[1]Ουκρανία, Πορεία Γυναικών, 2019, Κίεβο. Φωτογραφία: UN Women/Volodymyr Shuvayev στο Flickr [2], με άδεια CC BY-NC 4.0. [3]
Στα χρόνια που ακολούθησαν τις μεγάλες πολιτικές και πολιτικές αναταραχές [4], η Ουκρανία σημείωσε μέτρια πρόοδο στην αποκάλυψη της διαφθοράς [5] και στην ψηφιοποίηση [6] των κυβερνητικών υπηρεσιών για το κοινό, αν και όχι χωρίς εμπόδια [7] στην πορεία. Παρά τις επιτυχίες αυτές, οι πολιτικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα της χώρας παραμένουν επισφαλείς.
Μια νέα έκθεση παρακολούθησης [8] από το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ZMINA επικεντρώνεται στη συνεχιζόμενη δίωξη ακτιβιστών και υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο ελεγχόμενη από την κυβέρνηση κομμάτι της Ουκρανίας. Καταγράφει τις βασικές τάσεις και επισημαίνει τις πιο σημαντικές περιπτώσεις πίεσης στην κοινωνία των πολιτών τον Ιανουάριο-Μάρτιο του 2021.
Η έκθεση, που εκπονήθηκε σε συνεργασία με την Ολλανδική Επιτροπή Ελσίνκι και χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, σημειώνει [8] ότι καταγράφηκαν συνολικά 30 περιπτώσεις δίωξης για πολιτικές δραστηριότητες το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, σε σύγκριση με 26 περιπτώσεις για την ίδια περίοδο πέρυσι.
In the context of decentralization, mobilization of efforts in solidarity struggle with the consequences of the COVID-19 pandemic, socio-economic perturbations, the issue of persecution of activists and human rights defenders, as well as impunity for such persecution, becomes increasingly important for promoting and upholding human rights standards and protection of public interests.
Στο πλαίσιο της αποκέντρωσης, η κινητοποίηση των προσπαθειών για τον αγώνα αλληλεγγύης με τις συνέπειες της πανδημίας COVID-19, των κοινωνικοοικονομικών διαταραχών, του ζητήματος της δίωξης ακτιβιστών και υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και η ατιμωρησία για τέτοιες διώξεις, καθίστανται ολοένα και πιο σημαντικά για την προώθηση και τήρηση προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία των δημοσίων συμφερόντων.
[9]Οι σωματικές επιθέσεις, οι ζημιές σε περιουσίες και ο εκφοβισμός αποτελούν βασικές απειλές για τους ακτιβιστές στην Ουκρανία. Infographic από ZMINA, στιγμιότυπο οθόνης από την Έκθεση Παρακολούθησης στο zmina.ua. [10]
Μεταξύ των περιστατικών που συνέβησαν τους πρώτους τρεις μήνες του 2021, τα πιο συνηθισμένα ήταν σωματικές επιθέσεις, καταστροφή ή ζημιά στην περιουσία ακτιβιστών και απόπειρα εκφοβισμού (έξι περιπτώσεις σε κάθε κατηγορία). Επιπλέον, η ZMINA κατέγραψε πέντε περιπτώσεις εκστρατειών “λάσπης”, τρεις απόπειρες παρεμπόδισης ειρηνικής συνέλευσης, δύο περιστατικά νομικής δίωξης, μία υπόθεση παραβίασης ιδιωτικότητας και μία υπόθεση έρυενας χωρίς νομικούς λόγους.
[11]Ποιες δραστηριότητες είναι οι πιο επικίνδυνες; Infographic από ZMINA, στιγμιότυπο οθόνης από την Έκθεση Παρακολούθησης στο zmina.ua. [10]
Η έκθεση σημειώνει [8] μερικές από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες, για τις οποίες διώχθηκαν υπερασπιστές δικαιωμάτων σχετικά με το έργο τους σε θέματα καταπολέμησης της διαφθοράς, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚ και των γυναικών. Η ZMINA κατέγραψε τρεις περιπτώσεις δίωξης σε κάθε κατηγορία, οι συγγραφείς παραδέχονται ότι είναι “δύσκολο να προσδιοριστεί μια δραστηριότητα ακτιβιστών ως η πιο επικίνδυνη”, καθώς συχνά επικαλύπτονται. Ένα κάθε φορά περιστατικό διώξεων ακτιβιστών καταγράφηκε για αντίθεση σε παράνομες κατασκευές, προστασία του περιβάλλοντος, υποστήριξη και προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών και προστασία των δικαιωμάτων των δημοσιογράφων.
Ψηφιακές απειλές
Η έκθεση τεκμηριώνει επίσης ορισμένες ψηφιακές απειλές για ακτιβιστές και δημοσιογράφους. Το Εργαστήριο Ψηφιακής Ασφάλειας [12], ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός ψηφιακών δικαιωμάτων στην Ουκρανία, που παρακολουθεί τέτοια περιστατικά και παρέχει βοήθεια στα θύματα, κατέγραψε 25 ξεχωριστά περιστατικά τους τρεις πρώτους μήνες του 2021: έξι τον Ιανουάριο, δώδεκα τον Φεβρουάριο και επτά τον Μάρτιο.
Η παρακολούθηση κατέγραψε 10 επιθέσεις ηλεκτρονικού “ψαρέματος” (μία εκ των οποίων ήταν μεγάλης κλίμακας, που πραγματοποιήθηκε στο Telegram τον Ιανουάριο), επτά περιπτώσεις κλοπής, επαναφοράς ή επαναχρησιμοποίησης κωδικών πρόσβασης λογαριασμού ακτιβιστών, τρεις περιπτώσεις υποκλοπής μηνυμάτων κειμένου (χρησιμοποιούνται συνήθως για έλεγχο ταυτοποίησης δύο επιπέδων), δύο περιπτώσεις παραβίασης ιστοτόπων, καθώς και αποκλεισμού περιεχομένου ή προσωρινού αποκλεισμού λογαριασμών σε κοινωνικά δίκτυα. Αρκετοί ακτιβιστές ανέφεραν επίσης ότι έλαβαν εκφοβιστικά μηνύματα ή απειλές μέσω ψηφιακών καναλιών.
Ποιος αποτελεί απειλή για τους ακτιβιστές της Ουκρανίας;
Η έκθεση ZMINA ξεχωρίζει διάφορους βασικούς τύπους παραγόντων, που παρεμποδίζουν το έργο των πολιτικών ακτιβιστών και των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι νομοθέτες, που συζητούν ή ψηφίζουν νομοθεσία, που εισάγει διακρίσεις εις βάρος της κοινωνίας των πολιτών, π.χ. νομοσχέδια που εξισώνουν την συνηγορία με τις παρασκηνιακές πιέσεις, εισάγουν χαρακτηρισμούς “ξένου πράκτορα” σε ρωσικό στιλ ή απειλούν το δικαίωμα στην ειρηνική συνέλευση και την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Ορισμένες περιπτώσεις στην έκθεση αφορούν την επιβολή του νόμου και, συγκεκριμένα, τη δυσανάλογη ανταπόκριση των αστυνομικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια ειρηνικών διαδηλώσεων.
Υπάρχουν επίσης πολλές αναφορές δικαστικής πίεσης, συγκεκριμένα έρευνες και δίκες ποινικών υποθέσεων υψηλού προφίλ, που αφορούν υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικούς ακτιβιστές, που ξεκίνησαν από κρατικούς εισαγγελείς ή ιδιώτες. Από την άλλη πλευρά, οι ερευνητές υπογραμμίζουν την ατιμωρησία των επιθέσεων εναντίον υπερασπιστών δικαιωμάτων: οι μακροχρόνιες έρευνες για πολλές υψηλού προφίλ περιπτώσεις επιθέσεων εναντίον ακτιβιστών (όπως της Kateryna Handzyuk [13] ή της Iryna Nozdrovska: [14] και οι δύο έχασαν τη ζωή τους) παρέμειναν άλυτες για χρόνια.
Μια από τους συντάκτες της έκθεσης ZMINA, η Anastasia Moskvychova, δήλωσε [15] στο ραδιοφωνικό σταθμό Hromadske Radio ότι η ατιμωρησία παραμένει βασικό εμπόδιο στο έργο των ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ουκρανία.
Προς το παρόν εφιστάται περισσότερη προσοχή στις επιθέσεις εναντίον ακτιβιστών, οπότε αυτός μπορεί να είναι ο λόγος, για τον οποίο αυξάνεται ο αριθμός των αναφορών. Αλλά τα στατιστικά στοιχεία είναι πολύ απογοητευτικά.
Η Moskvychova πιστεύει [16] ότι είναι ακόμη πιο σημαντικό να υπάρξει ευαισθητοποίηση για τις απειλές και την παρεμπόδιση του ακτιβιστικού έργου στην Ουκρανία, καθώς “ο λόγος της δίωξης είναι να φιμωθούν οι ακτιβιστές και να αναγκαστούν να σταματήσουν τη δραστηριότητά τους”.