Στιγμιότυπο οθόνης από βίντεο στο YouTube, που εξηγεί τον ρόλο του Κουρουλτάι. Ο υπότιτλος στα ρωσικά: “Πολύ καιρό πριν, οι νομαδικοί λαοί επίλυαν σημαντικά ζητήματα κατά τη διάρκεια των Κουρουλτάι”.

Με μια πιο εθνικιστική κυβέρνηση στην εξουσία από τα τέλη του 2020, το Κιργιστάν ενίσχυσε σταδιακά τους παραδοσιακούς θεσμούς, που είχαν προηγουμένως παραμεριστεί. Η επέκταση της εξουσίας του προέδρου, που παγιώθηκε με δημοψήφισμα με χαμηλή προσέλευση στις 10 Ιανουαρίου, συμβαδίζει τώρα με την αυξημένη συνάφεια του Κουρουλτάι (ή Κουριλτάι), ενός παραδοσιακού πολιτικού θεσμού νομαδικών εθνών στη Μογγολία και την Κεντρική Ασία.

Η Μογγολική Αυτοκρατορία έφερε το Κουρουλτάι στην Κεντρική Ασία τον 13ο αιώνα κατά τη διάρκεια της κατοχής της στην περιοχή. Από το μογγολικό “khur” (“συγκεντρώνομαι”), ο θεσμός του Κουρουλτάι χρησίμευσε ως συνέλευση για τις τοπικές ελίτ για τη λήψη πολιτικών και στρατιωτικών αποφάσεων.

Τα Κουρουλτάι αναβίωσαν στην περιοχή μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία τα είχε απαγορεύσει, και υφίστανται στο Κιργιστάν από το 1993, με διαφορετικά επίπεδα πολιτιστικής και πολιτικής σημασίας.

Γοργή επιστροφή στην παράδοση

Ο Ασκάρ Ακάγιεφ, ο πρώτος πρόεδρος του Κιργιστάν από το 1991 έως το 2005, αποκατέστησε το Κουρουλτάι. Ωστόσο, το 2004, το Κουρουλτάι κατευθύνθηκε προς το αντίπαλο στρατόπεδο και σφράγισε την πολιτική ανάληψη από τον Κουρμανμπέκ Μπακίγιεφ, ο οποίος έγινε πρόεδρος της χώρας και αύξησε περαιτέρω τον ρόλο της συνέλευσης, η οποία χρηματοδοτούνταν αποκλειστικά μέσω ιδιωτικών εισφορών και δωρεών.

Το 2010, καθώς έχανε πολιτικό έδαφος, ο Μπακίγιεφ αναδιοργάνωσε τον θεσμό στο λεγόμενο Κουρουλτάι της Συγκατάθεσης, το οποίο περιελάμβανε 750 εκπροσώπους από αγροτικές περιοχές, αστικά κέντρα και διάφορα θρησκευτικά δόγματα.

Μετά από θανατηφόρες εθνικές διαμάχες το 2010, η συνέλευση έπαιξε σημαντικό ρόλο στην υπερνίκηση των διχασμών και στην ανοικοδόμηση του έθνους.

Η λέξη Κουρουλτάι εμφανίστηκε μόνο στο άρθρο 52 του Συντάγματος του 2010, το οποίο όριζε το επίσημο καθεστώς του συμβουλευτικού οργάνου. Τον Οκτώβριο του 2010, μετά από δημοψήφισμα και κοινοβουλευτικές εκλογές, ο ρόλος του Κουρουλτάι έγινε πιο επιφανής. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2011, τα Κουρουλτάι πραγματοποιούνταν σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον μεταξύ των πολιτικών για την αναβίωση αυτού του θεσμού.

Το 2019, τα μέλη του Τζογόρκου Κενές, του κοινοβουλίου του Κιργιστάν, υπέβαλαν νομοσχέδιο “Περί του Κουρουλτάι”, που θα ενίσχυε περαιτέρω τον ρόλο του. Το νομοσχέδιο, όμως, απορρίφθηκε στο κοινοβούλιο.

Αφότουβίαιες διαδηλώσεις, διάρκειας εβδομάδων, ανέτρεψαν την κυβέρνηση του Κιργιζιστάν τον Οκτώβριο του 2020, ωστόσο, μια νέα εθνικιστική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Πρόεδρο Σαντίρ Τζαπάροφ πυροδότησε μια συζήτηση για το Κουρουλτάι.

Τον Ιανουάριο του 2021, ο λαός στο Κιργιστάν ψήφισε στις προεδρικές εκλογές – παγιώνοντας την ηγεσία του Τζαπάροφ – και σε ένα συνταγματικό δημοψήφισμα, που ουσιαστικά άλλαξε τη μορφή κυβέρνησης από κοινοβουλευτική σε προεδρική.

Τον Απρίλιο του 2021, ένα νέο συνταγματικό δημοψήφισμα καθιέρωσε την προεδρική μορφή κυβέρνησης και έδωσε περισσότερες εξουσίες στο Κουρουλτάι.

Η συζήτηση γύρω από το Κουρουλτάι

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, το Κουρουλτάι θα βοηθούσε να ελεγχθούν οι ενέργειες των εκλεγμένων ατόμων μέσω πίεσης των φυλών, οι οποίες ακόμα επιδρούν ισχυρά στην ταυτότητα των Κιργίζιων. Οι υποστηρικτές του Κουρουλτάι είναι πεπεισμένοι ότι, δεδομένου ότι η κυβέρνηση στη χώρα απαρτίζεται κυρίως από Κιργίζιους, είναι απαραίτητοι οι παραδοσιακοί μηχανισμοί επιρροής σε αυτό. Το Κουρουλτάι επιδιώκει να αποκαταστήσει την παραδοσιακή πνευματικότητα του λαού των Κιργίζιων ως ένα σύστημα συλλογικής ευθύνης της φυλής (λαών) για τους διορισμένους ηγέτες και την υπηρεσία των ηγετών απέναντι στον λαό. Το Κουρουλτάι θεωρείται ο μόνος μηχανισμός, που θα αναγκάσει την κυβέρνηση να υπηρετήσει τον λαό.

Οι αντίπαλοι της ιδέας λένε ότι υπάρχει πιθανότητα αυτή η πρωτοβουλία να κρύβει μια προσπάθεια να συγκεντρωθεί η εξουσία γύρω από τη φυσιογνωμία του προέδρου με ένα “κοινοβούλιο τσέπης” και το Κουρουλτάι στην υπηρεσία του. Σύμφωνα με τις επικρίσεις, δεν υπάρχει λόγος να γυρίσουμε ανάποδα τον τροχό της ιστορίας. Αντ’ αυτού, πρέπει να αναζητήσουμε νέες σύγχρονες προσεγγίσεις για την επίλυση των ζητημάτων, που έχουν προκύψει.

Το νέο σύνταγμα, το οποίο εγκρίθηκε τον Φεβρουάριο εν μέσω εικαζόμενων παρατυπιών, δεν περιγράφει τη διαδικασία, με την οποία θα επιλεγούν τα μέλη του Κουρουλτάι. Οι παρατηρητές σημείωσαν επίσης ότι η εντολή του είναι πρακτικά αδιάκριτη από εκείνη του κοινοβουλίου. Η Ilyana Zhedigerova, νομική εμπειρογνώμονας από την ΜΚΟ Precedent, δήλωσε στο Global Voices ότι η λειτουργία του Κουρουλτάι είναι ασαφής.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το Κουρουλτάι, σε κάποιο βαθμό, θα αντιγράψει τις λειτουργίες και τις εξουσίες του Τζογόρκου Κενές. Τα μέλη του Κουρουλτάι θα είναι ουσιαστικά αντίγραφα των βουλευτών του Κοινοβουλίου. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος τρόπος, με τον οποίο θα λειτουργήσει το Κουρουλτάι, είναι ακόμα άγνωστος.

Σε συνέντευξη με την κιργιζική υπηρεσία του Radio Free Europe, η Saniya Toktogazieva, εμπειρογνώμονας συνταγματικού Δικαίου στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Ασίας, προειδοποίησε ότι το Κουρουλτάι θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυταρχισμό.

Σε αυταρχικά κράτη, όλοι οι δικτάτορες συμπαθούν τέτοια οιονεί συνταγματικά όργανα. Γιατί; Επειδή δεν εκλέγονται και δεν λογοδοτούν. Τα Κουρουλτάι θα αποτελούνται πάντα από “πιστούς” στον πρόεδρο. Ο [Πρώην πρόεδρος του Καζακστάν Νουρσουλτάν] Ναζαρμπάγιεφ, με τη βοήθεια της Λαϊκής Συνέλευσης, διέλυσε το πρώτο κοινοβούλιο. Κάποτε, ο [πρώην πρόεδρος του Κιργιζιστάν Κουρμανμπέκ] Μπακίγιεφ ήθελε να κάνει το ίδιο πράγμα. Με τη βοήθεια τέτοιων θεσμών εγκαθιδρύθηκαν δικτατορίες.

Με το νέο σύνταγμα, το Κουρουλτάι θα έχει λόγο και στους τρεις κυβερνητικούς κλάδους, σύμφωνα με την Zhedigerova.

Народный курултай будет иметь право законодательной инициативы, может вносить предложения Президенту об освобождении членов кабинета министров. Представитель Народного Курултая будет входить в состав Совета по делам правосудия, который заменить Совет по отбору судей, а Торага ЖК КР будет обеспечивать взаимодействие Жогорку Кенеша, в том числе с Народным Курултаем.

Το Κουρουλτάι θα έχει το δικαίωμα να κινήσει νομοθεσία, να υποβάλει προτάσεις στον Πρόεδρο σχετικά με την απόλυση μελών του Υπουργικού Συμβουλίου. Ένας εκπρόσωπος του Κουρουλτάι θα υπηρετεί στο Συμβούλιο Δικαιοσύνης, το οποίο θα αντικαταστήσει το Συμβούλιο για την Επιλογή των Δικαστών, και το Τοράγκα του Κοινοβουλίου θα εξασφαλίσει την αλληλεπίδραση του Τζογόρκου Κενές, συμπεριλαμβανομένου και του Κουρουλτάι.

Το σύνταγμα του Κιργιστάν έχει ήδη αλλάξει 11 φορές, από τότε που η χώρα απέκτησε ανεξαρτησία το 1991. Κάθε πρόεδρος άλλαζε τους κανόνες του παιχνιδιού, ενώ βρισκόταν στην εξουσία. Ο Τζαπάροφ το έκανε ευθύς αμέσως. Απομένει να δούμε τι ρόλο θα παίξουν τα Κουρουλτάι σε ακόμη μια νέα εποχή για το Κιργιζιστάν.