Santiago Abascal, Πρόεδρος του Vox, το 2019. Flickr (CC BY-SA 2.0)

Μέχρι τις 4 Μαΐου, το ακροδεξιό κόμμα Vox μπορεί να έχει μια θέση στο τραπέζι για τη διακυβέρνηση της περιοχής της πρωτεύουσας της Ισπανίας. Το Vox, του οποίου η ρητορική είναι σοβινιστική, ευρωσκεπτικιστική και ξενοφοβική, κερδίζει έδαφος στην Ισπανία από το 2018. Τώρα, σχεδόν πέντε δεκαετίες μετά το θάνατο του Φράνκο, η ακροδεξιά θα μπορούσε να επιστρέψει στην εξουσία στην Ισπανία.

Το Vox έχει γίνει μια αναπόφευκτη πολιτική δύναμη στην Ισπανία. Σήμερα, το κόμμα αντιπροσωπεύει το 15% του Κοινοβουλίου. Αρκετές περιφερειακές κυβερνήσεις εξαρτώνται από την υποστήριξή της. Θα μπορούσαν να ενταχθούν στους συντηρητικούς σε μια κυβέρνηση συνασπισμού στην περιοχή της Μαδρίτης, κάτι εξαιρετικά συμβολικό.

Από το 2019, η περιοχή της Μαδρίτης κυβερνάται από το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα (PP) και το απροσδιόριστο Κόμμα των Πολιτών (αρχικά σοσιαλδημοκρατικό, αργότερα κεντροδεξιό, πάντα συνδικαλιστικό). Ωστόσο, το Κόμμα των Πολιτών διαλύεται αργά σαν κύβος ζάχαρης από τα τέλη του 2019 και η περιφερειακή ηγέτις της Μαδρίτης Isabel Díaz-Ayuso (PP) ζήτησε πρόωρες εκλογές για τις 4 Μαΐου και απέλασε το Κόμμα των Πολιτών από το υπουργικό της συμβούλιο. Είναι πεπεισμένη ότι το κόμμα της, το Λαϊκό Κόμμα, θα απορροφήσει τις ψήφους του Κόμματος των Πολιτών. Ωστόσο, το Vox είναι πιθανό να διατηρήσει το μερίδιο ψήφου του και το Λαϊκό Κόμμα θα χρειαστεί τελικά την υποστήριξη του Vox για να σχηματίσει κυβέρνηση. Το Vox μπορεί τότε να είναι μέρος του νέου συνασπισμού, που θα κυβερνά τη Μαδρίτη.

Η πρώτη επιτυχία του Vox ήταν οι περιφερειακές εκλογές στην Ανδαλουσία τον Δεκέμβριο του 2018, όπου έλαβαν το 11% των ψήφων. Ένα χρόνο αργότερα, στις κοινοβουλευτικές εκλογές της Ισπανίας του Νοεμβρίου 2019, το Vox έφτασε στην τρίτη θέση με 3,6 εκατομμύρια ψήφους και 52 βουλευτές στο κοινοβούλιο.

Vox, αντίδραση στο κίνημα ανεξαρτησίας της Καταλονίας;

Σχεδόν ανύπαρκτος δύο χρόνια νωρίτερα, ο ακροδεξιός λαϊκισμός ξαφνικά έκανε γκελ στην ευρεία απογοήτευση με την πολιτική κατάσταση στην Καταλονία, όπου το αυτονομιστικό συναίσθημα αυξήθηκε ιδιαίτερα τη δεκαετία του '10. Σε ένα ανεπίσημο δημοψήφισμα τον Οκτώβριο του 2017, δύο εκατομμύρια Καταλανοί εξέφρασαν την επιθυμία τους να δημιουργήσουν ένα ανεξάρτητο κράτος. Οι αρχηγοί της αποσχιστικής εκστρατείας είτε βρίσκονται στη φυλακή για ανταρσία είτε έχουν φύγει από τη χώρα.

Πολλοί Ισπανοί εκτός της Καταλονίας πίστευαν ότι η ισπανική κεντρική κυβέρνηση ήταν αναποτελεσματική ή/και υπερβολικά επιεικής με τις καταλανικές Αρχές, ιδίως πριν από το δημοψήφισμα. Η κριτική στράφηκε προς τα δύο κύρια κόμματα και τους ηγέτες τους, τον Μαριάνο Ραχόι (PP) και τον Πέδρο Σάντσεθ (PSOE), πρωθυπουργούς πριν και μετά τον Ιούνιο του 2018. Το Vox αναδύθηκε από την απογοήτευση για τον τρόπο χειρισμού από αυτά τα κόμματα και μερικοί βρήκαν καταφύγιο στον σοβινισμό του Vox.

Ενώ η Καταλονία μερικές φορές φαίνεται να συνδέεται με την Ισπανία με μια κλωστή, ο πρόσφατος εκ νέου συγκεντρωτισμός φαίνεται να κερδίζει έδαφος αλλού στη χώρα. Σύμφωνα με το επίσημο Κέντρο Κοινωνιολογικών Ερευνών, τον Δεκέμβριο του 2018, τρεις στους δέκα Ισπανούς ήθελαν ένα εντελώς κεντρικό σύστημα ή ένα σύστημα, όπου οι περιφέρειες θα είχαν λιγότερη ισχύ από ό,τι τώρα. Το Vox εξαργυρώνει ευρέως αυτή τη θέση. Στην Καταλονία, επίσης, ορισμένοι ψηφοφόροι κατά της ανεξαρτησίας έχουν ταχθεί στο πλευρό του Vox. Στις καταλανικές εκλογές του Φεβρουαρίου 2021, το Vox κέρδισε το 7,7% των ψήφων και έγινε το τέταρτο μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο της Καταλανίας.

Μια ιδεολογία νοσταλγίας, νατιβισμού και ξενοφοβίας

Ενώ η κατάσταση στην Καταλονία μπορεί να είναι η αιτία για την εμφάνιση του Vox, η πλατφόρμα του κόμματος είναι πολύ ευρύτερη. Το κόμμα είναι ένα χωνευτήρι, που συνδυάζει τη νοσταλγία για τη φανταστική δόξα του παρελθόντος της Ισπανίας, την απόρριψη του φεμινισμού και της “woke” κουλτούρας [ΣτΜ: ο όρος προέρχεται από την αφροαμερικανική αργκό και αναφέρεται στη διαρκή εγρήγορση σχετικά με ζητήματα κοινωνικής και φυλετικής δικαιοσύνης], τον ευρωσκεπτικισμό, μια αρνητική στάση απέναντι στη μετανάστευση και την αγάπη για τις ταυρομαχίες. Η κοινωνικοοικονομική πολιτική του Vox είναι σκόπιμα αόριστη, με μεγάλη δόση νατιβισμού (“πρώτα οι Ισπανοί”) και νεοφιλελεύθερη υποστήριξη για μικροδιακυβέρνηση.

Μέχρι σήμερα, οι ισχυρές φωνές στη δεξιά πλευρά της ισπανικής πολιτικής μιλούν για τους περίπου οκτώ αιώνες (711-1492) συνύπαρξης των μαυριτανικών και χριστιανικών βασιλείων ως “επανάκτηση” των εδαφών των πρώτων από τους τελευταίους. Κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του 2019, τα κόμματα Vox και PP ανταγωνίζονταν στη χρήση του όρου “Ρεκονκουίστα” [επανάκτηση] στις εκστρατείες τους στην Αστούριας στο βορρά και στην Ανδαλουσία στο νότο, στις δύο περιοχές, όπου υποτίθεται ότι ξεκίνησε και τελείωσε η Επανάκτηση αντίστοιχα.

Το Vox αποφεύγει να υποστηρίξει ρητά τον Φρανκοϊσμό, αλλά οι ηγέτες του κόμματος αναφέρονται στον Φράνκο ως “ο Στρατηγός”, ποτέ “ο Δικτάτορας”, και αντιτίθενται σε όλες τις προσπάθειες μνημειοποίησης, επειδή, λένε, η ιστορική μνήμη αντιβαίνει στο πνεύμα της συμφιλίωσης μετά τον Φράνκο. Με την υποστήριξη του Χίτλερ και του Μουσολίνι, ο Φράνκο πραγματοποίησε πραξικόπημα ενάντια σε μια δημοκρατική κυβέρνηση το 1936 και ηγήθηκε ενός αυταρχικού καθεστώτος μέχρι το 1975. Μισό εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν στον Εμφύλιο μεταξύ 1936-1939. Από αυτούς, 200.000 εκτελέστηκαν στην οπισθοφυλακή.

Ενώ οι εκπρόσωποι του Vox επιμένουν ότι οι Ισπανοί δεν θα πρέπει να μιλάνε πια για τον Εμφύλιο και τον Φρανκοϊσμό, ξεσπαθώνουν ενάντια στους αριστερούς πολιτικούς της δεκαετίας του '30. Απολαμβάνουν να συκοφαντούν τα “13 Τριαντάφυλλα“, μια ομάδα νεαρών κομουνιστριών και σοσιαλιστριών, που εκτελέστηκαν διά τουφεκισμού στη Μαδρίτη αμέσως μετά το τέλος του Εμφυλίου το 1939. Τον Οκτώβριο του 2020, ο ηγέτης του Vox, Σαντιάγο Αμπασκάλ, εξέφρασε στο ισπανικό κοινοβούλιο ότι ο αριστερός συνασπισμός PSOE και οι ενωμένοι Podemos ήταν η χειρότερη κυβέρνηση, που είχε η Ισπανία τα τελευταία 80 χρόνια, πράγμα που σήμαινε ότι στο μυαλό του αυτή η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση ήταν χειρότερη από τη δικτατορία του Φράνκο.

Μέχρι σχετικά πρόσφατα, παράλληλα με την Πορτογαλία, η Ισπανία παρέμεινε ένα από τα λίγα μέρη στην Ευρώπη, όπου η ακροδεξιά δεν είχε καταφέρει να κερδίσει μια θέση στην εκλογική πολιτική. Μετά τις προεδρικές εκλογές της Πορτογαλίας τον περασμένο Ιανουάριο, δεν υπάρχει πια καμία ιβηρική εξαίρεση.

Η ακροδεξιά είναι το “νέο παλιό” στην πολιτική σκακιέρα της Ισπανίας. Και δεν φαίνεται να το κουνάει ρούπι. Το Vox ίσως είναι μέλος της κυβέρνησης της Περιφέρειας της Μαδρίτης σε λίγες εβδομάδες. Ακόμα κι αν δεν ενταχθεί στην εκτελεστική εξουσία, το πολιτικό μέλλον της Μαδρίτης είναι πιθανό να εξαρτάται από το κόμμα αυτό.