- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Η αποστολή των Λαζών να σώσουν τη γλώσσα τους από την εξαφάνιση

Κατηγορίες: Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική, Τουρκία, Γλώσσα, Εκπαίδευση, Ιστορία, Μέσα των πολιτών, Τέχνες - Πολιτισμός

Άγαλμα Λαζών, άνδρα και γυναίκας, στο Αρτβίν της Τουρκίας. Στιγμιότυπο οθόνης από αυτό το βίντεο [1].

Πριν από εκατοντάδες χρόνια, υπήρχε ένα βασίλειο, που εκτεινόταν από τα δυτικά της σημερινής Γεωργίας μέχρι το Ρωσικό Σότσι και την τουρκική Ρίζε (Ριζούντα).

Έχοντας ιδρυθεί από τις παλαιότερες φυλές Κολχιδέων, το Βασίλειο της Κολχίδας [2] άνθισε σε αυτές τις περιοχές, επίσης γνωστές ως Λαζιστάν. Καθ’ όλη την ταραχώδη ιστορία του, το Βασίλειο της Κολχίδας άλλαξε ονόματα πολλές φορές. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Κολχίδας γύρω στο 65 π.Χ. [3], έγινε ρωμαϊκή επαρχία ονόματι Λάζικουμ. Όταν οι Οθωμανοί διεκδίκησαν την περιοχή το 1461 [4], έγινε σαντζάκι, μια υποδιαίρεση της κεντρικής διοικητικής δομής που κυβερνούσε ο Σουλτάνος, με κυβερνήτη με έδρα την Ριζούντα.

Μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923, η ιστορία του Λαζιστάν ξεχάστηκε ως επί το πλείστον. Όμως οι απόγονοι των Κολχιδέων, οι σύγχρονοι Λαζοί, ζουν ακόμα στη Ριζούντα, και πολλοί είναι ομιλητές της λάζικης γλώσσας (λαζούρι [5]), μιας γλώσσας του Νοτίου Καυκάσου. Σύμφωνα με διαφορετικές πηγές, σήμερα ίσως υπάρχουν 30.000 [6]-200.000 [7] ομιλητές αυτής της γλώσσας.

Το 1982, όλες οι μειονοτικές γλώσσες απαγορεύτηκε να διδάσκονται [8] σε τουρκικά σχολεία. Το 2009, η UNESCO ανέφερε [9] ότι η λάζικη γλώσσα ήταν από τις 15 γλώσσες της Τουρκίας, που κινδυνεύει να εξαφανιστεί.

Το 2010, η Anita McNaught επισκέφθηκε τα χωριά της Ριζούντας [10] και σημείωσε ότι η γλώσσα ομιλούνταν κυρίως από τους ηλικιωμένους και σπάνια χρησιμοποιούνταν στη γραπτή της μορφή.

Επίσης, το 2010, ο μελετητής της λάζικης γλώσσας İsmail Bucaklişi, ο οποίος είχε συν-συγγράψει το πρώτο λεξικό της λάζικης γλώσσας [11], είπε στο Al Jazeera [7] ότι η παρακμή της λάζικης γλώσσας συνδέεται με τον τρόπο, με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν την ίδια τη γλώσσα. “Τα τουρκικά θεωρούνται γλώσσα νεωτερικότητας και εμπορικής επιτυχίας”, είπε.

Πράγματι, η UNESCO επισημαίνει [12] ότι η έλλειψη διαγενεακής μετάδοσης γλωσσών και η στάση των μελών της κοινότητας απέναντι στη γλώσσα τους είναι βασικοί παράγοντες, που συμβάλλουν στην εξαφάνιση της γλώσσας. Η έλλειψη τεκμηρίωσης ή χρήσης στα ΜΜΕ, καθώς και οι μη υποστηρικτικές κυβερνητικές στάσεις, διαδραματίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο.

Ωστόσο, η λάζικη γλώσσα γνώρισε αργή αναβίωση από το 1999, όταν η Τουρκία άρχισε συνομιλίες για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μια διαδικασία που απαιτεί την εφαρμογή προστασίας για τις εθνοτικές μειονότητες. [13]

Ως αποτέλεσμα, από τότε έχουν περάσει μια σειρά μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης. Το 2002, ο Νόμος για τη Διδασκαλία και την Επιμόρφωση Ξένων Γλωσσών τροποποιήθηκε [14] για να επιτρέψει την “εκμάθηση διαφορετικών γλωσσών και διαλέκτων, που παραδοσιακά χρησιμοποιούν οι Τούρκοι πολίτες στην καθημερινή τους ζωή”.

Ανεξάρτητα από τις αλλαγές στην πολιτική, τις τελευταίες δεκαετίες, υπήρξε μια σειρά από τοπικές πρωτοβουλίες και παθιασμένα άτομα, που προσπάθησαν να διατηρήσουν τον πολιτισμό και τη γλώσσα των Λαζών. Παραθέτουμε μερικά από αυτά παρακάτω.

Περιοδικά, μυθιστορήματα και ένα ινστιτούτο

Το 1993, μια ομάδα ανθρώπων, μεταξύ των οποίων ήταν παρόντες και ο Bucaklisi, ξεκίνησε το πρώτο περιοδικό στη λάζικη γλώσσα, Ogni-Skani Nena [15] (“Ακούστε τη γλώσσα σας”). Στο πρώτο του τεύχος, το περιοδικό χαρακτηρίστηκε “αυτονομιστική προπαγάνδα” από την τουρκική κυβέρνηση λόγω δύο άρθρων, που εστιάζουν στον λαζικό εθνικισμό. Οι Αρχές άσκησαν νομική προσφυγή [7] κατά της δημοσίευσης και κατάσχεσαν τεύχη από περίπτερα.

Παρά την δικαστική απόφαση που αργότερα αποφάνθηκε υπέρ του περιοδικού, οι εσωτερικές διαφωνίες [16] εμπόδισαν τη συνέχιση της δημοσίευσης, σύμφωνα με την καταχώρηση της Wikipedia [15] για το Ogni.

Το 2000, κάποιοι από την πρώην συντακτική ομάδα του Ogni κυκλοφόρησαν το περιοδικό Mjora [17] (“Ήλιος”), αλλά κι αυτό ήταν επίσης βραχύβιο [18].

Το 2011, ο Murat Ercan Murğulişi, τώρα 38 ετών, έγινε συγγραφέας του πρώτου μυθιστορήματος στη λάζικη γλώσσα. Το “Daçxuri”, που σημαίνει “φωτιά”, ακολουθεί τη ζωή ενός επτάχρονου αγοριού, αφού χάνει τους γονείς του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα.

Ο Murğulişi είναι γέννημα-θρέμμα της Ριζούντας και άρχισε να γράφει στα λάζικα κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών του χρόνων. Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Sabah το 2011, υποστήριξε ότι τα λάζικα ήταν “επίσης λογοτεχνική γλώσσα, με το μοναδικό λεξιλόγιο και τη γραμματική της”.

Μια πιο πρόσφατη πρωτοβουλία ήταν η δημιουργία, το 2013, του Λαζικού Ινστιτούτου [19] στην Κωνσταντινούπολη, με 37 ιδρυτές [20] και πολλούς υποστηρικτές και εθελοντές. Στην τελετή εγκαινίων του ινστιτούτου, ο συνιδρυτής καθηγητής Mehmet Bekaroğlu εξήγησε τι σχέδια είχαν [21]:

Θα συλλέξουμε όλες τις πολιτιστικές δραστηριότητες κάτω από μια ομπρέλα. Θα εργαστούμε για τη λάζικη γλώσσα και θα προετοιμάσουμε σχολικά βιβλία. Σχεδιάζουμε να επικοινωνήσουμε με πανεπιστήμια για να εκπαιδεύσουμε καθηγητές λάζικης γλώσσας. Εκτός αυτού, θα θέλαμε να οργανώσουμε ένα Συνέδριο Λαζών. Το λατινικό αλφάβητο δεν είναι αρκετό, χρειαζόμαστε δύο αλφάβητα. Επίσης, σχεδιάζουμε να επικοινωνήσουμε με την Άγκυρα για έναν λάζικο τηλεοπτικό σταθμό.

Το 2014, το Ινστιτούτο συνεργάστηκε με το Υπουργείο Παιδείας για να δημιουργήσει ένα κατάλληλο πρόγραμμα σπουδών για τη διδασκαλία της λάζικης γλώσσας σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, εκτός από τα σχολικά βιβλία για μαθητές γυμνασίου. Η Τουρκία εισήγαγε τις μειονοτικές γλώσσες ως μαθήματα επιλογής σε δημόσια σχολεία το 2012 [22] και τώρα είναι διαθέσιμα και τα λάζικα.

Τα πρώτα σχολεία, που δίδαξαν τα λάζικα ήταν στο Βιτζέ (Φουντουκλού), μια συνοικία στη Ριζούντα, και στο Αρκαμπί (Αρτβίν), στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Αυτά τα δύο μαθήματα του δημόσιου σχολείου ξεκίνησαν με 65 μαθητές στην αρχή, φτάνοντας 214 συνολικά με την πάροδο του χρόνου. [23]

Το 2018, το ινστιτούτο δημιούργησε επίσης ένα πρόγραμμα διδασκαλίας της λάζικης γλώσσας [23], το οποίο μέχρι στιγμής έχει πιστοποιήσει 19 εκπαιδευτικούς.

Οι μαθητές σε όλη την Τουρκία μπορούν να ζητήσουν [22] μαθήματα λάζικων στο σχολείο τους, τα οποία, θεωρητικά, είναι υποχρεωμένα να προσφέρουν. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πολύ λίγοι καθηγητές της γλώσσας και πολλά σχολεία αποθαρρύνουν τους μαθητές να συνεχίσουν τις σπουδές σε αυτήν τη γλώσσα.

Ένα ακαδημαϊκό άρθρο, [24] που δημοσιεύθηκε το 2018, είπε:

When students choose an elective course in Laz, the administration in many schools tries to persuade them to change their minds by claiming that the school cannot find a teacher or that an insufficient number of students will enroll the course. As one Non-Governmental Organization working on the subject of the Laz language has noted, “local education authorities advise students and their families not to choose the Living Languages and Dialects elective language courses.”

Όταν οι μαθητές επιλέγουν ένα μάθημα επιλογής στα λάζικα, η διοίκηση σε πολλά σχολεία προσπαθεί να τους πείσει να αλλάξουν γνώμη, ισχυριζόμενη ότι το σχολείο δεν μπορεί να βρει δάσκαλο ή ότι έχει εγγραφεί στο μάθημα ανεπαρκής αριθμός μαθητών. Όπως σημείωσε ένας μη κυβερνητικός οργανισμός, που ασχολείται με το θέμα της λάζικης γλώσσας, “οι τοπικές εκπαιδευτικές Αρχές συμβουλεύουν τους μαθητές και τις οικογένειές τους να μην επιλέξουν τα μαθήματα επιλογής γλωσσών και διαλέκτων”.

Το 2020, το Λαζικό Ινστιτούτο ξεκίνησε το έργο Δίκτυο Κοινωνιών Λαζών και Τσερκέζων Πολιτών, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συντονίστρια του εγχειρήματος, Eylem Bostanci, είπε [25] στο Global Voices σε συνέντευξή της ότι το ινστιτούτο “θα παράγει πρακτικά, καινοτόμα, εύκολα προσβάσιμα και ποικίλα podcast, βίντεο και εκπαιδευτικό υλικό εμπλουτισμένο με γραφικά και μουσική, έτσι ώστε παιδιά και νέοι να μπορούν να μάθουν τη μητρική τους γλώσσα”.

Ένας από τους πιο διάσημους μουσικούς στην Τουρκία και υποστηρικτής της διάσωσης της λάζικης γλώσσας ήταν ο τραγουδιστής Kazım Koyuncu [26], ο οποίος πέθανε το 2005. Η ροκ μπάντα του, Zuğaşi Berepe, τραγούδησε στίχους στα λάζικα και, κατά τη διάρκεια της σόλο καριέρας του, συνέχισε να τραγουδάει και στα τούρκικα και στα λάζικα.

Τα τραγούδια του παραμένουν στις καρδιές πολλών, τόσο των Λαζών όσο και των Τούρκων. Η ομορφιά της γλώσσας μπορεί να ακουστεί στο τραγούδι του “Didou Nena”, για μια ερωμένη που έφυγε.