληθυσμό της και η μετανάστευση στη Ρωσία εμποδίζει τους αριθμούς αυτούς να είναι υπερβολικά αρνητικοί. Πριν από την πανδημία COVID-19, υπήρχαν αρκετά εκατομμύρια μετανάστες εργαζόμενοι στη Ρωσία, που προέρχονταν κυρίως από την Κεντρική Ασία. Τον Νοέμβριο του 2020, ο επίσημος αριθμός ανήλθε σε 1,8 εκατομμύρια. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, ωστόσο, καθώς πολλοί μετανάστες προέρχονται από χώρες που επιτρέπουν ταξίδια χωρίς βίζα στη Ρωσία και συχνά δεν εργάζονται νόμιμα.

Ο ρόλος των μεταναστών της Κεντρικής Ασίας είναι ζωτικής σημασίας για τα πάντα, από τη βαριά βιομηχανία έως τις κατασκευές και άλλες υπηρεσίες έως το σημείο όπου, τον Ιανουάριο 2021, η ρωσική κυβέρνηση επανέλαβε την έντονη ανάγκη για μετανάστες εργαζόμενους από το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν. 

Εάν η σημασία των μεταναστών εργαζομένων είναι ένα τόσο γνωστό γεγονός, γιατί ο Ναβάλνι δήλωσε αρκετές φορές στο παρελθόν ότι οι μετανάστες αποτελούν πρόβλημα, αν όχι απειλή; Ο καθηγητής Abashin εξήγησε:

Навальный является популистским и прагматичным политиком, идеология не является для него основным принципом и он больше ориентируется на настроения своей потенциальной российской аудитории. Если в обществе вновь появится сильный запрос на анти миграционную программу и если эта тема опять выйдет на первый план в общественных настроениях, потеснив темы Украины, Запада, ковид-19, я думаю, что Навальный способен вернуться к антимиграционной с ксенофобскими элементами риторике.

Ο Ναβάλνι είναι λαϊκιστής και ρεαλιστής πολιτικός. Η ιδεολογία δεν είναι βασική αρχή γι’ αυτόν, είναι πολύ πιο συντονισμένος με τη διάθεση του δυνητικού ρωσικού ακροατηρίου του. Σε περίπτωση που η ρωσική κοινωνία εκφράσει έντονη απαίτηση για έναν αντιμεταναστευτικό λόγο και εάν το θέμα αυτό μετακινηθεί στο προσκήνιο της δημόσιας ατζέντας για να κυριαρχήσει στα ζητήματα του πολέμου με την Ουκρανία, του ρόλου της Δύσης ή του COVID-19, πιστεύω ότι είναι ικανός να επιστρέψει σε μια ρητορική κατά της μετανάστευσης με στοιχεία ξενοφοβίας.

Ο Rashid μοιράστηκε παρόμοιες απόψεις:

Вряд ли он не понимает насколько важны мигранты для экономики России. Но он должен пользоваться поддержкой простых людей, кого можно убедить что во всем виновата нынешняя власть, которая передала мигрантам всю работу, и поэтому сейчас в России все так плохо.

Δεν είναι πιθανό ο Ναβάλνι να μην κατανοεί τη σημασία των μεταναστών για την οικονομία της Ρωσίας. Αλλά χρειάζεται την υποστήριξη των καθημερινών Ρώσων, ανθρώπων που μπορεί να πείσει ότι η σημερινή κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για ό,τι είναι λάθος, η ίδια κυβέρνηση που έχει προσφέρει όλες τις θέσεις εργασίας στους μετανάστες, ο λόγος που όλα είναι λάθος στη Ρωσία σήμερα.