Αυτόχθονες φύλακες του λαού Αουά. Φωτογραφία του Silvio Fernández, με άδεια.

Αυτό το κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Servindi και δημοσιεύεται εδώ με επιμέλεια του Global Voices.

Στην Κολομβία, ο λαός Αουά και η γη τους βρίσκονται εν μέσω μιας ένοπλης και κοινωνικοπεριβαλλοντικής σύγκρουσης, που προκαλείται από άλλους ανθρώπους, αλλά με θύματα τους ίδιους. Τη Δευτέρα 7 Ιουνίου, άλλα τρία μέλη της κοινότητας δολοφονήθηκαν από μια παράνομη ένοπλη ομάδα, μία από τις πολλές πρόσφατες επιθέσεις.

Η βία συνεχίζεται, παρόλο που υπογράφηκε ειρηνευτική συμφωνία στην Κολομβία το 2016. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Κολομβίας και ο υπεύθυνος φορέας για τη μεταβατική δικαιοσύνη στην ένοπλη σύγκρουση στην Κολομβία, η Ειδική Δικαιοσύνη για την Ειρήνη (JEP), αναγνώρισαν τον λαό Αουά και τη γη τους, την οποία αποκαλούν Katsa Su (Μεγάλη Επικράτεια), ως θύματα αυτής της σύγκρουσης. Ο λαός Αουά εκτοπίζονται και αναζητούν λύσεις για να επιβιώσουν.

Ο Silvio Fernández, μέλος της κοινότητας Μαγκουί των Αουά στο Ρικάουρτε Ναρίνιο, εξηγεί:

Si bien es cierto que las instituciones y organismos de derechos humanos conocen la realidad de los actores armados en el territorio y cada uno de ellos cumplen su misión de vigilar la violencia, en este último año hemos tenido masacres.

Αν και είναι αλήθεια ότι οι θεσμοί και οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων γνωρίζουν την πραγματικότητα των ένοπλων παραγόντων στην περιοχή και καθένας από αυτούς εκπληρώνει την αποστολή του να παρακολουθεί τη βία, τον τελευταίο χρόνο είχαμε σφαγές.

Ο λαός Αουά, ένας από τους περίπου 115 αυτόχθονες πληθυσμούς στην Κολομβία, ζουν στα νοτιοδυτικά του διαμερίσματος Ναρίνιο και βορειοδυτικά του Ισημερινού σε μια έκταση περίπου 610 χιλιάδων εκταρίων. Υπάρχουν περισσότερα από 29.000 άτομα, τα περισσότερα από τα οποία ζουν στην Κολομβία. Από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 2021, 41 Αουά δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια συγκρούσεων μεταξύ ένοπλων ομάδων. Τα ακριβή στατιστικά στοιχεία των σφαγών, που διαπράχθηκαν εναντίον του λαού Αουά τα τελευταία χρόνια, είναι άγνωστα.

Το 2019, τα 32 συμβούλια, που ανήκουν στην Αυτόνομη Μονάδα του λαού Αουά (UNIPA) και στην επικράτειά της, Κάτσα Σου, αναγνωρίστηκαν ως θύματα της ένοπλης σύγκρουσης λόγω των βίαιων ενεργειών μεταξύ 1990-2016, που φέρεται να διαπράχθηκαν από αντάρτες των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC) και τις Δημόσιες Δυνάμεις.

Προς το παρόν, οι Αουά όχι μόνο έχουν πέσει θύματα βίαιου εκτοπισμού και κατάκτησης της γης τους λόγω της άφιξης ατόμων (“εποίκων”) από άλλες περιοχές της χώρας, αλλά και των ένοπλων παραγόντων, που αμφισβητούν τον έλεγχο της επικράτειας για να την εκμεταλλευτούν μέσω της παράνομης καλλιέργειας κόκας, της εξόρυξης, της υλοτομίας, των μεγάλων έργων, των ορυκτών καυσίμων και άλλων μονοκαλλιεργειών, όπως το φοινικέλαιο. Επί του παρόντος, αντιμετωπίζουν επίσης τη συνέχιση των εναέριων εκστρατειών ψεκασμού γλυφοσάτης, ενός ζιζανιοκτόνου που χρησιμοποιείται για την εκρίζωση του φυτού της κόκας και που μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία, συμπεριλαμβανομένης της πρόκλησης καρκίνου.

Φέτος, μέσω πολλών δημοσιευμένων δηλώσεων, οι Αουά αποκάλυψαν τις βίαιες ενέργειες νομικών και παράνομων ένοπλων ομάδων, οι οποίες συνεχίζουν να συμβαίνουν: βίαιοι εκτοπισμοί, ανθρωποκτονίες, αυθαίρετες κρατήσεις, νάρκες κατά προσωπικού, αναγκαστική στρατολόγηση, περιορισμοί και έλλειψη ελεύθερης κυκλοφορίας, παρενόχληση και σφαγές, που τους εμποδίζουν να έχουν σχέση με την Κάτσα Σου, όπως έμαθαν από τους προγόνους τους.

Φωτογραφία: Claudia Pai, χρήση με άδεια.

“Η Κάτσα Σου και οι Αουά είναι ένα”

Οι Αουά θεωρούν ότι οποιαδήποτε βίαια δράση εναντίον της επικράτειάς τους, της Κάτσα Σου, αποτελεί επίσης βία εναντίον τους. Η Leidy Pai, μια Αουά, εξηγεί:

Como familias Awá, creo que cualquier situación que afecte al territorio, al tejido social, cultural y espiritual de nuestro pueblo y nuestras familias Awá implica ser víctima directa.

Ως οικογένειες Αουά, πιστεύω ότι κάθε κατάσταση, που επηρεάζει την περιοχή, τον κοινωνικό, πολιτιστικό και πνευματικό ιστό των ανθρώπων μας και των οικογενειών μας σημαίνει ότι οι Αουά είναι άμεσα θύματα.

Η βία κατά της Μεγάλης Επικράτειας επηρεάζει όλους. Όπως λέει η Leidy:

En el territorio es un daño que no se puede entender ni explicar porque el hecho de que los pueblos indígenas creemos en espíritus que viven allí, que convivimos con ellos; al suceder esas masacres y derramamiento de sangre, que hayan torturado a familias enteras, que hayan sacado niños del vientre de dos mujeres, desarmoniza.

Η περιοχή έχει καταστραφεί με τρόπο, που δεν μπορεί να γίνει κατανοητό ή να εξηγηθεί, επειδή εμείς οι αυτόχθονες λαοί πιστεύουμε στα πνεύματα, που ζουν εκεί, συνυπάρχουμε μαζί τους. Αυτές οι σφαγές και όλη αυτή η αιματοχυσία, που βασανίζουν ολόκληρες οικογένειες, που έχουν πάρει παιδιά από τις μήτρες δύο γυναικών, φέρνουν δυσαρμονία.

Φωτογραφία: Leydi Pai, χρήση με άδεια.

Οι συνέπειες του αναγκαστικού εκτοπισμού

Αυτή η βία διαταράσσει όνειρα και σχέδια ζωής. Όταν ο λαός Αουά εκτοπίζεται βίαια, αφήνουν πίσω τους τη Μεγάλη Επικράτεια, τον πολιτισμό τους και τα χωράφια, που καλλιεργούν. Στο Πάστο, την πρωτεύουσα του διαμερίσματος Ναρίνιο, όπου καταφτάνουν μερικοί εκτοπισμένοι, τους λείπει να φροντίζουν τα ζώα τους, να καλλιεργούν τη γη και να μαγειρεύουν στον φούρνο, δραστηριότητες που δεν μπορούν να κάνουν στην πόλη.

Η Claudia Pai, σύμβουλος για τις γυναίκες και την οικογένεια στην Αυτόνομη Μονάδα του Λαού Αουά (UNIPA), δηλώνει:

Es difícil para los niños en la ciudad y las mujeres son más vulnerables. El rol de transmitir el legado cultural a sus hijos y estar en familia se rompe porque deben trabajar afuera y se aprovechan de ellas, a veces, por su condición de víctimas y desplazadas. Falta que el gobierno ayude en la parte de reparación y ayudas humanitarias porque las que no saben leer y escribir lo pasan peor.

Στην πόλη είναι δύσκολο για τα παιδιά και οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες. Ο ρόλος τους να μεταδίδουν την πολιτιστική κληρονομιά στα παιδιά τους και να είναι μαζί με την οικογένειά τους έχει σπάσει, επειδή πρέπει να εργάζονται στο εξωτερικό και μερικές φορές τις εκμεταλλεύονται, επειδή αποτελούν θύματα και εκτοπισθείσες. Είναι απαραίτητο η κυβέρνηση να βοηθήσει με αποζημιώσεις και ανθρωπιστική βοήθεια, διότι τα αναλφάβητα άτομα βρίσκονται σε ακόμη χειρότερη κατάσταση.

Οι κάτοικοι φοβούνται και οι μετακινήσεις τους εντός Κάτσα Σου είναι περιορισμένες. Ζουν σε κίνδυνο και δεν μπορούν να καλλιεργήσουν τα χωράφια, που χρησιμοποιούν ένοπλες ομάδες. Υπάρχουν ορισμένα μέρη στους δημόσιους δρόμους, που είναι περιορισμένα, και υπάρχουν μόνο ορισμένες ώρες, που μπορούν να μετακινηθούν, λόγω των κινδύνων από τις ένοπλες ομάδες.

Η στρατιωτικοποίηση είναι ένα άλλο αρνητικό αποτέλεσμα. Όπως θυμάται η Leidy Pai:

El ejército llega a unos sitios donde nosotros los Awá no habíamos caminado. Llegaron a unos sitios vírgenes, selvas vírgenes, ellos se ubicaron derribaron árboles para descender sus helicópteros.

Ο στρατός φτάνει σε μέρη όπου εμείς, οι Αουά, δεν έχουμε βαδίσει. Έφτασαν σε κάποια παρθένα μέρη, παρθένα δάση. Έριξαν τα δέντρα για να προσγειώσουν τα ελικόπτερά τους.

Η Aura López, μια 35χρονη της κοινότητας Αουά, που ζει στο Ρεσγκουάρντο Νουναλμπί Άλτο Ουλμπί στο δήμο Μπαρμπακόας (Ναρίνιο), έχει απειληθεί προφορικά αρκετές φορές και εκτοπίστηκε βίαια στην πόλη Πάστο. Αντιτίθεται στην βίαια στρατολόγηση ανηλίκων από ένοπλες ομάδες. Το εξηγεί με αυτόν τον τρόπο:

Οι Αουά αντιστέκονται και αναζητούν λύσεις

Ωστόσο, οι Αουά αντιστέκονται. Όπως εξηγείται στο Σχέδιο Εθνοτικής Διασφάλισης του λαού Αουά, οι συνεχείς ενέργειες εναντίον τούς οδήγησαν να οργανωθούν, ιδρύοντας το UNIPA, το Κεντρικό Συμβούλιο Αουά του Ρικάουρτε (Καμαουάρι) και την Ένωση Αυτοχθόνων Συμβουλίων Αουά από το Πουτουμάγιο (ACIPAP) να πραγματοποιήσουν κοινές δράσεις προς υποστήριξη της κοινότητάς τους.

Ο Silvio Fernández λέει:

Una alternativa de resistencia es no cometer el error de desplazarnos de un lugar a otro, implementar la guardia indígena como control social y territorial y capacitarlos. En Ricaurte, tenemos sitios de concentración en planteles educativos, adecuados para el alojamiento, para que la gente pueda estar y fomentamos la alimentación propia para no depender tanto del pueblo porque en caso de bombardeos y combates, no se puede salir a comprar.

Μια εναλλακτική αντίσταση δεν είναι να κάνεις το λάθος να μετακινηθείς από το ένα μέρος στο άλλο, αλλά να εφαρμόσεις τους Αυτόχθονες Φρουρούς ως κοινωνικό και εδαφικό έλεγχο και να τους εκπαιδεύσεις. Στο Ρικάουρτε, έχουμε χώρους συναντήσεων σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι οποίοι είναι κατάλληλοι για διαμονή ατόμων. Τους ενθαρρύνουμε να φέρουν το δικό τους φαγητό, ώστε να μην εξαρτώνται τόσο πολύ από τους άλλους, γιατί σε περίπτωση βομβαρδισμού και μαχών, δεν μπορούν να βγουν για να αγοράσουν προμήθειες.

Η Claudia Pai προσθέτει:

Además, cumplir con los acuerdos de paz, la Ley 1448/11 de víctimas y el Decreto 4633 de 2011 de plan de reparación con enfoque étnico y de género. El sistema judicial es lento en atender las necesidades de los pueblos originarios.

Ένα άλλο μέτρο είναι η συμμόρφωση με τις ειρηνευτικές συμφωνίες, ο νόμος 1448/11 για τα θύματα και το διάταγμα 4633/2011 σχετικά με σχέδιο αποκατάστασης με εθνική και φυλετική προοπτική. Το δικαστικό σύστημα είναι αργό για να καλύψει τις ανάγκες των αυτόχθονων λαών.

Η δικηγόρος Buitrago από την Κολομβιανή Επιτροπή Νομικών συμφωνεί:

Es indispensable la implementación del Acuerdo Final de Paz, principalmente la aplicación del apartado sobre sustitución de cultivos ilícitos, los cuales mantienen a estas comunidades en constantes enfrentas con los grupos armados en Nariño y Putumayo al negarse a las dinámicas del narcotráfico, desconfigurando a su vez el tejido social y la preservación cultural Awá.

Η εφαρμογή της Τελικής Ειρηνευτικής Συμφωνίας είναι απαραίτητη, κυρίως η εφαρμογή του τμήματος για την αντικατάσταση των παράνομων καλλιεργειών, οι οποίες διατηρούν αυτές τις κοινότητες σε συνεχή αντιπαράθεση με τις ένοπλες ομάδες στο Ναρίνιο και στο Πουτουμάγιο, αρνούμενοι τη δυναμική του λαθρεμπορίου ναρκωτικών, με τη σειρά τους απορρυθμίζοντας τον κοινωνικό ιστό και την πολιτιστική διάσωση των Αουά.

Οι Αουά αντιστέκονται εν μέσω μιας σύγκρουσης που επηρεάζει τη σωματική τους υγεία, τον πολιτισμό τους, τα έθιμά τους και την προγονική τους πνευματική σχέση με άλλα όντα, που κατοικούν στην Κάτσα Σου. Αντιμέτωποι με αυτήν την καταστροφή, εξακολουθούν να φυτεύουν, προσπαθούν να υπερασπιστούν την τροφική τους κυριαρχία και να ανακτήσουν την παραδοσιακή ιατρική, μέχρι να φτάσει η δικαιοσύνη και να εγγυηθεί ότι κάτι τέτοιο δε θα τους ξανασυμβεί ποτέ.