27 Μαρτίου, 2021 αντικινεζική διαδήλωση στο Αλμάτι. Φωτογραφία από τη σελίδα του Facebook του Zhanbolat Mamay, χρήση με άδεια.
Τα τελευταία χρόνια, οι διαδηλωτές στο Καζακστάν έχουν διαμαρτυρηθεί πολλές φορές ενάντια στην αυξανόμενη επιρροή της Κίνας, παρά τους αυστηρούς περιορισμούς στο δικαίωμα δημόσιας διαδήλωσης. Ωστόσο, μία λεπτομερής ανάλυση υποδεικνύει ότι η σινοφοβία μπορεί να είναι ένα μέσο, που εργαλειοποιείται από τους οργανωτές των διαδηλώσεων για να κινητοποιήσουν τους ανθρώπους ενάντια στην κυβέρνηση, ενώ αποφεύγουν τη λήψη δραστικών μέτρων.
Οι σινοφοβικές συμπεριφορές, που εξαπλώνονται στο Καζακστάν εδώ και δεκαετίες, συχνά βασίζονται σε θεωρίες συνωμοσίας παρά σε γερά θεμέλια. Το 2013, η ανακοίνωση του εκτεταμένου προγράμματος της Κίνας για τις υποδομές και επενδύσεις, της Πρωτοβουλίας Μία Ζώνη Ένας Δρόμος (BRI), ήταν καταλύτης για ένα νέο κύμα αντικινεζικού συναισθήματος.
Από τότε, κινεζικές επιχειρήσεις έχουν συγκεντρωθεί στο Καζακστάν μαζί με κυβερνητικά δάνεια. Τώρα, η Κίνα ανήκει στους πέντε μεγαλύτερους πιστωτές [1] στο Καζακστάν. Το 2020, το εμπόριο με την Κίνα ανερχόταν σε 15,4 δισεκατομμύρια δολάρια Αμερικής, μία αύξηση 4% σε σύγκριση με το 2019.
Για μερικούς Καζάκους, ωστόσο, η αυξημένη συνεργασία με τον ανατολικό τους γείτονα αποτελεί περισσότερο απειλή παρά νέες οικονομικές ευκαιρίες. Ένα μέρος της κοινωνίας φοβάται ότι η Κίνα δε θα καταστήσει απλώς το Καζακστάν οικονομικά εξαρτημένο, αλλά θα ξεκινήσει σύντομα να εισβάλει στην εδαφική κυριαρχία της χώρας.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, η φράση “κινεζική επέκταση” εμφανίζεται συχνά στην ατζέντα των συγκεντρώσεων και διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης, έχει ακουστεί από τα χείλη κοινωνικών και πολιτικών ακτιβιστών και έχει συζητηθεί διεξοδικά στα ΜΜΕ. Για παράδειγμα, το 2020, το κρατικό κανάλι [2] του Καζακστάν εξέδωσε ένα άρθρο υπογραμμίζοντας το πώς το διπλωματικό σώμα της χώρας απέκρουσε [3] κατηγορίες των κινεζικών ομολόγων του, οι οποίοι είχαν υποστηρίξει ότι το Καζακστάν θα μπορούσε να γίνει μέρος της Κίνας.
Οι Καζάκοι αντιτίθενται συχνά στη μίσθωση αγροτικής γης στην Κίνα, την κατασκευή κινεζικών εργοστασίων στη χώρα, τη μετανάστευση Κινέζων εργατών, την αύξηση εισαγωγών κινεζικών προϊόντων και την αύξηση εξωτερικού χρέους απέναντι στον ανατολικό γείτονά τους. Η δίωξη των εθνοτικών Καζάκων στη Σιντσιάνγκ [4] επίσης συνέβαλε σημαντικά στην ενδυνάμωση ενός αντικινεζικού συναισθήματος [5].
“Οι Καζάκοι είναι έτοιμοι να παλέψουν”
Το τελευταίο κύμα αντικινεζικών συγκεντρώσεων έλαβε χώρα στις 27 Μαρτίου [6] σε αρκετές μεγάλες πόλεις: Αλμάτι, Νουρ-Σουλτάν, Σιμκέντ, Ακτομπέ και Οράλ. Οι διαδηλώσεις οργανώθηκαν από τον Zhanbolat Mamay, αρχηγό του Δημοκρατικού Κόμματος στο Καζακστάν, και τον Mukhtar Ablyazov, πρώην τραπεζίτη και πρόσωπο της αντιπολίτευσης που ζει στη Γαλλία. Η συγκέντρωση στο Αλμάτι μάζεψε περίπου 300 ανθρώπους και έλαβε άδεια από την κυβέρνηση, ένα σπάνιο προνόμιο στο Καζακστάν, όπου οι Αρχές ελέγχουν προσεκτικά τις δημόσιες εκφράσεις δυσαρέσκειας.
Οι διαδηλωτές απαίτησαν την κατάργηση της “κατασκευής 56 εργοστασίων”, ένα σχέδιο για τη μεταφορά κινεζικών εργοστασίων στο Καζακστάν και την απαγόρευση της μίσθωσης και πώλησης γης σε ξένους.
“Ο μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων στη συγκέντρωση έδειξε στις Αρχές ότι οι Καζάκοι είναι έτοιμοι να παλέψουν”, είπε ο Mamay σε ζωντανή μετάδοση [7] στο Facebook. Αν η κινεζική επιρροή συνεχίσει να αυξάνεται, ο Mamay πιστεύει ότι ακόμα περισσότεροι άνθρωποι θα βγουν στους δρόμους.
“Ο κόσμος είναι κατά της κινεζικής εξάπλωσης και υπέρ της ανεξαρτησίας. Είναι έτοιμος να υπερασπιστεί το έθνος του, την ανεξαρτησία και ακεραιότητα της χώρας”, συμπεραίνει.
Εξωτερικό χρέος και ο μαγικός αριθμός 55
Παρά τα ισχυρά συναισθήματα και το πατριωτικό τους πνεύμα, κάποιες από τις τάσεις και τα ποσοστά, που έχουν εκφράσει οι διαδηλωτές, είναι μία παραμόρφωση της πραγματικότητας.
Για παράδειγμα, το εξωτερικό χρέος στην Κίνα δεν μπορεί να θεωρηθεί “κρίσιμο” στην τοπική οικονομία. Το 2020, η Κίνα κατέλαβε [1]μόλις την πέμπτη θέση ανάμεσα στους μεγαλύτερους πιστωτές στο Καζακστάν, ενώ το 2013 την τρίτη [8]. Σε γενικές γραμμές, το χρέος του Καζακστάν στην Κίνα έχει στην πραγματικότητα μειωθεί από τα 6,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε λίγο περισσότερο από 10 δισεκατομμύρια δολάρια.
Μετά έχουμε την κατασκευή 55 (όχι 56) κινεζικών εργοστασίων. Τον Σεπτέμβριο του 2019, ορισμένοι ακτιβιστές σε αρκετές πόλεις διαδήλωσαν [9] ενάντια στη μεταφορά 55 παλιών κινεζικών εργοστασίων στο Καζακστάν.
Με έξαρση στην πόλη πετρελαίου του Ζαναουζέν, στα δυτικά της χώρας, η διαδήλωση οργανώθηκε πριν την πρώτη επίσημη επίσκεψη του προέδρου του Καζακστάν, Κασίμ-Γιομάρτ Τοκάγιεφ, στην Κίνα.
Το γεγονός ότι η διαδήλωση ξεκίνησε στο Ζαναουζέν είναι συμβολικό. Ο τομέας του πετρελαίου και του αερίου αναλογεί περίπου στο 44% του κρατικού προϋπολογισμού του Καζακστάν [10]. Το 2011, η ανεμοδαρμένη πόλη ήταν η σκηνή για μία εξάμηνη απεργία των εργατών στον τομέα του πετρελαίου. Τον Δεκέμβριο του 2011 [11], οι Αρχές έθεσαν βίαια ένα τέλος στην απεργία, πυροβολώντας τους διαδηλωτές και σκοτώνοντας τουλάχιστον 16 εργάτες.
Το Καζακστάν και η Κίνα είναι μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (ΟΣΣ) για είκοσι χρόνια. Το 2014, ο Υπεύθυνος του Κυβερνητικού Συμβουλίου του ΟΣΣ έκανε μία απόπειρα ένωσης των δύο πρωτοβουλιών: την Πρωτοβουλία Μια Ζώνη Ένας Δρόμος, υπό την ηγεσία της Κίνας, και μία νέα οικονομική πολιτική του Καζακστάν με το όνομα Nurly Zhol, το οποίο μεταφράζεται ως “Λαμπρό Μονοπάτι”. Ως μέρος της προσπάθειας αυτής, διπλωμάτες των δύο χωρών συμφώνησαν να μεταφέρουν 55 εργοστάσια από την Κίνα στο Καζακστάν.
Ωστόσο, όπως είπε ο διευθυντής του Κέντρου Κινεζικών Σπουδών της Κίνας και πολιτικός επιστήμονας, Adil Kaukenov, σε μία συνέντευξη [12] με το Forbes Kazakhstan, αυτό το σχέδιο δεν έχει υλοποιηθεί:
Τότε, γίνονταν συζητήσεις σχετικά με πραγματικά σχέδια επιχειρηματικής ανταλλαγής, ως αποτέλεσμα των οποίων 55 νέες γραμμές παραγωγής θα εμφανίζονταν στην περιοχή του Καζακστάν, το οποίο με τη σειρά του θα συνέβαλε σε μία αύξηση εργασιών, φορολογικά έσοδα κλπ. Μέχρι σήμερα, από αυτές τις 55 ανακοινωθείσες πρωτοβουλίες, ελάχιστες έχουν όντως εφαρμοστεί.
Παρά το γεγονός ότι το πρόγραμμα Nurly Zhol ολοκληρώθηκε το 2019, χωρίς την ολοκλήρωση των περισσότερων εργοστασίων, το ζήτημα χρησιμοποιείται ακόμα από ακτιβιστές για να προειδοποιήσουν για την κινεζική επιρροή.
Το αμφιλεγόμενο ζήτημα της γης
Ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα στην ατζέντα των διαδηλωτών είναι η απαίτηση για την απαγόρευση της μίσθωσης της καλλιεργήσιμης γης του Καζακστάν σε ξένους. Τον Φεβρουάριο του 2021, ένα μήνα πριν λάβουν χώρα οι τελευταίες διαδηλώσεις, ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ έδωσε οδηγίες στην κυβέρνηση να προετοιμάσει ένα νομοσχέδιο, που προέβλεπε ακριβώς αυτό.
“Η γη είναι ένα θεμέλιο και ένα ιερό σύμβολο της κρατικής υπόστασης του Καζακστάν. Έχω πει επανειλημμένα ότι η καζάκικη γη δεν μπορεί να πουληθεί σε ξένους. Οι σχετικές φήμες πρέπει να σταματήσουν”, είπε [13] ο Τοκάγιεφ τον Φεβρουάριο. Τον Μάιο, έθεσε σε ισχύ [14] το νομοσχέδιο, το οποίο απαγορεύει κατηγορηματικά οποιαδήποτε πώληση ή μίσθωση γης σε ξένους.
Πριν πέντε χρόνια, ένα κύμα διαδηλώσεων ενάντια στις προτεινόμενες τροποποιήσεις στον Εθνικό Κώδικα, οι οποίες θα διευκόλυναν τις διαδικασίες για τη μίσθωση γης σε ξένους, τάραξαν τη χώρα. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση έλαβε χώρα στο Ατιράου στο δυτικό Καζακστάν, στις 24 Απριλίου, 2016, στην οποία μαζεύτηκαν περίπου 4.000 άνθρωποι.
Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις τελικά αποσύρθηκαν. Στο μεταξύ, οι πρωτεργάτες των διαδηλώσεων, οι ακτιβιστές Maks Bokaev και Talgat Ayan, δέχτηκαν καταδίκες σε φυλάκιση για “υποκίνηση κοινωνικής διαμάχης”. Ο Bokaev αφέθηκε ελεύθερος τον Ιανουάριο του 2021 μετά από φυλάκιση τεσσάρων ετών και εννιά μηνών. Αρνείται ότι ο ακτιβισμός του έπαιξε ρόλο στο προτεινόμενο νομοσχέδιο του Τοκάγιεφ, αλλά πιστεύει ότι πρόκειται για μία προσπάθεια αφαίρεσης των δικαιωμάτων στη διαμαρτυρία. Είπε στο Global Voices:
Αυτός ο νόμος εμφανίστηκε ως μία προληπτική κίνηση για να καθησυχάσει τους πολίτες του Καζακστάν ότι το ζήτημα της γης έχει επιλυθεί μία και καλή. Δεν θα μεγαλοποιήσω τον ρόλο μου — ο προσωπικός μου παράγοντας έπαιξε έναν μικροσκοπικό ρόλο. Από ό,τι φαίνεται, ο Τοκάγιεφ και οι άνθρωποι γύρω του πιστεύουν ότι αυτό το ζήτημα είναι ένας πολιτικός μονόδρομος.
Το “κινεζικό ζήτημα” μάλιστα, θα μπορούσε να αποδειχθεί καταλύτης για περαιτέρω αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, σύμφωνα με τον Bokaev. Πιστεύει ότι ο πραγματικός λόγος για τις διαμαρτυρίες σχετικά με τη γη το 2016 δεν ήταν η Κίνα, αλλά τα οικονομικά προβλήματα, η έλλειψη δημοκρατικών οργάνων και η ενδημική διαφθορά.
“Οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσαν να χάσουν τη γη κάτω από τα πόδια τους”, λέει.
Το οικονομικό και νομικό περιβάλλον, όπου πλέον ξένες επιχειρήσεις λειτουργούν, κατά τη γνώμη του, δημιουργεί συνθήκες για επιθετική γεωργία. Στην περίπτωση μίσθωσης αγροτικής γης στην Κίνα ή οποιαδήποτε άλλη χώρα, οι επιχειρήσεις δουλεύουν βραχυπρόθεσμα με μέγιστο όφελος χωρίς να ανησυχούν για τις επιπτώσεις των πράξεών τους, όπως χημικές διαρροές που μπορούν να μολύνουν το έδαφος.
Σε γενικές γραμμές, το αντικινεζικό συναίσθημα διατηρεί τη δυνατότητα να κινητοποιεί την κοινή γνώμη στο Καζακστάν, όπως γράφει ο Temur Umarov [9], ένας αναλυτής στο Κέντρο Κάρνεγκι Μόσχας:
Χωρίς αυτούς τους φόβους, δεν θα υπήρχε βίαιη αντίδραση στις ψεύτικες ειδήσεις ή στις φήμες. Και, όπως έχουν δείξει οι πρόσφατες διαδηλώσεις, τα σινοφοβικά συναισθήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από διάφορες δυνάμεις στον αγώνα της εσωτερικής πολιτικής.
Αυτό το κείμενο είναι μέρος έρευνας του Παρατηρητηρίου Μέσων των Πολιτών [15] σχετικά με τις ανταγωνιστικές αφηγήσεις για την Πρωτοβουλία Mια Ζώνη Ένας Δρόμος της Κίνας και εξερευνά πώς οι κοινωνίες και οι κοινότητες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις πιθανών προνομίων και ζημιών της ανάπτυξης υπό την ηγεσία της Κίνας. Για να μάθετε περισσότερα για αυτό το εγχείρημα και τις μεθόδους του, πατήστε εδώ [16].