Το τηλέφωνο του Serikzhan Mauletbai, ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους, στοχοποιήθηκε από το λογισμικό παρακολούθησης Πήγασος. Εικόνα από τον Paolo Sorbello, χρήση με άδεια.

Όταν μια έρευνα αποκάλυψε ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας του Καζακστάν θα μπορούσαν να έχουν κατασκοπεύσει δημοσιογράφους και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αυτή την εβδομάδα, λίγοι εξεπλάγησαν, καθώς η χώρα δείχνει ένα απύθμενο ρεκόρ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία Τύπου.

Πιο εκπληκτική ήταν η αποκάλυψη στις 21 Ιουλίου ότι ο πρόεδρος, ο πρωθυπουργός και ο δήμαρχος της μεγαλύτερης πόλης ήταν όλοι στόχοι του λογισμικού κατασκοπείας, που πούλησε στην κυβέρνηση η NSO Group, μια ισραηλινή εταιρεία λογισμικού.

Καθώς η είδηση κυκλοφόρησε στην Αναφορά Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς (OCCRP), μια κοινοπραξία ερευνητών δημοσιογράφων, τα ΜΜΕ του Καζακστάν, που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση, κάλυπταν την είδηση ότι ο Ασκάρ Μάμιν, πρωθυπουργός της χώρας, επισκεπτόταν τη δυτική περιοχή Μανγκιστάου, όπου έδωσε οδηγίες στην τοπική αυτοδιοίκηση για να βοηθήσει τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους να αντιμετωπίσουν την πρόσφατη ξηρασία.

Ανεξάρτητα τοπικά ΜΜΕ, εν τω μεταξύ, ανέφεραν σε μεγάλο βαθμό τα ευρήματα δεκάδων ερευνητών δημοσιογράφων, οι οποίοι ονόμασαν τον φάκελό τους “Πρόγραμμα Πήγασος”, σύμφωνα με το όνομα του εικονικού “δούρειου ίππου”, που εγκατέστησε το ισραηλινό λογισμικό στα τηλέφωνα των στόχων της κυβέρνησης.

Το λογισμικό εισέβαλε στις κινητές συσκευές των στόχων της κυβέρνησης απαρατήρητο και θα μπορούσε να έχει επιτρέψει στις υπηρεσίες ασφαλείας να κρυφακούσουν ιδιωτικές συνομιλίες και να ελέγχουν προσωπικά μηνύματα και φωτογραφίες.

Οι παρατηρητές σημείωσαν ότι κάθε πελάτης πρέπει να έχει ξοδέψει περίπου 2,5 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για να αγοράσει το λογισμικό, αν και αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από την NSO Group.

Στόχοι υψηλού προφίλ

Ενδείξεις ότι ο κυβερνητικός μηχανισμός του Καζακστάν ενδέχεται να χρησιμοποιεί το λογισμικό κατασκοπείας Πήγασος είχαν ήδη εντοπιστεί το 2018.

Εκείνη την εποχή, ο Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ ήταν ο επικεφαλής της Γερουσίας, ο Μπακιτζχάν Σαγκιντάγιεφ ήταν πρωθυπουργός και ο Ασκάρ Μάμιν ήταν διευθύνων σύμβουλος της κρατικής εταιρείας σιδηροδρόμων, του μεγαλύτερου εργοδότη της χώρας. Στη συνέχεια, στις αρχές του 2019, ο τότε Πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα για έναν ανασχηματισμό. Τον Φεβρουάριο, διόρισε τον Μάμιν πρωθυπουργό και μετέφερε τον Σαγκιντάγιεφ στο Αλμάτι, τη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, όπου έγινε δήμαρχος. Τον Μάρτιο του 2019, ο Ναζαρμπάγιεφ ανακοίνωσε απροσδόκητα την παραίτησή του μετά από τρεις δεκαετίες στην εξουσία, παραδίδοντας ουσιαστικά τα ηνία στον Τοκάγιεφ.

Μέχρι τις 21 Ιουλίου, αυτά τα πρόσωπα υψηλού προφίλ πιθανότατα δεν γνώριζαν ότι τα τηλέφωνά τους στοχοποιούνταν από το λογισμικό κατασκοπείας Pegasus.

Ο Sadyk Akezhan, ένας κυβερνητικός εκπρόσωπος, μπερδεύτηκε με την είδηση. Όταν έδωσε στο Radio Azattyk, είπε:

Я думаю, что это из мира фантастики, абсурдно. Вы не считаете абсурдным то, что само правительство делает заказ и прослушивает телефоны президента и самого премьер-министра?

Νομίζω ότι είναι επιστημονική φαντασία, παράλογο. Αυτή είναι η άποψή μου. Δεν πιστεύετε ότι θα ήταν παράλογο η κυβέρνηση να αγοράζει [λογισμικό κατασκοπείας] και να βάζει κοριούς στα τηλέφωνα του δικού της προέδρου και του πρωθυπουργού;

Μέχρι στιγμής, η κυβέρνηση δεν έχει σχολιάσει το θέμα.

Οι δημοσιογράφοι συνεχίζουν να αποτελούν στόχους

Από τους δεκάδες χιλιάδες αριθμούς τηλεφώνου που βρέθηκαν στην έρευνα του προγράμματος Πήγασος, είναι αδύνατο να προσδιοριστεί πλέον πόσοι κατασκοπεύτηκαν αποτελεσματικά και για πόσο καιρό. Η λίστα, η οποία καλύπτει περισσότερους από 50.000 αριθμούς τηλεφώνου σε σχεδόν 50 χώρες, δείχνει αυτούς, που “επιλέχθηκαν ως στόχοι”. Με άλλα λόγια, οι χρήστες του λογισμικού κατασκοπείας θα μπορούσαν να έχουν διαβάσει και να έχουν ακούσει ο,τιδήποτε στο τηλέφωνο του στόχου, ωστόσο δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι το έκαναν ή πότε το έκαναν.

Το σημαντικότερο είναι ότι οι επαγγελματικοί αριθμοί τηλεφώνου δημοσιογράφων και ακτιβιστών ήταν συχνά και οι ιδιωτικοί τους αριθμοί, υπονοώντας μια δυνητικά διάχυτη παραβίαση της ιδιωτικής ζωής.

Ο 30χρονος Serikzhan Mauletbai εργαζόταν ως δημοσιογράφος για οκτώ χρόνια στο Αλμάτι και ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος, που εμφανίστηκε στη λίστα των ανθρώπων, που στοχοποιήθηκαν από το λογισμικό κατασκοπείας Πήγασος στο Καζακστάν.

Ο Serikzhan Mauletbai σε ένα πάρκο δίπλα στο γραφείο του στο Αλμάτι. Εικόνα από τον Paolo Sorbello, χρήση με άδεια.

Σε συνέντευξή του με το Global Voices, ο Mauletbai περιέγραψε το αίσθημα της κατασκοπείας και τα σχέδιά του για περαιτέρω ενασχόληση με το επάγγελμα της δημοσιογραφίας.

Global Voices (GV): Αναφέρατε σε μια ανάρτηση στο Facebook ότι περιμένατε να σας παρακολουθούν. Τι θα αλλάξει τώρα, που ξέρετε ότι ήσασταν στόχος αυτού του λογισμικού κατασκοπείας;

Serikzhan Mauletbai (SM): Для меня ничего не поменялось, как я боролся за свободу слова, за комфортную работу журналистов в стране так и буду продолжать.

Serikzhan Mauletbai (SM): Για μένα τίποτα δεν έχει αλλάξει, όπως αγωνιζόμουν για την ελευθερία της έκφρασης, για να δουλεύουν οι δημοσιογράφοι σε άνετες συνθήκες σε αυτή τη χώρα, θα συνεχίσω να τα κάνω όλα αυτά.

GV: Στο Καζακστάν, η ελευθερία του Τύπου απειλείται συνεχώς. Πιστεύετε ότι και άλλοι δημοσιογράφοι ήταν στόχος αυτής της παρακολούθησης όπως εσείς;

SM: Я уверен, в том что любой журналист в Казахстане, более и менее активно работающий, находится под надзором. Я думаю, что как минимум на них собранны досье, это моё мнение и те же самые спецслужбы знают, хотя бы минимальную информацию об этом человеке.

SM: Είμαι βέβαιος ότι, λίγο πολύ, κάθε ενεργός δημοσιογράφος στο Καζακστάν βρίσκεται υπό παρακολούθηση. Νομίζω ότι υπάρχει τουλάχιστον ένας φάκελος για τον καθένα και ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας γνωρίζουν έστω κάτι για εμάς.

GV: Πιστεύετε ότι κάτι θα αλλάξει ή ότι η κυβέρνηση θα ξεκινήσει μία έρευνα μετά από αυτές τις αποκαλύψεις;

SM: Нет, ничего не поменяется. Я думаю, что власти проигнорируют эту ситуацию.

SM: Όχι, τίποτα δεν θα αλλάξει. Νομίζω ότι η κυβέρνηση θα αγνοήσει αυτή την κατάσταση.

Ο Mauletbai είπε στα τοπικά ΜΜΕ ότι σκοπεύει να γράψει μια επιστολή στην κυβέρνηση για να καταλάβει εάν, πότε και γιατί τον κατασκόπευσαν.

Ο αγώνας για την ελευθερία του Τύπου συνεχίζεται, είπε ο Mauletbai. Η Ένωση Δικαστικών Δημοσιογράφων, της οποίας είναι μέλος ο Mauletbai, έχει αγωνιστεί ενάντια στα περιοριστικά μέτρα, που σκόπευε να εφαρμόσει η κυβέρνηση.

Το 2019, ο τότε Υπουργός Πληροφοριών, Dauren Abayev, προσπάθησε να περάσει έναν νέο κανονισμό για τη διαπίστευση των δημοσιογράφων, ο οποίος θα περιόριζε σοβαρά την πρόσβασή τους στις περισσότερες συνεντεύξεις τύπου, ειδικά εκείνες από ανεξάρτητα μέσα.

Η Ένωση, μαζί με την οργάνωση Guild of Courtroom Reporters, εργάστηκαν επίσης για το “άνοιγμα των δικαστηρίων”, τόνισε ο Mauletbai. Η ανελέητη άσκηση παρασκηνιακής πολιτικής πίεσης της ομάδας δημοσιογράφων έχει οδηγήσει σε πιο διαφανείς δίκες. Τα τελευταία χρόνια, οι περιπτώσεις απαγόρευσης ή αποβολής δημοσιογράφων από την αίθουσα του δικαστηρίου έχουν γίνει σπάνιες και ασυνήθιστες. Πριν την εκστρατεία, δικαστές και υπάλληλοι συμπεριφέρονταν στους δημοσιογράφους με αυθαίρετο τρόπο.