Μια εικόνα, που δημοσίευσε ο Raseef22, που δείχνει πώς αναφέρονται τα εθνικά προγράμματα σπουδών της Αιγύπτου στο 2011. Σε κουκίδες, το πρόγραμμα σπουδών αναφέρει τις αιτίες πίσω από την επανάσταση ως επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών, του νόμου έκτακτης ανάγκης και της νοθείας των βουλευτικών εκλογών του 2010. Πολύ συνοπτικά, συνοψίζει τα γεγονότα της εξέγερσης του 2011 ως εξής: κόσμος που πλημμύρισε την πλατεία Ταχρίρ και άλλες πλατείες σε όλη τη χώρα ζητώντας ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια, κάτι που οδήγησε τον Χόσνι Μουμπάρακ να παραιτηθεί. Σε μια υποσημείωση, το εγχειρίδιο αναφέρει επίσης ότι η 25η Ιανουαρίου συμπίπτει με την εθνική εορτή για τον εορτασμό των αστυνομικών δυνάμεων. Η αστυνομική βαρβαρότητα και διαφθορά αποτέλεσε βασικό έναυσμα για την εξέγερση του 2011, την οποία τα βιβλία δεν αναφέρουν.

Αυτό το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από το Raseef22, μια αραβική πλατφόρμα μέσων, στις 25 Ιανουαρίου 2021, και γράφτηκε από τον Reem Mahmoud. Δημοσιεύεται στο Global Voices μέσω συμφωνίας ανταλλαγής περιεχομένου.

Αν επρόκειτο να ξεφυλλίσουμε τα ιστορικά βιβλία μαθητών λυκείου στα κρατικά σχολεία της Αιγύπτου σήμερα, θα συναντούσαμε μερικές σελίδες σχετικά με τα γεγονότα, που εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 2011.

Η συμπερίληψη των γεγονότων της Αραβικής Άνοιξης της Αιγύπτου στο σχολικό πρόγραμμα ξεκίνησε το 2012, αλλά άλλαξε δραστικά τα επόμενα χρόνια σε συνεννόηση με την πολιτική εξουσία της χώρας.

Κατά τη δέκατη επέτειο της εξέγερσης του 2011, το Raseef22 καταγράφει πώς άλλαξαν τα εγχειρίδια. Αρχικά ανέφεραν λεπτομερώς όλα όσα είχαν συμβεί από την πρώτη έκρηξη της επανάστασης και πώς οι πλατείες ξεχείλιζαν με Αιγύπτιους επαναστάτες, που επιδίωκαν διαφορετικούς κοινωνικούς και πολιτικούς στόχους, και πώς ακολούθησε η απομάκρυνση του πρώην προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ, αλλά μετά παρέλειπαν πολλές από τις προαναφερθείσες λεπτομέρειες, αναφέροντας μόνο “ψίχουλα”, όπως περιγράφεται από αρκετούς, που έχουν αναλάβει τη σύνταξη αυτών των εγχειριδίων.

Τι άλλαξε από το 2012;

Στο τρέχον πρόγραμμα σπουδών “Σύγχρονη αιγυπτιακή και αραβική ιστορία”, που διδάσκεται σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μας λένε ότι η επανάσταση της 25ης Ιανουαρίου 2011 είχε προοίμια, που εκδηλώθηκαν στην “πολιτική αντιπολίτευση, που ξεκίνησε το 2004, για να αναδιοργανωθεί με τη μορφή πολιτικών κινημάτων και μπλοκ, που έκαναν έκκληση στους νέους να καταρρίψουν το κυβερνών καθεστώς εκείνη την εποχή και την ισχύ του Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος στην Αίγυπτο”.

Η επανάσταση, σύμφωνα με αυτά τα εγχειρίδια, είχε επίσης αφορμές: δύσκολες οικονομικές συνθήκες, τη συνεχιζόμενη κατάσταση έκτακτης ανάγκης, νομικά επιβληθείσα, και την νοθεία των αιγυπτιακών κοινοβουλευτικών εκλογών του 2010 υπέρ του Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος.

Μετά από ένα σύντομο τμήμα, που αποτελείται από δύο προτάσεις σχετικά με τα γεγονότα της επανάστασης, το πρόγραμμα σπουδών δηλώνει ότι ένα από τα αποτελέσματα της επανάστασης – εκτός από την παραίτηση του Χόσνι Μουμπάρακ και τις επεμβάσεις του Ανώτατου Συμβουλίου Ενόπλων Δυνάμεων – είναι “μια κατάσταση αστάθειας, που κατέβαλε τη χώρα, ως αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων και ταχέων υπουργικών αλλαγών ως μέρος του γνωστού αργότερα ως μεταβατικού υπουργικού συμβουλίου“.

Σε μια συνέντευξη με το Raeef22, ο Alaa Al-Iraqi, ένας από τους πιο γνωστούς καθηγητές ιστορίας στην Αίγυπτο, υπενθύμισε τις διάφορες συχνότητες, με τις οποίες αναφέρθηκε η επανάσταση του 2011 στα αιγυπτιακά προγράμματα σπουδών από το 2012 και μετά.

Είπε ότι, μετά την επανάσταση, το όγδοο κεφάλαιο των βιβλίων ιστορίας του τρίτου έτους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης περιελάμβανε μια πλήρη αφήγηση της επανάστασης και των αφορμών της. Κατά την άποψή του, η περιγραφή ήταν πολύ ακριβής και έγινε ευπρόσδεκτη από τους μαθητές, πολλοί από τους οποίους ήταν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων αυτής της περιόδου.

Ο Al-Iraqi πρόσθεσε ότι, μετά τις διαμαρτυρίες της 30ης Ιουνίου 2013, τα προγράμματα σπουδών άλλαξαν. Οι αναφορές της επανάστασης του 2011 ήταν επιφανειακές, τα επιτεύγματα του πρώην προέδρου Μουμπάρακ αφαιρέθηκαν και το πρόγραμμα σπουδών περιελάμβανε τις αποτυχίες της εξουσίας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, καθώς και αναφορές της “επανάστασης του 2013 και πώς το στρατιωτικό συμβούλιο – με επικεφαλής τον Πρόεδρο Αμπντελφατάχ Αλ Σίσι – κατάφερε να απαλλαγεί από το καθεστώς της Αδελφότητας”.

Ο Al-Iraqi λέει ότι η αντικατάσταση ενός ολόκληρου κεφαλαίου για την επανάσταση με λίγες γραμμές ήταν μεγάλο λάθος. “Δημιουργεί ένα κενό στο μυαλό των μαθητών, ειδικά εφόσον ορισμένοι από αυτούς παρακολούθησαν την επανάσταση και θυμούνται τα γεγονότα της, και οι γονείς ορισμένων από αυτούς συμμετείχαν στις εκδηλώσεις της”, είπε.

“Ελπίζω ότι η αφήγηση θα επιστρέψει στην πλήρη εκδοχή, που υπήρχε εκεί το 2012″, κατέληξε.

Ανεπαρκή έγγραφα με όλες τις λεπτομέρειες

Ο καθηγητής Gamal Shakra, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Αΐν Σαμς και ένας από τους επιμελητές των εγχειριδίων ιστορίας στα προγράμματα σπουδών της Αιγύπτου, λέει ότι αυτά τα προγράμματα σπουδών δεν αναφέρουν λεπτομέρειες της εξέγερσης του 2011 λόγω της μη διαθεσιμότητας αξιόπιστων εγγράφων, στα οποία μπορούν να βασίζονται.

Πρόσθεσε στα σχόλιά του στο Raseef22 ότι το αφήγημα, που προσφέρεται στα σχολικά εγχειρίδια, είναι στο πλαίσιο ότι “οι αιτίες της επανάστασης ήταν τα αυξανόμενα ποσοστά φτώχειας υπό τον Μουμπάρακ και η κατάρρευση της οικονομίας, που οδήγησε στην αιγυπτιακή εξέγερση, και στη συνέχεια το διορθωτικό κίνημα μετά την εξουσία του Μοχάμεντ Μόρσι έως την επανάσταση [του 2013] στις 30 Ιουνίου, και την εκπροσώπηση του λαού με την εκλογή του Αμπντελφατάχ Αλ Σίσι, του σημερινού προέδρου”. Αυτό το αφήγημα μπορεί να παρατηρηθεί τόσο στα βιβλία ιστορίας όσο και στα εθνικά εκπαιδευτικά βιβλία, είτε στη μεσαία ή δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Ο Shakra λέει:

حتى نكتب التفاصيل كاملة كان لا بد من الحصول على شهادات عديدة لمن شاركوا في ثورة يناير وهم شباب الميدان، وأن نحصل أيضاً على وثائق من المجلس العسكري، لكن كل ذلك لم يتوفر لنا، فتم اللجوء لرصد الوقائع الرئيسية التي ترسم السياق العام

Για να γράψουμε όλες τις λεπτομέρειες, έπρεπε να λάβουμε πολλές μαρτυρίες από όσους συμμετείχαν στην επανάσταση [του 2011], που είναι οι νέοι, που εισέβαλαν στις πλατείες, καθώς και να αποκτήσουμε πρόσβαση σε έγγραφα από το Στρατιωτικό Συμβούλιο. Ωστόσο, αυτές οι προϋποθέσεις δεν ήταν διαθέσιμες σε εμάς, επομένως καταφύγαμε στην αναφορά ξεκάθαρων γεγονότων, που μεταφέρουν το γενικό πλαίσιο.

Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι “η αναφορά μικρών λεπτομερειών σχετικά με την εξέγερση του Ιανουαρίου [2011] είναι η καλύτερη επιλογή προς το παρόν, δεδομένης της απουσίας εγγράφων, στα οποία θα μπορούσαμε να βασιστούμε, και της μη διαθεσιμότητάς τους στο Υπουργείο Παιδείας. Αυτό διδαχθήκαμε ως καθηγητές πανεπιστημίου και ειδικοί”.

Εκφέροντας παρόμοια άποψη, ο καθηγητής Assem el-Desouki, λέκτορας ιστορίας στο πανεπιστήμιο Helwan της Αιγύπτου και συγγραφέας των τρεχόντων προγραμμάτων σπουδών ιστορίας, δήλωσε ότι έχει συμμετάσχει στη συγγραφή του εγχειριδίου ιστορίας της Αιγύπτου από το 1992 και ότι οι λίγες λεπτομέρειες, που περιγράφουν την Επανάσταση του Γενάρη, έπρεπε να είναι απλές σημειώσεις. Αναφερόμενος σε ένα άλλο παράδειγμα, είπε: “Όταν γράψαμε για την εξέγερση του 1919, δεν γράψαμε τα γεγονότα λεπτομερώς, αλλά αναφέραμε τις αιτίες και τα αποτελέσματα, κάτι που κάναμε και με την επανάσταση του Ιανουαρίου 2011″.

Σύμφωνα με τα σχόλια του καθηγητή Desouki στο Raseef22, κατά τη συγγραφή σχολικών εγχειριδίων, δεν είναι δυνατόν να παρατεθούν έγγραφα, που δεν προέρχονται από το Εθνικό Αρχείο, ενώ τα περιεχόμενα ΜΜΕ και Τύπου θεωρούνται δευτερεύουσες πηγές, καθώς οι ειδήσεις, που προσφέρουν, δεν είναι πλήρεις.

Πρόσθεσε: “Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο είναι απαραίτητο να παρατίθενται επίσημες ειδήσεις ή έγγραφα αποθηκευμένα στα Εθνικά Αρχεία, κατά τη σύνταξη των σχολικών βιβλίων, και αυτά τα έγγραφα δημοσιεύονται στο κοινό μόνο μετά από 30 χρόνια από τα γεγονότα και, ως εκ τούτου, όλα όσα γράφονται για την επανάσταση της 25ης Ιανουαρίου είναι μόνο σύντομες σημειώσεις”.

Επιπλέον, είπε ότι, σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο γράφεται η ιστορία στα σχολικά εγχειρίδια, δεν μπορούν να αναφερθούν λεπτομέρειες για την τρέχουσα θητεία του προέδρου, καθώς εξακολουθεί να είναι εν ενεργεία και η ιστορία πρέπει να ασχολείται μόνο με παρελθοντικά γεγονότα.

Οι απόψεις αυτές, σύμφωνα με τον επικεφαλής της επιτροπής ελευθεριών στο Σωματείο Τύπου, Amr Badr, είναι “ακαδημαϊκές απόψεις”. Λέει στο Raseef22 ότι όσοι έγραψαν εγχειρίδια ιστορίας, ειδικά τα τμήματα, που αφορούσαν την 25η Ιανουαρίου 2011, αρνούνται την πρόοδο, που σημείωσε ο Τύπος, που διαμόρφωσε μια πραγματικότητα και επηρέασε αποφάσεις.

Ο Badr, ο οποίος συμμετείχε στην εξέγερση του 2011, ρώτησε: “Αν το περιεχόμενο, που δημοσιεύθηκε σε πλατφόρμες μέσων, ήταν επαγγελματικό και αντικειμενικό και υποστηριζόταν από πολλά αποδεικτικά στοιχεία, γιατί δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή για τη συγγραφή ιστορίας σε σχολικά βιβλία;”. Προσθέτει:

“التاريخ في مصر يكتب فقط من وجهة نظر رسمية، وهو أمر بات مرفوضاً خاصة اليوم في عصر مواقع التواصل الاجتماعي. كتابة التاريخ ليست حكراً على أحد، ويجب تعدد وجهات النظر فيه”.

Στην Αίγυπτο, η ιστορία γράφεται αποκλειστικά από την επίσημη άποψη, η οποία απορρίπτεται σήμερα στην εποχή των πλατφορμών κοινωνικών μέσων. Η συγγραφή ιστορίας δεν είναι αποκλειστική για κανέναν και πρέπει να περιλαμβάνει πολλές προβολές.

Θέλουμε να γνωρίζουμε την ιστορία μας λεπτομερώς

Νυν και πρώην Αιγύπτιοι μαθητές έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με αυτό το θέμα. Μερικοί από αυτούς ενδιαφέρονται πολύ να περιληφθούν οι πλήρεις λεπτομέρειες του 2011 στα προγράμματα σπουδών, που μελετούν, και άλλοι δεν δίνουν μεγάλη προσοχή σε αυτό.

Ο Mohammed Fouad, φοιτητής στο τελευταίο έτος του τμήματος ιστορίας στη Σχολή Τεχνών του Πανεπιστημίου του Καΐρου, δήλωσε ότι ένιωθε μεγάλη υπερηφάνεια, όταν αναφέρθηκε η επανάσταση του Ιανουαρίου στα βιβλία ιστορίας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και πρόσθεσε στα σχόλιά του στο Raseef22:

هذه الثورة عاصرناها وعاصرها أهلنا. وإن لم أذهب للميدان للمشاركة فيها كنتُ مدركاً لما يحدث، لذلك فإن ذكرها في المناهج كان فخراً لنا وسهلاً علينا لأننا مررنا بهذه الأحداث.

Παρακολουθήσαμε αυτήν την επανάσταση και οι γονείς μας την βίωσαν. Παρόλο που δεν συμμετείχα ποτέ στις εκδηλώσεις της, γνώριζα τι συνέβαινε και γι’ αυτό αισθανθήκαμε υπερήφανοι για την αναφορά της στα βιβλία μας. Επειδή είχαμε ζήσει αυτά τα γεγονότα.

Ο Fouad εξέφρασε την ελπίδα του να διδάξει τα πλήρη γεγονότα της εξέγερσης του 2011 ως μέρος των εθνικών προγραμμάτων σπουδών, παράλληλα με την εξέγερση του 2013, η οποία, είπε, επέτρεψε στους ανθρώπους να απαλλαγούν από το καθεστώς της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Πρόσθεσε ότι αυτή είναι η σύγχρονη ιστορία, που πρέπει να διδαχθεί στις σημερινές γενιές.

Όσο για τον Amr Khalil, μαθητή στην τρίτη τάξη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η συμπερίληψη λεπτομερειών για την τελευταία δεκαετία της ιστορίας της χώρας δεν έχει μεγάλη σημασία για αυτόν, λέγοντας ότι είναι αδιάφορος για τη μελέτη της επανάστασης του 2011 στα εγχειρίδια των σχολείων, προσθέτοντας ότι: “Αν θέλω να λάβω πληροφορίες σχετικά με αυτό, υπάρχουν πολλές διαδικτυακές πλατφόρμες για αυτό. Όσο για το σχολείο, το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να περάσω τις δύσκολες εξετάσεις”.

Εν τω μεταξύ, ο Mutaz Moustafa, ο οποίος είναι μαθητής στο τρίτο έτος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ήταν πολύ μικρός, όταν συνέβη η επανάσταση, και γνώριζε τι συνέβαινε, αλλά όχι με μεγάλη λεπτομέρεια, και ως εκ τούτου πιστεύει πως ό,τι προσφέρουν τα βιβλία ιστορίας είναι ανεπαρκές, δεν προσφέρει πλήρη εικόνα και δεν αποτυπώνει την έξοδο των νέων στους δρόμους.

“Πολλοί από τους συμμαθητές μας, εάν θέλουν να μάθουν περισσότερα για το τι συνέβη εκείνο το έτος, λαμβάνουν τις σχετικές πληροφορίες από διαδικτυακές πηγές και όχι από τα εγχειρίδια του Υπουργείου Παιδείας. Γι’ αυτό θεωρώ ότι είναι σημαντικό να ασχοληθούμε με αυτό το ορόσημο με μεγάλη λεπτομέρεια στα βιβλία ιστορίας μας, προκειμένου οι γενιές να γνωρίζουν τη σύγχρονη ιστορία τους, να υπερηφανεύονται για αυτήν και για την ικανότητα του αιγυπτιακού λαού να αλλάξει την κυβέρνησή του”.