Επένδυση στο μέλλον της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης: Αποζημίωση επιζώντων σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια του πολέμου

Το Σεράγεβο, η πρωτεύουσα της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, υπέστη βάναυση πολιορκία από το 1992 έως το 1996. Φωτογραφία από το 2019 από τον Filip Stojanovski/Global Voices, (CC-BYY 4.0)Sarajevo, the capital of Bosnia and Herzegovina, was subject to a brutal siege from 1992 to 1996. Photo from 2019 by Filip Stojanovski/Global Voices, (CC-BYY 4.0)

 Αυτό το άρθρο των Alec Anderson και Chiara Zardoni δημοσιεύτηκε αρχικά στο Balkan Diskurs, εγχείρημα του Μεταπολεμικού Κέντρου Ερευνών (PCRC). Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου.

“Το θέμα της αποζημίωσης των επιζώντων είναι ακόμα φρέσκο και υπάρχουν πολλά πράγματα, που πρέπει να συζητηθούν, να βελτιωθούν και να γραφτούν στο χαρτί. Το καλό είναι ότι κάτι συμβαίνει τώρα και δεν θα σταματήσει”. – Alma Taso Deljkovic, επικεφαλής του Γραφείου Υποστήριξης Μαρτύρων των Δικαστηρίων Βοσνίας και Ερζεγοβίνης

Η σεξουαλική βία, που υπέστησαν γυναίκες και άνδρες κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας, είχε συγκεκριμένο και διαρκή αντίκτυπο στους επιζώντες. Ένας από τους τρόπους που αυτό εκδηλώνεται είναι οικονομικά. Είτε λόγω σωματικής αναπηρίας, ψυχολογικού τραύματος είτε στιγματισμού της κοινότητας, πολλοί επιζώντες αντιμετωπίζουν εμπόδια για να κερδίσουν τα προς το ζην, τα οποία, δυστυχώς, μπορεί να οδηγήσουν σε μόνιμη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής τους. Η χορήγηση αποζημιώσεων σε επιζώντες για όσα έχουν υποστεί τους βοηθά να διεκδικήσουν το παρελθόν τους και να οικοδομήσουν ένα καλύτερο μέλλον, απαραίτητο βήμα για την υπέρβαση της κληρονομιάς σεξουαλικής βίας σχετικής με συγκρούσεις (CRSV). Ωστόσο, η οικονομική ενίσχυση των επιζώντων δεν είναι η μόνη κρίσιμη λειτουργία των αποζημιώσεων. Όπως περιγράφεται από το Διεθνές Κέντρο Μεταβατικής Δικαιοσύνης, η χορήγηση αποζημιώσεων στους επιζώντες εκφράζει “στα θύματα και στην κοινωνία γενικότερα ότι το κράτος έχει δεσμευτεί να αντιμετωπίσει τις βασικές αιτίες παραβιάσεων του παρελθόντος και να διασφαλίσει ότι δεν θα επαναληφθούν”.

Ωστόσο, παρά τη σαφή ανάγκη για αποζημιώσεις, οι περίπλοκες πρακτικές των δικαστηρίων στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (Β-Ε) συχνά εμποδίζουν τους επιζώντες να λάβουν αποζημίωση.

Φαινομενικά, υπάρχουν νόμοι, που επιτρέπουν στους επιζώντες σεξουαλικής βίας να λαμβάνουν χρηματική αποζημίωση σε όλη τη Β-Ε, ιδιαίτερα η εθνική Νομοθεσία για την Προστασία Αμάχων Θυμάτων Πολέμου, ένα σημαντικό πρώτο βήμα που δεν πρέπει να αγνοηθεί. Τούτου λεχθέντος, αυτή η νομοθεσία εφαρμόζεται άνισα στις διάφορες οντότητες της Β-Ε. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με την Ομοσπονδία της Β-Ε, η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας δεν αναγνωρίζει τους επιζώντες σεξουαλικής βίας ως ξεχωριστή κατηγορία στο ευρύτερο πλαίσιο των πολιτών θυμάτων πολέμου και η προθεσμία υποβολής αιτήσεων για όσους ζητούν αποζημίωση ήταν το 2007. Αυτά τα εμπόδια και πολλά άλλα στις οντότητες, συμπεριλαμβανομένων των ασυνεπών απαιτήσεων για ιατρικά πιστοποιητικά και απόδειξη σωματικής βλάβης, οδήγησαν την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων να διατάξει τη Β-Ε να “θεσπίσει ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα αποκατάστασης σε εθνικό επίπεδο”. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ακόμη τέτοια νομοθεσία.

Το τελευταίο βήμα για τους επιζώντες, που ζητούν αποζημίωση, περνάει από δικαστικές διαδικασίες. Ωστόσο, η επιδίωξη αυτής της επιλογής στη Β-Ε ήταν εξαιρετικά δύσκολη και αποθαρρυντική για τους επιζώντες, με πολλούς να εγκαταλείπουν και να μην διεκδικούν καθόλου αποζημιώσεις. Το κύριο πρόβλημα έγκειται στον τρόπο, με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι αγωγές αποζημίωσης από τα δικαστήρια. Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), πολλά δικαστήρια ήταν απρόθυμα να αντιμετωπίσουν τέτοιες αξιώσεις. Αντ’ αυτού, παρέπεμπαν επιζώντες σεξουαλικής βίας εν καιρώ συγκρούσεων σε αστικές δίκες μετά το πέρας της ποινικής δίκης. Αυτή η πρακτική είχε καταστροφικές συνέπειες για τους επιζώντες. Οι περισσότεροι παραιτούνται από την επιδίωξη αποζημιώσεων για να αποφύγουν το τραύμα της επαναληπτικής κατάθεσης και της απώλειας ιδιωτικότητας, που παρέχεται με προστατευτικά μέτρα σε ποινικές διαδικασίες. Ουσιαστικά, οι επιζώντες αναγκάζονται να επιλέξουν μεταξύ της ιδιωτικότητάς τους και του δικαιώματός τους να διεκδικήσουν μη υλικές ζημίες.

Παρά τα εμπόδια αυτά, έχει σημειωθεί πρόοδος τα τελευταία χρόνια. Η Alma Taso Deljkovic, επικεφαλής του Γραφείου Υποστήριξης Μαρτύρων των Δικαστηρίων Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, εξήγησε κατά τη διάρκεια συνέντευξης στις 6 Ιουλίου ότι ένα κρίσιμο σημείο καμπής στη Βοσνία ήρθε μέσω μιας απόφασης του 2015 από το Δικαστήριο της Β-Ε, που χορήγησε για πρώτη φορά αποζημίωση σε έναν επιζώντα σεξουαλικής βίας εν καιρώ πολέμου κατά τη διάρκεια μιας ποινικής διαδικασίας. Έκτοτε, τα δικαστήρια συζητούν όλο και περισσότερο τις αξιώσεις αποζημίωσης σε ποινικές διαδικασίες, παραπέμποντας τους επιζώντες σε αστικές διαδικασίες, μόνο όταν τα αποδεικτικά στοιχεία είναι ανεπαρκή. Ωστόσο, σύμφωνα με την Deljkovic, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης.

Με το ζήτημα τελικά στο επίκεντρο, είναι πιθανό οι βελτιώσεις να συνεχιστούν τα επόμενα χρόνια, χάρη στις κοινές προσπάθειες μεταξύ των αρμόδιων Αρχών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ). Για παράδειγμα, ΟΚΠ όπως η Trial International εργάζονται στη χώρα για να ενημερώσουν τους επιζώντες για τα δικαιώματά τους και τι μπορούν να κάνουν για να λάβουν αποζημιώσεις. Η Lejla Heremić, διευθύντρια Κοινωνικής Παιδαγωγικής στην οργάνωση υποστήριξης επιζώντων Medica Zenica, δήλωσε σε συνέντευξή της ότι το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής έχει παραχωρήσει στον οργανισμό τη δυνατότητα να εκδίδει πιστοποιητικά επιζώντων, που διατηρούν το καθεστώς του “πολίτη θύματος πολέμου”. Αυτό, δήλωσε, ενθάρρυνε πολλούς επιζώντες να έρθουν στην Medica Zenica, να λάβουν πιστοποιητικό και να διεκδικήσουν έπειτα χρηματικές αποζημιώσεις.

Γίνονται επίσης εργασίες σε διεθνές επίπεδο. Το Παγκόσμιο Ταμείο Επιζώντων (GSF) είναι ένας νέος, αλλά εξαιρετικός οργανισμός με έδρα τη Γενεύη, ο οποίος, όπως εξηγείται από την Σύμβουλο Επικοινωνιών Maud Scelo, προέκυψε το 2018 από το έργο των γιατρών Denis Mukwege και Nadia Murad, οι οποίοι έλαβαν το Νόμπελ Ειρήνης για τις προσπάθειές τους να τερματίσουν τη σεξουαλική βία εν καιρώ συγκρούσεων το 2018. Η Παγκόσμια Μελέτη Αποζημιώσεων, ένα έργο που αναλαμβάνει αυτή τη στιγμή το GSF, εστιάζει στο καθεστώς των αποζημιώσεων για τους επιζώντες σεξουαλικής βίας εν καιρώ συγκρούσεων σε περισσότερες από 20 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Β-Ε.

Όπως εξήγησε η Scelo, η εξασφάλιση αποζημιώσεων είναι μια εξαιρετικά περίπλοκη δοκιμασία για τους επιζώντες, οι οποίοι συχνά έχουν να αντιμετωπίσουν την απροθυμία των κρατών να χορηγήσουν δικαστικές αποζημιώσεις και τους βασανιστικά μεγάλους χρόνους αναμονής. Επιπλέον, δεν υπάρχει καθολική λύση. Οι αποζημιώσεις λαμβάνουν διαφορετικές μορφές ανάλογα με το συγκεκριμένο πλαίσιο, τη χώρα, τον πολιτισμό και το φύλο του επιζώντος. Πράγματι, η αποζημίωση των επιζώντων είναι μόνο μία από τις πολλές μορφές αποζημιώσεων.

Εκτός από την αναγνώριση των μη υλικών αποζημιώσεων ενώπιον των δικαστηρίων, οι οικονομικές αποζημιώσεις μπορούν επίσης να προκύψουν με τη μορφή μηνιαίου μισθού, σωματικής και ψυχολογικής αποκατάστασης, χρηματοδότησης εκπαίδευσης για τα παιδιά των επιζώντων, κάλυψης των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης και άλλα. Ο σκοπός του GSF είναι να παρέμβει, όταν τα κράτη αδυνατούν ή δεν θέλουν να παρέχουν στους επιζώντες αποτελεσματικές αποζημιώσεις. Βασικά, οι πρωτοβουλίες τους χρησιμοποιούν προσεγγίσεις επικεντρωμένες σε επιζώντες, συμπεριλαμβανομένης της κατανόησης και χαρτογράφησης των αναγκών των επιζώντων στην πραγματική ζωή, παροχής προσωρινών επανορθωτικών μέτρων, όταν λείπουν οι νομικές αποζημιώσεις, καθοδήγησης ΟΚΠ και εθνικών Αρχών και εκστρατειών υπεράσπισης, που στοχεύουν σε εθνικές και διεθνείς Αρχές, που διασφαλίζουν ότι οι αποζημιώσεις παραμένουν στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας.

Ωστόσο, σε μια χώρα όπως η Β-Ε, η κοινή ιστορική αλήθεια μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθεί, ειδικά στην πολιτική, καθιστώντας τις ευρύτερες συλλογικές πολιτικές αποζημίωσης μια δύσκολη ανηφόρα. Επομένως, η επένδυση οικονομικά στο μέλλον των επιζώντων σεξουαλικής βίας εν καιρώ συγκρούσεων είναι επιτακτική, εάν το κράτος πρέπει να αναγνωρίσει την ευθύνη του και να αποκαταστήσει τις ζημιές του παρελθόντος στο μέτρο του δυνατού. Τέλος, η αποζημίωση όσων έχουν υποφέρει μπορεί να οικοδομήσει εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση, κάτι που είναι κρίσιμο, εάν η Β-Ε θέλει να θεραπεύσει τη διαλυμένη σχέση μεταξύ των επιζώντων και του κράτους. Διότι μια δημοκρατία, που παραμερίζει μία ομάδα, αποτυγχάνει για όλο τον λαό της.

Αυτό το άρθρο είναι μέρος της σειράς “Πρόοδος και προκλήσεις στην αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας σε συγκρούσεις”, που υπογραμμίζει τις εμπειρίες επιζώντων σεξουαλικής βίας εν καιρώ πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και στο εξωτερικό. Η σειρά περιλαμβάνει τα ακόλουθα άρθρα:
- Αντιμετώπιση του ιστορικού σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια του Πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη
- Υποστήριξη μαρτύρων: Πρώτο βήμα προς τον τερματισμό της ατιμωρησίας για εγκλήματα πολέμου στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη
- Επένδυση στο μέλλον της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης: Αποζημίωση επιζώντων σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια του πολέμου

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.