Ραμαζάνι στο Κέντρο Al Firdaus της Πράγας. Μετά την προσευχή του Ιντ στο δωμάτιο αποκλειστικά για γυναίκες. Φωτογραφία: Elmira Lyapina, χρησιμοποιείται με άδεια.

Στις 13 Μαΐου, ο μουσουλμανικός κόσμος, συμπεριλαμβανομένων των Τσέχων Μουσουλμάνων, γιόρτασε το Ιντ Αλ Φιτρ, το τέλος δηλαδή της νηστείας του Ραμαζανιού. Στην Τσεχία, όπου οι Μουσουλμάνοι αντιπροσωπεύουν λιγότερο από 0,1% των 10,7 εκατομμυρίων κατοίκων του, το Ισλάμ βρίσκεται συχνά στο επίκεντρο πολλών συζητήσεων και κριτικών. Με την ευκαιρία του Ιντ, γυναίκες παρατηρήτριες μίλησαν για το πώς βλέπουν τη ζωή τους στην Τσεχία ως μουσουλμάνες και για το πώς περνούν και γιορτάζουν τον ιερό μήνα τους.

Όπως κάθε χρόνο, οι Μουσουλμάνοι στην Πράγα, πρωτεύουσα της Τσεχίας, γιόρτασαν το Ιντ στο τέμενος, μάλλον περισσότερο ένας οίκος προσευχής στο ισλαμικό κέντρο Al Firdaus. Στην Πράγα, δεν υπάρχει τέμενος κλασικού ρυθμού. Στην πραγματικότητα, υπάρχει μόνο ένας μιναρές σε ολόκληρη την Τσεχία, ο οποίος εξυπηρετεί αισθητικό σκοπό προσθέτοντας ένα ανατολίτικο στοιχείο στο τοπίο του ιστορικού κάστρου στο Λέντνιτσε, αντί να εκπληρώνει έναν θρησκευτικό ρόλο.

Ωστόσο, υπάρχει ένας αριθμός κέντρων ισλαμικής κοινότητας που χρησιμεύουν ως τζαμιά στην Τσεχία, κυρίως στην Πράγα και το Μπρνο, ή μικρότερες αίθουσες προσευχής σε άλλες πόλεις. Αυτά τα κέντρα εκτελούν επίσης εκπαιδευτικές και φιλανθρωπικές δραστηριότητες.

Ισλάμ και ισλαμοφοβία στην Τσεχία

Αν και, κατ’ αρχήν, ακολουθεί τις ευρωπαϊκές χριστιανικές αξίες, η Τσεχία είναι το δεύτερο πιο αγνωστικιστικό κράτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εδώ, το Ισλάμ έχει ιστορικά συνδεθεί με κάτι ξένο, ακόμη και επικίνδυνο.

Στις μέρες μας, ορισμένοι πολιτικοί χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο αντι-ισλαμική προπαγάνδα στις λαϊκιστικές τους ομιλίες, συχνά ενώνοντας την Ισλαμοφοβία με τη μεταναστοφοβία, αν και οι Μουσουλμάνοι στην Τσεχία είναι ντόπιοι πολίτες, που έχουν ασπαστεί τη θρησκεία. Παραδείγματα τέτοιων ομιλιών είναι του Tomio Okamura, συνιδρυτή των δεξιών πολιτικών κομμάτων Úsvit και SPD, καθώς και το κίνημα “Δε θέλουμε Ισλάμ στην Τσεχία” (“Islam v ČR nechceme” στα τσέχικα). Αυτές οι οντότητες συμμετέχουν, οργανώνουν ή υποστηρίζουν διαφορετικές εκδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένης της σύνταξης διαδικτυακών άρθρων και ιστολογίων, που στοχεύουν να δυσφημίσουν τους Μουσουλμάνους και το Ισλάμ.

Το 2017, η ρητορική υποκίνηση βίας οδήγησε σε απόπειρα τρομοκρατικής επίθεσης εναντίον Μουσουλμάνων, όταν ένας πολίτης προκάλεσε εκτροχιασμό δύο επιβατικών αμαξοστοιχιών και προσπάθησε να ρίξει το φταίξιμο σε μουσουλμάνους μετανάστες. Κυμαινόμενες ανάλογα τη στιγμή, οι ισλαμοφοβικές απόψεις και ιδέες παραμένουν κυρίαρχες στην Τσεχία, με τις μουσουλμάνες να είναι οι συνήθεις κύριοι στόχοι της ρητορικής μίσους και των επιθέσεων, εφόσον η χιτζάμπ, που φορούν, δείχνει την πίστη τους. Οι επιτιθέμενοι κατά του Ισλάμ συχνά δικαιολογούν τη συμπεριφορά τους ισχυριζόμενοι ότι προστατεύουν τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προσπαθούν να “σώσουν” μουσουλμάνες, για τις οποίες λένε ότι είναι καταπιεσμένες και αναγκασμένες να φορούν χιτζάμπ.

“Δικό μου το σώμα, δική μου η επιλογή. Καταπιέζομαι από όσους [τολμούν να] μου λένε τι να φορέσω”, δήλωσε η ρωσικής εθνικότητας μουσουλμάνα Katya Novoselova. Ζει στην Πράγα για περισσότερα από 10 χρόνια και φοράει χιζάμπ για πάνω από οκτώ χρόνια, έχοντας ασπαστεί το Ισλάμ.

Όταν ρωτήθηκαν για το πώς είναι να είσαι μουσουλμάνα στην Τσεχία, οι μουσουλμάνες γυναίκες προσφέρουν ποικίλες απαντήσεις. Ορισμένες Τσέχες προσήλυτες λένε ότι έχουν γίνει αποδεκτές από την κοινωνία. Ορισμένες μετανάστριες, όπως η Τουρκάλα φωτογράφος Serap Sönmez, συμφωνούν. Συγκρίνοντας την Τσεχία με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, ιδιαίτερα τη Γαλλία, είπε:

Αισθάνομαι πιο ελεύθερη και ασφαλής εδώ και κανείς δεν κρίνει – κανείς δεν ρωτά γιατί φοράω ή δεν φοράω χιτζάμπ.

Άλλες όμως είπαν ότι έχουν βιώσει λεκτικές επιθέσεις, ρητορική μίσους και αισθάνονται άβολα. Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν περιστατικά ισλαμοφοβίας σε καθημερινή βάση, όπως ρητορική μίσους προς γυναίκες, που φορούν μαντίλα, και διαδικτυακές επιθέσεις, συμπεριλαμβανομένων και όσων έφτασαν στα δικαστήρια.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η περίφημη περίπτωση της Σομαλής μαθήτριας το 2016, που φορούσε χιτζάμπ στην τάξη και πιέστηκε από τη διευθύντρια του σχολείου να βγάλει τη μαντίλα, αλλιώς θα έπαιρνε αποβολή. Η διευθύντρια έλαβε υποστήριξη από ισλαμοφοβικά κινήματα και πολιτικά κόμματα και μάλιστα της απονεμήθηκε μετάλλιο το 2018 από τον δεξιό πρόεδρο της Τσεχίας, Ζέμαν, για το ότι ήταν “μια γενναία γυναίκα στον αγώνα ενάντια στη μισαλλοδοξία και για υπηρεσίες προς το κράτος”.

Η υπόθεση του κοριτσιού έφτασε στα δικαστήρια. Αρχικά, το πρώτο και το δεύτερο δικαστήριο αποφάσισαν να υποστηρίξουν τη θέση της διευθύντριας, τονίζοντας τη στάση της Τσεχίας να ακολουθεί τα “δυτικά φιλελεύθερα ιδανικά“. Ωστόσο, το 2020, το Ανώτατο Δικαστήριο επιβεβαίωσε το δικαίωμα της μουσουλμάνας μαθήτριας να φοράει χιτζάμπ, δηλώνοντας ότι η “απαγόρευση της χιτζάμπ δεν ακολουθούσε τον νόμιμο στόχο”.

Παρά το γεγονός ότι η απόφαση δεν είναι οριστική, δεδομένου ότι η διευθύντρια σχεδιάζει να ασκήσει έφεση, άνθρωποι από τη μουσουλμανική κοινότητα της Τσεχίας το θεωρούν θετική εξέλιξη, όχι μόνο στη σύγκρουση μεταξύ Ισλάμ και Ισλαμόφοβων, αλλά και σε ένα δημοκρατικό σύστημα στα καλύτερά του, με πολιτικούς έναντι δικαστικού συστήματος.

Παρ’ όλα αυτά, η λέξη Ισλαμοφοβία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί πλήρως για να περιγράψει την Τσεχία, καθώς τέτοια περιστατικά παραμένουν μεμονωμένες περιπτώσεις, παρά μια συστηματική προσέγγιση.

Επιπλέον, τα συναισθήματα έχθρας εναντίον μουσουλμάνων στη χώρα διαφέρουν ανάλογα με τις πολιτικές συνθήκες. Επιπλέον, οι ντόπιοι Μουσουλμάνοι καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια για την αύξηση της κατανόησης του κοινού για την κοινότητά τους. Οργανώνουν και συμμετέχουν σε διάφορες εκδηλώσεις, ανοιχτές συζητήσεις, γράφουν ιστολόγια και άρθρα για να εκπαιδεύσουν τον κόσμο, ενώ και τους προσκαλούν σε εορταστικές εκδηλώσεις του Ισλάμ ή στο τζαμί.

“Γυναικείο Ραμαζάνι”

Ραμαζάνι στην Πράγα, με κοινό ετοιμασμένο φαγητό. Φωτογραφία: Elmira Lyapina, χρήση με άδεια.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του μήνα του Ραμαζανιού, γυναίκες διαφορετικών ηλικιών, κοινωνικής τάξης και καταγωγής έρχονται στο τζαμί τη στιγμή του ιφτάρ, ή, αλλιώς, ηλιοβασιλέματος, η ώρα που οι μουσουλμάνοι σπάνε την καθημερινή τους νηστεία και κάθονται μαζί στο ίδιο τραπέζι.

Μερικές έρχονται στο τζαμί κάθε μέρα, ενώ άλλες επιλέγουν να μην το κάνουν. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, συνεχίζουν την κανονική καθημερινότητά τους, σπουδάζουν ή εργάζονται, και μετά έρχονται στο τζαμί για προσευχές αργά το βράδυ. Άλλες περνούν όλη την ημέρα στο τζαμί, μελετώντας στη μικρή τάξη ή διαβάζοντας το ιερό βιβλίο των Μουσουλμάνων, το Κοράνι.

Η Zulfira, μια Τατάρα από τη Μολδαβία, που ζει στην Πράγα για πάνω από 4 χρόνια, εξήγησε:

Φέτος, πήγα στο τζαμί για ιφτάρ σχεδόν κάθε μέρα, 3-4 φορές την εβδομάδα. Μου δίνει δύναμη και υπομονή στη νηστεία, γιατί το να μην τρώω ή να πίνω όλη την ημέρα δεν είναι εύκολο. Και πρέπει κάπως να παρακινήσεις και να ενθαρρύνεις τον εαυτό σου. Τα άτομα εδώ είναι πολύ καλά: νηστεύουν επίσης και τηρούν το τυπικό, κάτι που εμπνέει πολύ.

Ο εορτασμός του Ιντ Αλ Φιτρ ξεκινά για πολλές γυναίκες ημέρες νωρίτερα, καθώς αγοράζουν δώρα και προετοιμάζονται για την περίσταση. Η νύχτα πριν από το Ιντ συνήθως περνάει με μαγείρεμα.

Ανήμερα, ο ιμάμης, που λέει τις προσευχές, ξεκινά στις 8.00 π.μ. στον πρώτο όροφο και η φωνή του ακούγεται μέσω των ηχείων σε όλο τον δεύτερο όροφο, όπου οι πιστές προσεύχονται σε σειρές. Σε σύγκριση με πολλά άλλα μέρη όπως τα Βαλκάνια ή η Ρωσία, όπου οι άνδρες παρευρίσκονται σε προσευχές και οι γυναίκες μένουν κυρίως στο σπίτι, στο τσέχικο τζαμί, μαζεύονται οικογένειες: το ανδρόγυνο και παιδιά, που επιθυμούν να συμμετάσχουν.

Αργότερα, τα μέλη της κοινότητας ανταλλάσσουν χαιρετισμούς και δώρα, καθώς και γεύματα και συνταγές. Τα πιάτα, που σερβίρονται, αντικατοπτρίζουν την ποικιλομορφία των μουσουλμάνων γυναικών εδώ. Παράλληλα με την αραβική και την τουρκική κουζίνα, η Τσέχα προσήλυτη Šárka ετοίμασε τσέχικες τηγανίτες, ενώ η Katya, Ρωσίδα προσήλυτη, έφτιαξε παραδοσιακές ρωσικές σαλάτες και κέικ, καθώς και άλλα εθνικά γεύματα από όλο τον κόσμο.

Εάν τα γεύματα του Ιντ ποικίλλουν παγκοσμίως, τα τελετουργικά του Ιντ σε ολόκληρη την παγκόσμια μουσουλμανική κοινότητα είναι αρκετά παρόμοια. Μετά τις προσευχές, μαζεύονται φίλοι και συγγενείς. Η φωτογράφος Sönmez μοιράστηκε τις αναμνήσεις της:

Στην Τουρκία, τα παιδιά παίρνουν πολλά γλυκά, ειδικά μπακλαβά ή κανταΐφι. Έρχονται συγγενείς και γείτονες και ανταλλάσσουμε δώρα. Οι νεότερες γενιές επισκέπτονται τους ηλικιωμένους.

Η Jacquiline, μια γυναίκα μικτής τσεχικής και σουδανέζικης καταγωγής, που γιορτάζει το Ραμαζάνι και στις δύο χώρες, συνήθως ψήνει μπισκότα, τα “Ka'ak”:

Στην Τσεχία, δεν περνάμε πολύ χρόνο να φτιάχνουμε φαγητό, σε σύγκριση με το Σουδάν. Έτσι, οι γυναίκες στην Τσεχία περνούν περισσότερο χρόνο λατρεύοντας τον Αλλάχ.

Όταν ερωτάται πώς νιώθει ως Μουσουλμάνα στην Τσεχία, απαντά:

Φοράω χιτζάμπ και είμαι ικανοποιημένη. Αν και κάποιες φορές υπάρχουν επικρίσεις, τις αντέχω.

Έχοντας επίγνωση των επιπτώσεων της πανδημίας και των συγκρούσεων στη Γάζα, τη Συρία, την Υεμένη, το Αφγανιστάν, καθώς και τις επιθέσεις σε σχολείο στο Ταταρστάν και τα δεινά της κοινότητας των Ουιγούρων, επηρεάστηκε και ο εορτασμός του Ραμαζανιού από τους μουσουλμάνους το 2021. Ενώ το πιο αγαπημένο μήνυμα του εορταστικού αυτού μήνα είναι η ανταλλαγή χαράς με οικογένεια και φίλους, ο εορτασμός του τέλους του μήνα επικεντρώθηκε στην πίστη, την ταπεινότητα και την απάρνηση. Υπό αυτήν την έννοια, το πνεύμα του Ραμαζανιού μαζί με τη φιλοσοφία του Ισλάμ διδάσκει υπομονή.

Όπως το θέτει η Kamila, Τσέχα Μουσουλμάνα:

Το Ισλάμ δείχνει στην πραγματικότητα την αληθινή φύση ενός ατόμου.