- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Τι κρατάει στα σπίτια τους τα ΑμεΑ στο Αζερμπαϊτζάν; Η απάντηση δεν είναι ο COVID-19

Κατηγορίες: Κεντρική Ασία και Καύκασος, Αζερμπαϊτζάν, Ανάπτυξη, Διακυβέρνηση, Εκπαίδευση, Μέσα των πολιτών, Υγεία, Γέφυρα

Φωτογραφία: man pikin [1], άδεια CC BY 2.0 [2]

Ασχολούμουν με μια ομάδα εστίασης το 2020 με μια ομάδα Παραολυμπιακών αθλητών στο Αζερμπαϊτζάν, όταν ένας από αυτούς μου έδωσε ένα εντυπωσιακό στατιστικό στοιχείο: μόνο το 3%, ή 20.000, των ατόμων με αναπηρία στη χώρα έχουν κοινωνική ζωή. Ήξερα ότι ο αριθμός ήταν χαμηλός, αλλά ο πραγματικός αριθμός με συγκλόνισε. Στο Αζερμπαϊτζάν, τα άτομα με αναπηρίες [3] αποτελούν το 6% του συνολικού [4] πληθυσμού. Εβδομάδες αργότερα, είχα μια συνομιλία με μια γυναίκα σε αναπηρικό αμαξίδιο, η οποία μου είπε ότι είχε περάσει τα τελευταία 40 χρόνια της ζωής της στο σπίτι. Δεν είχε βγει ποτέ έξω, εκτός κι αν υπήρχε πολύ σημαντικός λόγος.

Σε μια τυπική βραδιά στο κέντρο του Μπακού, την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, είναι απίθανο να δείτε κάποιον με αναπηρία εκτός από ζητιάνους (αν έχουν όντως κάποια αναπηρία [5]). Συνέχισα να αναρωτιέμαι. Γιατί; Γιατί τα άτομα με αναπηρία δεν βγαίνουν ποτέ έξω; Κι αν βγαίνουν, γιατί τόσο σπάνια; Τελικά, συνειδητοποίησα ότι το πρόβλημα ήταν βαθιά ριζωμένο στις αντιλήψεις, τον πολιτισμό, τη νομοθεσία και τις υποδομές μας.

Ας ξεκινήσουμε με τη δημόσια συγκοινωνία. Στο Αζερμπαϊτζάν, το σύστημα λεωφορείων σε μεγάλο βαθμό δεν μπορεί να εξυπηρετήσει άτομα με αναπηρίες, με εξαίρεση ίσως καμιά δεκαριά διαδρομές. Αυτές όμως περιορίζονται στο κεντρικό Μπακού. Εάν ζεις στα προάστια, τμήματα της πόλης, όπου απλώς δεν περνούν αυτές οι γραμμές, ή εάν δεν ζεις καν στο Μπακού, οι μόνες πραγματικές επιλογές σου είναι το περπάτημα, η οδήγηση ή το ταξί.

Το μετρό είναι μια επιλογή, αλλά ο τρόπος που λειτουργεί για τα ΑμεΑ είναι παράλογος και αναποτελεσματικός. Με την ελπίδα να ενισχύσει τη χρήση του μετρό από την κοινότητα των ΑμεΑ, το Baku Metropolitan ξεκίνησε ένα πρόγραμμα [6] το 2019, που διέθεσε όχι έναν, αλλά δύο, υπαλλήλους του μετρό για να συνοδεύσουν τους επιβάτες ως τον προορισμό τους. Για να χρησιμοποιήσεις την υπηρεσία, πρώτα, πρέπει να πραγματοποιήσεις τηλεφωνική κλήση στο μετρό τουλάχιστον μία ώρα πριν από το ταξίδι ενημερώνοντας το προσωπικό για την προβλεπόμενη διαδρομή. Μόλις ολοκληρωθεί η κράτηση μέσω τηλεφώνου, ο επιβάτης γίνεται δεκτός στο μετρό και βοηθάται να φτάσει στον επιθυμητό προορισμό. Αυτή η επιφανειακή λύση σε ένα βαθύ πρόβλημα είναι ενδεικτική του πόσο δύσκολο είναι να επιτευχθεί πραγματική αλλαγή. Προς το παρόν, μόνο δύο σταθμοί του μετρό προσφέρουν βοήθεια σύμφωνα [7] με το Baku Metro και οι δύο προσφέρονται σε δύο πρόσφατα κατασκευασμένες στάσεις του μετρό.

Η περιήγηση στην πόλη με αναπηρικό αμαξίδιο δεν είναι εφικτή, διότι τα πεζοδρόμια, οι υπόγειες διαβάσεις, τα φανάρια, για να αναφέρουμε μερικές πτυχές της υποδομής, δεν είναι κατασκευασμένα για άτομα με αναπηρία. Σε αυτά προστίθεται η ακατάλληλη υφή των πεζοδρομίων, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πλοήγηση, εάν κινείσαι με αμαξίδιο.

Η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης

Στη συνέχεια, υπάρχει η επιλογή των υπηρεσιών ταξί, αλλά η συχνή τους χρήση είναι δαπανηρή. Για αυτό, πρέπει να έχεις μια δουλειά, που πληρώνει καλά, κάτι που με φέρνει σε ένα άλλο ζήτημα: τις ευκαιρίες απασχόλησης για άτομα με αναπηρία. Κανένας εργοδότης δεν θέλει να προσλάβει άτομα με αναπηρίες λόγω αμφιβολιών σχετικά με τις δεξιότητες και την εκπαίδευσή τους. Η ευθύνη για αυτήν την άνιση προσέγγιση συνδέεται στενά με τις κυβερνητικές πολιτικές. Παρόλο που οι εργοδότες είναι νομικά υποχρεωμένοι [8] να προσλαμβάνουν ένα ορισμένο ποσοστό εργαζομένων με ειδικές ανάγκες, ανάλογα με το μέγεθος των επιχειρήσεων τους, δεν τείνουν να προσλαμβάνουν ΑμεΑ. Αν μη τι άλλο, είναι σε θέση να τη “σκαπουλάρουν” πληρώνοντας ένα μικρό πρόστιμο.

Στο Αζερμπαϊτζάν, η κυβέρνηση δεν παρέχει ευκαιρίες εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς. Όχι μόνο τα σχολεία δεν είναι προσβάσιμα σε μαθητές με ειδικές ανάγκες, αλλά και το σχολικό πρόγραμμα. Αυτά τα εμπόδια αφήνουν έναν σημαντικό αριθμό ατόμων με αναπηρία αμόρφωτα, εκτός εάν αναλάβουν την εκπαίδευση με δικά τους έξοδα, κάτι που δεν θα έπρεπε να συμβαίνει, καθώς η εκπαίδευση είναι το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμά τους. Επειδή τα ΑμεΑ στερούνται κατάλληλης εκπαίδευσης, όχι μόνο δεν μπορούν να βρουν δουλειά, αλλά και δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, αν αυτό χρειαστεί ποτέ. Αναγκάζονται να εξαρτώνται από τους άλλους, συχνά τις οικογένειές τους, επειδή οι Αρχές δεν παρέχουν τα βασικά τους δικαιώματα και υπηρεσίες.

Αυτό με φέρνει στην επόμενη ερώτησή μου. Γιατί η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται να παρέχει μόνιμες, βιώσιμες και αποτελεσματικές λύσεις στα προβλήματα, που αντιμετωπίζουν τα ΑμεΑ στο Αζερμπαϊτζάν; Αυτό δεν είναι πολιτικό πρόβλημα και δεν έχει πολιτικές συνέπειες σε ένα σύστημα [9] βαθιά ριζωμένο στις πελατειακές σχέσεις, τον νεποτισμό και την ευνοιοκρατία. Η κυβέρνηση συνεργάστηκε με διεθνή ιδρύματα για την εφαρμογή [10] διαφόρων προγραμμάτων [11] με την πάροδο των ετών. Πιο πρόσφατα, το UNDP πραγματοποίησε [12] μια ψηφιακή εκδήλωση στρογγυλής τραπέζης με εκπροσώπους του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Προστασίας, το UNFPA Αζερμπαϊτζάν και περίπου 20 εκπροσώπους από εταιρείες για να συζητήσουν τις βέλτιστες πρακτικές στην απασχόληση ατόμων με αναπηρίες και τη δημιουργία περισσότερων ευκαιριών για αυτούς. Το Αζερμπαϊτζάν είναι επίσης συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ από το 2009, αλλά όταν πρόκειται για πρακτική και εφαρμογή, υπάρχουν λίγα αποτελέσματα.

Αυτό μου δίνει λόγο να πιστεύω ότι το πρόβλημα είναι πολιτισμικό και έχει σχέση με την εθνική νοοτροπία. Ο αρτιμελισμός είναι βαθιά ριζωμένος στο Αζερμπαϊτζάν και υπάρχει τεράστια έλλειψη εκπαίδευσης σχετικά με την αναπηρία για το ευρύ κοινό. Η επικρατούσα σκέψη δεν είναι συμπονετική και τα ΑμεΑ συχνά αποτελούν απλώς αντικείμενο οίκτου. Ένα ρητό στο Αζερμπαϊτζάν το καταδεικνύει αυτό: “Εάν έχεις καλό γείτονα, τότε η ανάπηρη κόρη σου θα παντρευτεί” (“Qonşu qonşu olsa, topal qız ərə gedər”).

Υπάρχει μια ισλαμική υποχρέωση παροχής δωρεών (“ναζίρ“) στους λιγότερο καλότυχους και στο Αζερμπαϊτζάν, συχνά δίνεται με τη μορφή χρημάτων σε ΑμεΑ σαν να ήταν ζητιάνοι, ανεξάρτητα από το αν ζητούν βοήθεια. Εάν κάποιος θέλει να κάνει μια δέσμευση, θα δεσμευτεί να δωρίσει σε ΑμεΑ. Επίσης, το να βλέπεις ΑμεΑ υπενθυμίζει στους αρτιμελείς ότι πρέπει να είναι ευγνώμονες στον Αλλάχ, ευγνώμονες που δεν είναι ανάπηροι.

Μία συστημική λύση θα ήταν μέσω της εκπαίδευσης των ανθρώπων σε σχολεία και πανεπιστήμια σχετικά με τη σημασία της ένταξης για τα άτομα με αναπηρία. Αυτό θα συνέβαλλε πολύ στην επίλυση αυτού του πολιτιστικού προβλήματος σε λίγες γενιές, αν και χρειάζονται μεταρρυθμίσεις σε όλα τα επίπεδα: κράτος, κοινωνία και φυσικά μέσω της εκπαίδευσης και του πολιτισμού.

Θυμάμαι μια συνομιλία, που είχα κάποτε με έναν φίλο, κατά τη διάρκεια της οποίας του έλεγα για ένα νέο εγχείρημα πολιτικής τεχνολογίας, για το οποίο εργαζόμουν, που θα έκανε το Μπακού πιο προσιτό. Μου είπε κάτι, που θυμάμαι ακόμα. Είπε: “Για να κάνεις το Μπακού μια πόλη φιλική για τα ΑμεΑ, πρέπει να αποσυναρμολογήσεις κάθε δρόμο, κάθε κτίριο, κάθε γωνιά, και να το ξαναχτίσεις, ώστε να είναι προσβάσιμο και χωρίς αποκλεισμούς”. Νομίζω ότι είχε δίκιο. Δεν φαίνεται να υπάρχει άλλος τρόπος.