O Γάλλος μηχανικός και δημιουργός του /e/ Foundation, Gaël Duval. Η φωτογραφία χρησιμοποιήθηκε με άδεια.
Για τις εταιρείες Διαδικτύου και τεχνολογίας, η συλλογή δεδομένων χρηστών παραμένει μια από τις κύριες πηγές εισοδήματός τους. Ωστόσο, αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο περιλαμβάνει κίνδυνο ασφάλειας για τους χρήστες, όπως καταδεικνύεται από επαναλαμβανόμενες περιπτώσεις μη αποκάλυψης εμπορικής χρήσης, μαζικές διαρροές και περιστατικά εισβολής. Υπάρχει αξιόπιστη λύση για την ενίσχυση του απορρήτου των χρηστών;
Εταιρείες όπως η Google και η Apple επικεντρώνονται στη συλλογή καθημερινών δεδομένων χρηστών, κυρίως μέσω κινητών τηλεφώνων και στο συνδυασμό πληροφοριών από τις εφαρμογές, που εκτελούνται με την πάροδο του χρόνου: ημερολόγιο και ατζέντα του χρήστη, για παράδειγμα. Ένα πλήθος εφαρμογών παρακολουθεί την τοποθεσία του χρήστη σε πραγματικό χρόνο, ενώ οι εφαρμογές υγείας και αθλητισμού σκάβουν βαθιά στις βιομετρικές πληροφορίες του. Αυτά τα δεδομένα συλλέγονται και αναλύονται, καθώς φέρεται να προσφέρουν πιο προσαρμοσμένες και εξελιγμένες υπηρεσίες. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι χρήστες δεν συνειδητοποιούν ότι προσφέρουν πληθώρα δεδομένων σε παρόχους υπηρεσιών και ιδιοκτήτες πλατφορμών δωρεάν.
Οι ακτιβιστές περί ιδιωτικότητας, όπως ο Αυστριακός Max Schrems [1], έχουν εκφράσει έντονες ανησυχίες για αυτό το μοντέλο. Τονίζουν τους κινδύνους των ολοένα και συχνότερων παραβιάσεων και παραβιάσεων της ιδιωτικής ζωής Αυτό ίσως φαίνεται καλύτερα από το σκάνδαλο του Facebook γνωστό ως υπόθεση Cambridge Analytica [2], στο οποίο η βρετανική συμβουλευτική εταιρεία Cambridge Analytica έλαβε τα προσωπικά δεδομένα 87 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook χωρίς συγκατάθεση, προκειμένου να “παρέχει αναλυτική βοήθεια στις προεδρικές εκστρατείες του 2016 του Τεντ Κρουζ και Ντόναλντ Τραμπ”.
Ο Schrems λέει ότι προειδοποίησε τους εκπροσώπους του Facebook για τις δραστηριότητες εξόρυξης δεδομένων της Cambridge Analytica, αλλά δεν μπορούσε να τους πείσει να ενεργήσουν:
They [Facebook representatives] explicitly said that in their view, by using the platform you consent to a situation where other people can install an app and gather your data.
[Οι εκπρόσωποι του Facebook] δήλωσαν ρητά ότι, κατά την άποψή τους, χρησιμοποιώντας την πλατφόρμα συναινείς σε μια κατάσταση, όπου άλλα άτομα μπορούν να εγκαταστήσουν μια εφαρμογή και να συλλέξουν τα δεδομένα σου.
Αλλά γιατί να σε ενδιαφέρει το απόρρητο, αν δεν έχεις τίποτα να κρύψεις; Ο πληροφοριοδότης Έντουαρντ Σνόουντεν απάντησε σε αυτήν την ερώτηση σε μια συζήτηση στο Reddit το 2015: [3]
Arguing that you don't care about the right to privacy because you have nothing to hide is no different than saying you don't care about free speech because you have nothing to say.
Το επιχείρημα ότι δεν ενδιαφέρεσαι για το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, επειδή δεν έχεις τίποτα να κρύψεις, δεν διαφέρει από το να πεις ότι δεν σε ενδιαφέρει ο ελεύθερος λόγος, επειδή δεν έχεις τίποτα να πεις.
Πραγματικοί κίνδυνοι που συνδέονται με τη χρήση πλατφορμών τεχνολογίας πληροφοριών
Ο Γάλλος μηχανικός λογισμικού και ειδικός δεδομένων Gaël Duval ασχολείται εδώ και χρόνια με την ανάπτυξη ελεύθερου λογισμικού, συμπεριλαμβανομένης της διανομής Mandrake Linux, ενός λειτουργικού συστήματος (βασισμένου σε πυρήνα Linux), το οποίο μπορεί νόμιμα να τροποποιηθεί και να κοινοποιηθεί σε άλλους.
Στη συνέχεια, ο Duval αποφάσισε να δημιουργήσει ένα λειτουργικό σύστημα, που θα παρέχει στους χρήστες κινητών τηλεφώνων αυξημένη προστασία των δεδομένων τους: το /e/OS.
Το Global Voices του μίλησε για να κατανοήσει πώς η τεχνολογία επικοινωνίας επηρεάζει τη ζωή και αποτελεί και ευκαιρία και κίνδυνο. Εδώ είναι η άποψή του για την εξέλιξη μιας τέτοιας τεχνολογίας:
This is a philosophical question. I personally have very mixed feelings about it because I've always been passionate about technology. But at the same time, I feel that sometimes it's too much, and I miss the time when you had to find a phone booth to have a call. It was probably a more carefree and [slower-paced] life. Younger people might be surprised to know that until I was five, there was no phone at home and no television. So sometimes I feel I lived a part of my life in a totally different world, that doesn't exist anymore. On the other hand, it's really exciting to see what we can do with modern technology, like having an HD video call with someone on the other side of the planet, and seeing all those electric cars that, at least, are not burning petrol and [filling] our lungs with the exhaust fumes.
Αυτό είναι ένα φιλοσοφικό ερώτημα. Προσωπικά έχω πολύ ανάμικτα συναισθήματα γι’ αυτό, γιατί πάντα ήμουν παθιασμένος με την τεχνολογία. Αλλά ταυτόχρονα, νιώθω ότι μερικές φορές είναι υπερβολική και μου λείπει η στιγμή, που έπρεπε να βρεις έναν τηλεφωνικό θάλαμο για να κάνεις μια κλήση. Ήταν πιθανώς μια πιο ανέμελη και [πιο αργή] ζωή. Οι νεότεροι μπορεί να εκπλαγούν, αλλά μέχρι τα πέντε μου δεν υπήρχε τηλέφωνο στο σπίτι και τηλεόραση. Έτσι, μερικές φορές νιώθω ότι έζησα ένα μέρος της ζωής μου σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο, που δεν υπάρχει πια. Από την άλλη πλευρά, είναι πραγματικά συναρπαστικό να βλέπουμε τι μπορούμε να κάνουμε με τη σύγχρονη τεχνολογία, όπως να κάνουμε βιντεοκλήση HD με κάποιον στην άλλη πλευρά του πλανήτη και να βλέπουμε όλα αυτά τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που, τουλάχιστον, δεν καίνε βενζίνη και δε γεμίζουν τους πνεύμονές μας με καπνούς από την εξάτμιση.
Εκτός από τους σαγηνευτικούς κινδύνους της νοσταλγίας για όσους εξακολουθούν να θυμούνται την αναλογική έναντι της ψηφιακής περιόδου, αντιμετωπίζουμε επίσης έναν πραγματικό κίνδυνο εξάρτησης από την τεχνολογία πληροφοριών: μια μελέτη του 2018 συνέδεσε προβλήματα συμπεριφοράς σε παιδιά με υπερβολική χρήση smartphones [4], η οποία αποδείχθηκε ότι προκαλεί προβλήματα όπως διαταραχή ελλειματικής προσοχής (ADD) και κατάθλιψη. Μια έρευνα, που δημοσιεύτηκε το 2020 από την Common Sense Media, διαπίστωσε ότι το 50% των εφήβων στην περιοχή του Λος Άντζελες αισθάνονται εξαρτημένοι από τα smartphone τους. [5]
Ο κίνδυνος που ενυπάρχει στη χρήση αυτής της τεχνολογίας αναγνωρίστηκε πρόσφατα από ανθρώπους της βιομηχανίας “εκ των έσω” στο ντοκιμαντέρ του Netflix The Social Dilemma [6] [Το κοινωνικό δίλημμα], το οποίο περιλαμβάνει μαρτυρίες από πρώην υπαλλήλους τεχνολογικών γιγάντων – συμπεριλαμβανομένων Google, Twitter και Facebook – που εξηγούν πώς υπέθαλπαν σκόπιμα τον εθισμό των χρηστών για κέρδος.
Ορισμένες κυβερνήσεις αντέδρασαν αναβαθμίζοντας την προστατευτική νομοθεσία, προκειμένου να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση των χρηστών και να αναθέσουν μεγαλύτερη ευθύνη στις εταιρείες τεχνολογίας. Τον Μάιο του 2018, η Ευρωπαϊκή Ένωση ψήφισε τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων (GDPR) [7]. Ο νόμος προσθέτει πολλούς περιορισμούς στη διαχείριση δεδομένων, όπως ζητώντας από τους χρήστες ρητή εξουσιοδότηση για τη χρήση των δεδομένων τους και απαιτώντας από τις εταιρείες να καταργήσουν αυτά τα δεδομένα μετά από μια περίοδο τριών ετών χωρίς αλληλεπίδραση. Εισάγει επίσης εξαιρετικά μεγάλα πρόστιμα για όσους δεν τηρούν αυτούς τους κανόνες [8]. Ωστόσο, η επιβολή της περιορίζεται από την έλλειψη πόρων για να το πράξουν μεταξύ των τοπικών Αρχών και, φυσικά, ισχύει μόνο στα κράτη μέλη της ΕΕ.
Ένα εργαλείο για την ενδυνάμωση των χρηστών
Αυτό το τρέχον κλίμα έπεισε τον Duval για την ανάγκη δημιουργίας ενός εργαλείου, που θα επέτρεπε στους ανθρώπους να πάρουν τον έλεγχο των δεδομένων τους, όπως εξηγεί:
Our slogan is “Your data is YOUR data,” because our personal data belongs to us, and those who pretend that it shouldn't are either against freedom and democracy, or they have a business that is fuelled by advertising – because personal data can help sell ads at a much higher price.
Το σύνθημά μας είναι “Τα δεδομένα σας είναι τα δεδομένα ΣΑΣ”, επειδή τα προσωπικά μας δεδομένα ανήκουν σε εμάς και όσοι προσποιούνται ότι δεν είναι είτε τίθενται ενάντια στην ελευθερία και τη δημοκρατία ή έχουν μια επιχείρηση, που τροφοδοτείται από τη διαφήμιση – επειδή τα προσωπικά δεδομένα μπορούν να βοηθήσουν στην πώληση διαφημίσεων σε πολύ υψηλότερη τιμή.
Έτσι λειτουργεί το λειτουργικό σύστημα, που δημιούργησε:
/e/ is a digital ecosystem that provides a smartphone operating system that doesn't send [to Google] any piece of your personal data, like your searches, your geolocation… and that respects users’ data privacy. It doesn't look at the user's data for any purpose. It also provides basic online services such as an email address, some storage, a calendar, a way to store your contacts – everything linked with the smartphone operating system.
Το /e/ είναι ένα ψηφιακό οικοσύστημα, που παρέχει ένα λειτουργικό σύστημα smartphones, που δεν αποστέλλει [στην Google] κανένα από τα προσωπικά σας δεδομένα, όπως τις αναζητήσεις σας, τη γεωγραφική σας τοποθεσία…και που σέβεται το απόρρητο των δεδομένων των χρηστών. Δεν εξετάζει τα δεδομένα του χρήστη για κανένα σκοπό. Παρέχει επίσης βασικές διαδικτυακές υπηρεσίες, όπως μια διεύθυνση email, κάποιο χώρο αποθήκευσης, ένα ημερολόγιο, έναν τρόπο αποθήκευσης των επαφών σας – όλα όσα συνδέονται με το λειτουργικό σύστημα των smartphones.
Ο Duval είπε ότι, όταν πρόκειται για προσωπικά δεδομένα, η Google και η Apple βρίσκονται στην ίδια πλευρά – αυτά τα δεδομένα τροφοδοτούν το επιχειρηματικό μοντέλο της Google, το οποίο βασίζεται ουσιαστικά στην πώληση διαφημίσεων, ενώ η Apple, παρά τον ισχυρισμό ότι προστατεύει το απόρρητο των χρηστών της, λαμβάνει περίπου 8-12 δις δολάρια ΗΠΑ κάθε χρόνο [9] για την προεγκατάσταση της αναζήτησης Google σε iPhone και iPad.
Ο Duval πρόσθεσε:
Using an iPhone, a user sends about 6MB of personal data to Google, per day. It's double [that amount] for Android users. Besides, Apple hardware is a closed box, without any transparency about what's happening inside. You have to trust them. We, on the other hand, support “auditable privacy”: all the /e/OS and the cloud software source code (the “recipe” for building the products) is open-source. It can be challenged by specialists and audited.
Χρησιμοποιώντας ένα iPhone, ένας χρήστης στέλνει περίπου 6 MB προσωπικών δεδομένων στην Google ανά ημέρα. Είναι διπλάσιο [αυτό το ποσό] για χρήστες Android. Εκτός αυτού, το υλικό της Apple είναι ένα κλειστό κουτί, χωρίς διαφάνεια σχετικά με το τι συμβαίνει μέσα του. Πρέπει να τους εμπιστευτείς. Από την άλλη πλευρά, υποστηρίζουμε το “ελεγχόμενο απόρρητο”: όλο το /e/ OS και ο πηγαίος κώδικας λογισμικού cloud (η “συνταγή” για την κατασκευή των προϊόντων) είναι ανοιχτού κώδικα. Μπορεί να αμφισβητηθεί από ειδικούς και να ελεγχθεί.
Σε ένα πλαίσιο αυξανόμενης εξάρτησης από smartphone, είναι σαφές ότι η προστατευτική νομοθεσία δεν αρκεί για την ευαισθητοποίηση και τον εξοπλισμό των χρηστών με τα σωστά εργαλεία και γνώσεις για την προστασία της ιδιωτικής ζωής των δεδομένων τους. Ιδού λοιπόν ένα ψηφιακό εργαλείο, που κάνει τους χρήστες πιο υπεύθυνους και προορατικούς, και το οποίο μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο.