[1]Ο Ζοβενέλ Μοΐζ με τον Καναδό πρωθυπουργό Τζάστιν Τριντό στη Λίμα του Περού, 14 Απριλίου 2018. Φωτογραφία: [1] Από το Υπουργείο Εξωτερικών του Περού. [2] Flickr, CC BY-SA 2.0 [3].
Η προεδρία του ήταν ταραχώδης, αλλά είχε ξεπεράσει [4] τόσες πολλές κρίσεις, που ο Ζοβενέλ Μοΐζ ενίοτε φαινόταν ανίκητος. Ίσως μάλιστα να πίστευε ότι δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από την εξουσία, παρά το γεγονός ότι, μετά το 1986 και την εποχή μετά τον “Μπεμπέ Ντοκ [5]“, τον Ζαν Κλοντ Ντιβαλιέ, μόνο δύο Αϊτινοί πρόεδροι, ο Ρενέ Πρέβαλ [6] μεταξύ 7 Φεβρουαρίου 1996 και 7 Φεβρουαρίου 2001 και ο Μισέλ Μαρτελί [7] μεταξύ Μαΐου 2011 και Φεβρουαρίου 2016 – κατάφεραν να ολοκληρώσουν τις θητείες τους.
Σε μια ομιλία τον Φεβρουάριο του 2021, ο Μοΐζ δήλωσε υπερήφανα ότι συμβόλιζε το τέλος αυτού του κύκλου, όπου εκδιώκονταν πρόεδροι είτε από πραξικοπήματα είτε από πολιτικές δολοφονίες. Το μήνυμά του ήταν ότι, στη νέα εποχή, κανείς δε θα μπορούσε να τον φυλακίσει, να τον εξορίσει ή να τον δολοφονήσει. Ότι οι Αϊτινοί επικεφαλής του κράτους δε θα είχαν πλέον τόσο τραγική μοίρα. Η δική του ήταν ένας χαρακτηριστικός λεονταρισμός, σήμα κατατεθέν του, που οδήγησε τους Αϊτινούς να του δώσουν ειρωνικά το παρατσούκλι “Apredye” (Μετά τον Θεό):
Γύρω στη 1:00 π.μ. στις 7 Ιουλίου, ωστόσο, η ιστορία τον διέψευσε με τον πιο βάναυσο και ασυγχώρητο τρόπο, όταν μια ομάδα αγνώστων δολοφόνησε [8] τον Μοΐζ και πυροβόλησε επίσης τη σύζυγό του [9], την Πρώτη Κυρία Μαρτίν Μοΐζ, στην κατοικία τους στο Πελερίν, προάστιο της πρωτεύουσας, Πορτ-ο-Πρενς. Από τότε, η ίδια νοσηλεύεται και σχεδιάζεται [10] να μεταφερθεί αεροπορικώς εκτός Αϊτής για ιατρική περίθαλψη.
Ποιος ηγείται πλέον;
Ο πρώην προσωρινός πρωθυπουργός του Μοΐζ, Κλοντ Ζοζέφ, επιβεβαίωσε [11] ότι ο πρόεδρος δολοφονήθηκε.
Προς το παρόν, ωστόσο, δεν είναι σαφές [12] ποιος κατέχει επί του παρόντος πολιτική εξουσία στην Αϊτή. Μόλις δύο ημέρες πριν από τη δολοφονία του, ο Μοΐζ είχε ορίσει τον έβδομο πρωθυπουργό του, οπότε οι πολίτες μπερδεύονται ως προς το αν ο πρόσφατα διορισμένος Αριέλ Ανρί ή ο τέως προσωρινός Κλοντ Ζοζέφ θα διαδεχθεί για λίγο τον Μοΐζ ως αρχηγός κράτους:
J’ai nommé le citoyen Ariel Henry au poste de Premier Ministre. Il aura à former un gouvernement d’ouverture incluant les forces vives de la Nation, résoudre le problème criant de l’insécurité et accompagner le CEP pour la réalisation des élections générales et du référendum. pic.twitter.com/w5qSOjncSJ [13]
— Président Jovenel Moïse (@moisejovenel) July 5, 2021 [14]
Έχω διορίσει τον πολίτη Αριέλ Ανρί στη θέση του πρωθυπουργού. Θα πρέπει να σχηματίσει μια ανοιχτή κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένων των ζωτικών δυνάμεων του Έθνους, να επιλύσει το έντονο πρόβλημα της ανασφάλειας και να στηρίξει το CEP [Προσωρινό Εκλογικό Συμβούλιο της χώρας] στη διεξαγωγή των κοινοβουλευτικών εκλογών και του δημοψηφίσματος.
Παρόλ’ αυτά, ο Ζοζέφ βρέθηκε στο επίκεντρο, χαρακτηρίζοντας τη δολοφονία [8] “φριχτή, απάνθρωπη και βάρβαρη πράξη” και προσθέτοντας, σε μια προσπάθεια να δείξει σταθερότητα στους Αϊτινούς και στον κόσμο:
Η κατάσταση ασφάλειας της χώρας βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Εθνικής Αστυνομίας της Αϊτής και των Ενόπλων Δυνάμεων της Αϊτής. Η δημοκρατία και το κράτος θα κερδίσουν.
Μια “γεμάτη” θητεία
Ωστόσο, η δημοκρατία δε φαίνεται να κερδίζει εδώ και αρκετό καιρό υπό την ηγεσία του Μοΐζ. Ο 53χρονος επιχειρηματίας, που εξελίχθηκε σε πολιτικός, βρισκόταν στο τιμόνι της Αϊτής από τον Φεβρουάριο του 2017, αφότου παραιτήθηκε ο προκάτοχός του, Μισέλ Μαρτελί, μετά από μια μακρά και αμφισβητούμενη εκλογική διαδικασία.
Τον επόμενο χρόνο, τον Ιούλιο του 2018, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί για την αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου και των τροφίμων. Ο δημόσιος θυμός τροφοδοτήθηκε περαιτέρω από ισχυρισμούς διαφθοράς [15] εναντίον του Προέδρου Μοΐζ μέσω της συμμετοχής της Αϊτής στο PetroCaribe [16], μια περιφερειακή ενεργειακή πρωτοβουλία υπό την ηγεσία της Βενεζουέλας, μέσω της οποίας φέρεται να υπεξαιρέθηκαν δισεκατομμύρια δολάρια.
Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2019 – 33 χρόνια αφότου η χώρα έσπασε τον ζυγό της εικοσάχρονης και παραπάνω δικτατορίας – υπήρξε εκτεταμένη κοινωνική αναταραχή [15], με τους πολίτες να ζητούν “tabula rasa” (άγραφος πίνακας, “νέα αρχή”).
Ο Μοΐζ, ωστόσο, αρνήθηκε να παραιτηθεί. Αντ’ αυτού, δημιούργησε [17] μια επιτροπή για τη διευκόλυνση του διαλόγου ως τρόπου αντιμετώπισης της βαθύτερης κοινωνικοοικονομικής κρίσης της χώρας. Άλλαξε [18] αρκετούς πρωθυπουργούς [19] σε μια προσπάθεια [20] να σταθεροποιήσει το έθνος, αλλά τα προβλήματά του ήταν πολύ βαθύτερα: ενδημική διαφθορά και αστάθεια, έλλειψη δημόσιας πίστης στην Εθνική Αστυνομία της Αϊτής, που δεν κατάφερε [20] να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των ένοπλων συμμοριών, και η κληρονομιά μιας ειρηνευτικής παρουσίας των Ηνωμένων Εθνών, η οποία αμαυρώθηκε [20] από σκάνδαλα βιασμού και ένα συντριπτικό ξέσπασμα χολέρας [21] μετά τον καταστροφικό σεισμό της Αϊτής το 2010.
Τον Νοέμβριο του 2019, ο πληθωρισμός κυμαινόταν περίπου στο 20%, η χώρα δεν είχε επικυρωμένο πρωθυπουργό από τον Μάρτιο και βίαιες πολιτικές διαμαρτυρίες είχαν αποκλείσει τη χώρα για περισσότερες από οκτώ εβδομάδες, ενώ συνεχίστηκαν οι εκκλήσεις για παραίτηση του Μοΐζ.
Η αντιπολίτευση της Αϊτής υποστήριξε με συνέπεια ότι η προεδρική θητεία του Μοΐζ έπρεπε να έληγε στις 7 Φεβρουαρίου 2021, πέντε χρόνια μετά την παραίτηση του Μαρτελί, αλλά ο Μοΐζ παραμένει, ακόμη και εν μέσω αναφορών [22] για μια αποτυχημένη συνωμοσία περί δολοφονίας φέτος, λέγοντας ότι είχε έναν ακόμη χρόνο, εφόσον ανέλαβε τα καθήκοντά του μόλις το 2017. Το πολιτικό αδιέξοδο οδήγησε στη διακυβέρνηση του Μοΐζ βάσει διατάγματος για περισσότερο από ένα χρόνο τώρα, καθώς η Αϊτή δεν έχει πραγματοποιήσει [23] ακόμη νομοθετικές εκλογές.
Πρώτη πολιτική δολοφονία από την εποχή του “Μπεμπέ Ντοκ”
Η δολοφονία πραγματοποιήθηκε μόλις πέντε μήνες μετά την ομιλία, στην οποία ο Πρόεδρος Μοΐζ ισχυρίστηκε το πολιτικό του αήττητο. Έγινε έτσι ο πρώτος εν ενεργεία δολοφονηθείς πρόεδρος στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Αϊτής, αν και μετά την εποχή του Ντιβαλιέ, και άλλοι αρχηγοί πλησίασαν σε αυτό το “βάθρο”.
Το πρωί της 20ής Ιουνίου 1988, για παράδειγμα, ο Λεσλί Μανιγκάτ, ο οποίος ορκίστηκε πρόεδρος από τον Στρατό της Αϊτής τέσσερις μήνες νωρίτερα, αποστερήθηκε της εξουσίας του [24] άδοξα στην ιδιωτική του κατοικία από τον στρατιωτικό ισχυρό άνδρα Ανρί Ναμφί, αλλά του επετράπη να φύγει εξόριστος. Αργότερα την ίδια χρονιά, στις 17 Σεπτεμβρίου, αξιωματικοί του ανταρτικού στρατού συνέλαβαν τον τότε πρόεδρο Προσπέρ Αβρίλ [25] σε απόπειρα πραξικοπήματος, που σύντομα ματαιώθηκε.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 1991, ο Ζαν-Μπερτράν Αριστίντ, ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Αϊτής, ανατράπηκε [26] από τον Στρατό. Επίσης, και αυτός κατάφερε να διαφύγει στη Βενεζουέλα και μετά στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου πέρασε εξόριστος τρία χρόνια [26]. Επέστρεψε στην εξουσία [26] στις 15 Οκτωβρίου 1994, μέσω της Επιχείρησης Στήριξη Δημοκρατίας [27], μετά την έγκριση του ψηφίσματος 940 [28] από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο εξουσιοδότησε μια πολυεθνική δύναμη να αποκαταστήσει τον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο.
Τον Φεβρουάριο του 2004 [29], ο Αριστίντ έπρεπε και πάλι να αφήσει το αξίωμά του μετά την επανεκλογή του για δεύτερη φορά τον Δεκέμβριο του 2000. Ο Αριστίντ πέρασε επτά χρόνια εξόριστος στη Νότια Αφρική, πριν επιστρέψει στην Αϊτή [30] τον Μάρτιο του 2011.
Θα μπορούσε ο θάνατος του Μοΐζ να φέρει ειρήνη και ανάπτυξη;
Ο Πρόεδρος Μοΐζ επωμίστηκε όλη την ευθύνη [31] για την αδυναμία της κυβέρνησής του να αντιμετωπίσει την αχαλίνωτη ανασφάλεια, τη φτώχεια, τη βία των συμμοριών και τις διαρθρωτικές ανισότητες της χώρας. Το καθεστώς του έχει ακόμη κατηγορηθεί ότι ενίσχυε τη βία των συμμοριών [20] για εκφοβισμό των πολιτικών του αντιπάλων και της αϊτινής κοινωνίας.
Τώρα, ο θάνατός του ίσως αποδείξει αν ήταν απλώς αποδιοπομπαίος τράγος για όλα τα θέματα της χώρας. Θα τον δικαιώσει η ιστορία, αποκαλύπτοντας ότι τα πραγματικά εμπόδια στην αλλαγή και τη δημοκρατία είναι – όπως άρεσε στον Μοΐζ να τους αποκαλεί – οι “ολιγάρχες”, η πλούσια και αρπακτική ελίτ της χώρας; Προς το παρόν [32], η μετα-Μοΐζ εποχή έχει γαντζωθεί στην αβεβαιότητα και στην αμφιβολία.