Το προτεινόμενο εγχείρημα για τη Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης (Kanal Istanbul) θα χωρίσει την ευρωπαϊκή ήπειρο της Κωνσταντινούπολης με ένα κανάλι μήκους 45 χιλιομέτρων, που θα ενώνει τη Μαύρη Θάλασσα με τον Μαρμαρά, παράλληλο με τα Στενά του Βοσπόρου. Στιγμιότυπο οθόνης από το βίντεο [1] του BBC News Türkçe
Η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης, η προγραμματισμένη τεχνητή υδάτινη οδός 45 χιλιομέτρων, που συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα και τη Θάλασσα του Μαρμαρά, είναι πιθανώς το πιο φιλόδοξο [2] έργο υποδομής του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του πριν από 18 χρόνια. Και επίσης αυτό που θα φέρει τις πιο μόνιμες συνέπειες, τόσο παγκοσμίως όσο και εσωτερικά.
Έχοντας παρουσιαστεί [3] για πρώτη φορά το 2011, ο “δεύτερος Βόσπορος” της Τουρκίας, όπως λέγεται, έλαβε το πράσινο φως από το Υπουργείο Περιβάλλοντος μόλις τον περασμένο Ιανουάριο. Ο Ερντογάν δικαιολογεί το έργο ύψους 12,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ανακούφιση της κυκλοφορίας πλοίων στα Στενά του Βοσπόρου. Η νέα πλωτή οδός θα έχει χωρητικότητα περίπου 160 διαβάσεων πλοίων την ημέρα [4], σύμφωνα με τις Αρχές. Συγκριτικά, η Διώρυγα του Σουέζ υποστηρίζει 50 διαβάσεις την ημέρα [5] και η Διώρυγα του Παναμά περίπου 50. [6]
Όμως, οι ειδικοί λένε ότι, αν κατασκευαστεί, η νέα διώρυγα θα αχρηστεύσει την Συνθήκη του Μοντρέ του 1936, η οποία ρυθμίζει τα στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου.
Εκτός από την παροχή πλήρους κυριαρχίας στην Τουρκία και στα δύο στενά και στη διασφάλιση της διέλευσης μη στρατιωτικών σκαφών εν καιρώ ειρήνης, η συνθήκη περιορίζει [7] κυρίως τις στρατιωτικές επεμβάσεις [7] στη Μαύρη Θάλασσα σε 21 ημέρες για κράτη, που δεν συνορεύουν με αυτό το υδάτινο σώμα, το οποίο ουσιαστικά κυριαρχείται από τη Ρωσία.
Ο Πρόεδρος Ερντογάν έχει δηλώσει πολλάκις [8] ότι η σύμβαση δεν θα εφαρμοστεί στη νέα πλωτή οδό. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, θα είναι σε θέση να επιτρέψει οποιαδήποτε στρατιωτικά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα, συμπεριλαμβανομένων κι όσων φέρουν σημαία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης, ωστόσο, παρέχει μόνο μια εναλλακτική διαδρομή προς το Βόσπορο. Τα πλοία θα πρέπει αναπόφευκτα να χρησιμοποιούν και το Στενό των Δαρδανελίων, το οποίο συνδέει τη Θάλασσα του Μαρμαρά με τη Μεσόγειο και καλύπτεται από τη Συνθήκη του Μοντρέ. Εξαιτίας αυτού, εικάζεται ευρέως ότι η Τουρκία ενδέχεται επίσης να αποσυρθεί και από αυτή τη Σύμβαση, κάτι που μέχρι στιγμής έχουν διαψεύσει [9] αξιωματούχοι.
Νωρίτερα αυτό το μήνα, τέτοιες εικασίες οδήγησαν μια ομάδα Τούρκων πρώην ναυάρχων να δημοσιεύσουν [10] δήλωση, που προειδοποιεί για τους κινδύνους από πιθανή απόσυρση. “Η συνθήκη του Μοντρέ επέτρεψε στην Τουρκία να παραμείνει ουδέτερη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου”, ανέφερε η δήλωση. “Είμαστε εναντίον οποιουδήποτε είδους συνομιλιών και δράσεων, που μπορεί να οδηγήσουν στο άνοιγμα συζήτησης περί της συνθήκης Μοντρέ”.
Η δήλωση προκάλεσε πολιτική καταιγίδα στην Τουρκία, με την Άγκυρα να την εξισώνει με “απόπειρα πραξικοπήματος [11]“. Εκατοντάδες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, πιθανώς όλες φιλοκυβερνητικές, υπέβαλαν ποινικές καταγγελίες [12] εναντίον των πρώην ναυάρχων και 14 τέθηκαν υπό κράτηση (αλλά απελευθερώθηκαν λίγο μετά [13]).
Οι πολιτικές Αρχές της Τουρκίας έχουν μια έντονη σχέση με τον Στρατό, καθώς αυτός έχει πραγματοποιήσει στρατιωτικά πραξικοπήματα το 1960 και το 1980 [14] – και μια αποτυχημένη προσπάθεια το 2016.
Ο έλεγχος, όμως, των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων έχει ακόμα βαθύτερες ρίζες στο παρελθόν. Το 1774, με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, οι Οθωμανοί απαγόρευαν σε όλα τα ξένα πλοία να πλέουν από τη Μαύρη Θάλασσα, με αποτέλεσμα η Ρωσία να μην μπορεί να στείλει τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας στην Ιαπωνία [15] στον πόλεμο του 1904-1905.
Το 1841, η Σύμβαση των Στενών του Λονδίνου απαγόρευσε σε τουρκικά πολεμικά πλοία να εισέρχονται στα Στενά εν καιρώ ειρήνης. Αυτή η συνθήκη αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923, η οποία ζήτησε την αποστρατικοποίηση των Δαρδανελίων και πολλών άλλων νησιών [16], ενώ άνοιξε και το Αιγαίο Πέλαγος για εμπορικά πλοία.
Στη συνέχεια ήρθε η Συνθήκη του Μοντρέ, η οποία, σύμφωνα με τον ιστορικό Onur Isci σε συνέντευξή [17] του στο AlMonitor, “τέθηκε υπό διαπραγμάτευση, καθώς η σκιά του Χίτλερ όλο και μεγάλωνε. Έπληξε μια φαινομενικά σχεδόν αδύνατη ισορροπία ούτε αποξενώνοντας τη Ρωσία ούτε τις Συμμαχικές δυνάμεις, διασφαλίζοντας παράλληλα τα μέγιστα κέρδη για την Τουρκία”.
Γράφοντας για το Carnegie Europe [18] σχετικά με το γεωπολιτικό κουτί της Πανδώρας που θα μπορούσε να ανοίξει η νέα πλωτή οδός, ο Marc Pierini αναφέρει:
If the convention will not apply to the canal, it would in practice mean nullifying it and unilaterally creating a new role (and new rights?) for Turkey in maritime traffic regulation between the two seas. Questions abound. Would Turkey set different rules for maritime traffic on the new canal compared to the convention applying to the Bosporus? Would it—in the absence of any international authority or treaty—be free to open or close transit through the canal to certain flags at its sole discretion?
Εάν η σύμβαση δεν εφαρμοστεί για τη διώρυγα, στην πράξη θα σήμαινε την ακύρωσή της και τη μονομερή δημιουργία νέου ρόλου (και νέων δικαιωμάτων;) για την Τουρκία στη ρύθμιση της θαλάσσιας κυκλοφορίας μεταξύ των δύο θαλασσών. Οι ερωτήσεις αφθονούν. Θα θέσει η Τουρκία διαφορετικούς κανόνες για τη ναυσιπλοΐα στη νέα διώρυγα σε σύγκριση με τη σύμβαση, που ισχύει για τον Βόσπορο; Θα είναι – ελλείψει διεθνούς αρχής ή συνθήκης – ελεύθερη να επιτρέψει ή μη την πλοήγηση μέσω της διώρυγας για ορισμένες σημαίες κατά την αποκλειστική της κρίση;
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Θα υπάρξουν και εσωτερικές συνέπειες.
Οι ειδικοί [19] λένε ότι, λόγω της διαφοράς 50 εκατοστών μεταξύ της Θάλασσας του Μαρμαρά και της Μαύρης Θάλασσας, η σύνδεση θα επηρεάσει τόσο την αλατότητα της θάλασσας όσο και τη ζωή των οργανισμών, που ζουν και στις δύο θάλασσες. Επιπλέον, η διώρυγα θα διασχίσει τη λιμνοθάλασσα Κιουτσούκ Τσεκμετζέ, η οποία αποτελεί σημαντική στάση για τα αποδημητικά πουλιά.
Σε συνέντευξή του στον Guardian, ο γραμματέας της Ένωσης Τμημάτων Τούρκων Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων της Κωνσταντινούπολης, Cevahir Efe Akçelik, δήλωσε [20]:
The salinity of Black Sea is less than Marmara Sea, and the organic content of Black Sea is much higher than that of Marmara Sea. Some oceanographers say 30 years later there will be no oxygen left in the Marmara Sea. It’s a really harmful and dangerous project.
Η αλατότητα της Μαύρης Θάλασσας είναι μικρότερη από της Θάλασσας του Μαρμαρά και η οργανική περιεκτικότητα της Μαύρης Θάλασσας είναι πολύ υψηλότερη από εκείνη της Θάλασσας του Μαρμαρά. Μερικοί ωκεανογράφοι λένε ότι 30 χρόνια αργότερα δεν θα απομείνει οξυγόνο στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Είναι ένα πραγματικά επιβλαβές και επικίνδυνο εγχείρημα.