- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Υποστήριξη μαρτύρων: Πρώτο βήμα προς τον τερματισμό της ατιμωρησίας για εγκλήματα πολέμου στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη

Κατηγορίες: Ανατολική - Κεντρική Ευρώπη, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Ιστορία, Μέσα των πολιτών, Νομικά, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Φύλο & ισότητα
[1]

Photo by Pete Muller from the My Body A War Zone Project, used with permission.

Αυτό το άρθρο των Alec Anderson και Chiara Zardoni δημοσιεύτηκε αρχικά στο Balkan Diskurs [2], εγχείρημα του Μεταπολεμικού Κέντρου Ερευνών [3] (PCRC). Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου.

“Η αλήθεια είναι ότι τα θύματα θέλουν να μιλήσουν για αυτό. Είναι απελπισμένα να το βγάλουν από μέσα τους. Λίγοι είναι πρόθυμοι να ακούσουν τις φωνές των θυμάτων”.  — Παρουσίαση του Διεθνούς Πρωτοκόλλου Πρόληψης Σεξουαλικής Βίας εν καιρώ Πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μεταπολεμικό Κέντρο Ερευνών [4]

Οι διεθνείς οργανισμοί έχουν επανειλημμένως παροτρύνει τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (Β-Ε) να “τερματίσει την ατιμωρησία” για τους δράστες της αχαλίνωτης σεξουαλικής βίας, που έλαβε χώρα μεταξύ 1992-1995 κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Βοσνίας. [5]

Συχνά παραβλέπεται ο πιο σημαντικός πρόδρομος για τον τερματισμό της ατιμωρησίας: ένα ασφαλές περιβάλλον, στο οποίο οι επιζώντες μπορούν να καταθέσουν, χωρίς εκφοβισμούς, αλλεπάλληλα τραύματα και απειλές σωματικής βλάβης. Η αποφασιστική προστασία των μαρτύρων και η υψηλής ποιότητας, άμεσα διαθέσιμη ψυχολογική υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας για τον τερματισμό μιας κουλτούρας ατιμωρησίας.

Οι γενναίες γυναίκες και άνδρες, που βγαίνουν και ονοματίζουν δράστες σεξουαλικής βίας εν μέσω συγκρούσεων (CRSV) το κάνουν συχνά παρά τα τεράστια εμπόδια. Για μερικούς επιζώντες στη Β-Ε, η φρίκη, που βίωσαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, είναι τόσο στιγματισμένη, που δεν αισθάνονται άνετα να πουν στις οικογένειές τους [6] τι συνέβη. Επιπλέον, πολλοί επιζώντες στη Β-Ε ζουν στην ίδια κοινότητα με όσους διέπραξαν εγκλήματα πολέμου εναντίον τους. Αυτοί οι παράγοντες καθιστούν την προστασία της ταυτότητας ζωτικής σημασίας για τους επιζώντες, που εμφανίζονται και προχωρούν σε καταθέσεις, προκειμένου να τους προστατεύσουν όχι μόνο από περαιτέρω εξοστρακισμό αλλά και από άμεση σωματική βλάβη. Η Marija, επιζήσασα που επέλεξε [7] εξαίρεση από την προστασία μαρτύρων, που προσφέρει το δικαστικό σύστημα, δέχθηκε επίθεση στο δρόμο αμέσως μετά τη λήξη της ποινής φυλάκισης του βιαστή της.

Δεν μπορεί να αγνοηθεί το ψυχολογικό βάρος

Ωστόσο, ενώ η πιθανή σωματική βλάβη μπορεί να είναι η πιο ορατή απειλή, που αντιμετωπίζουν οι επιζώντες μάρτυρες, το τεράστιο ψυχολογικό βάρος, που επιβάλλει η δικαστική διαδικασία σε αυτές τις γυναίκες και τους άνδρες, δεν μπορεί να αγνοηθεί. Πολύ συχνά στο παρελθόν, οι επιζώντες ρωτούνταν “με τρόπους ταπεινωτικούς και νομικά άσχετους” [8], μια εξευτελιστική διαδικασία που αποθαρρύνει τους επιζώντες να προχωρήσουν. Πέρα ​​από το γεγονός ότι η εξιστόρηση των ίδιων των επιθέσεων, που δέχτηκαν, παρουσιάζει ήδη έναν εγγενή κίνδυνο επανατραυματισμού και άγχους, περισσότερους λόγους για τους οποίους η στενή ψυχολογική υποστήριξη είναι τόσο σημαντική.

Αυτό υποδεικνύει την ανάγκη των δικαστηρίων να καταστήσουν τη διαδικασία της κατάθεσης όσο το δυνατόν ασφαλέστερη και χωρίς άγχος. Χωρίς αυτές τις εγγυήσεις, οι επιζώντες μπορεί να διστάζουν να εκτεθούν σε πιθανή σωματική ή ψυχολογική βλάβη, συμβάλλοντας σε έναν φαύλο κύκλο που ενισχύει την ατιμωρησία για τους δράστες και φιμώνει περαιτέρω τα θύματά τους. Τούτου λεχθέντος, το δικαστικό σύστημα στη Β-Ε έχει σημειώσει τεράστιες βελτιώσεις στην προστασία και την υποστήριξη των μαρτύρων τα τελευταία χρόνια.

Το 2008, η εθνική κυβέρνηση υιοθέτησε για πρώτη φορά την Εθνική Στρατηγική για την Διαχείριση Εγκλημάτων Πολέμου [9]. Ο κύριος στόχος της ήταν να διαχειριστεί όλες τις υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου έως το 2023, αν και ανέφερε επίσης ότι τα εθνικά δικαστήρια θα πρέπει να στοχεύουν στην ολοκλήρωση των πιο “πολύπλοκων” υποθέσεων έως το 2015. Το 2015, όταν η εκδίκαση αυτών των “σύνθετων” υποθέσεων δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, υποβλήθηκε μια αναθεωρημένη στρατηγική στην εθνική κυβέρνηση για έγκριση. Μετά από πέντε χρόνια, το 2020, αυτή η αναθεωρημένη στρατηγική [10] υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο της χώρας, ενώ η εφαρμογή της δεν έχει ακόμη αποφέρει αποτελέσματα.

Σύμφωνα με την έκθεση [11] του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη το 2010 με θέμα “Προστασία και υποστήριξη μαρτύρων στις δίκες για εγκλήματα πολέμου στο εσωτερικό της Β-Ε”, τα μέτρα προστασίας γίνονται ακόμη πιο σημαντικά σε υποθέσεις σεξουαλικής βίας λόγω του στίγματος των επιζώντων και του κινδύνου της επανατραυματοποίησης. Για το λόγο αυτό, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Doorson κατά Ολλανδίας δήλωσε ότι “μια δίκαιη δίκη απαιτεί επίσης ότι, σε κατάλληλες περιπτώσεις, τα δικαιώματα της υπεράσπισης εξισορροπούνται με αυτά των μαρτύρων ή θυμάτων, που καλούνται να καταθέσουν”. Εν κατακλείδι, η εθνική νομοθεσία, το Σύνταγμα της Β-Ε, οι διεθνείς συμβάσεις και οι συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης καθιερώνουν την υποχρέωση της Β-Ε να διασφαλίζει την προστασία και την υποστήριξη των επιζώντων σεξουαλικής βίας εν καιρώ πολέμου.

Υποχρέωση προστασίας επιζώντων

Ορισμένα μέτρα περιλαμβάνουν μετεγκατάσταση και φυλασσόμενη μεταφορά, εκχώρηση ψευδωνύμων, κατάθεση πίσω από οθόνες ή με τεχνικές αλλαγής φωνής-εικόνας και σε κλειστές συνεδρίες. Επιπλέον, λόγω των προαναφερθεισών νομικών διατάξεων, η Β-Ε έχει επίσης την υποχρέωση να προστατεύει τους επιζώντες από επανατραυματισμούς κατά τη διαδικασία της ποινικής δικαιοσύνης και να τους παρέχει ψυχολογική υποστήριξη.

Δυστυχώς, σύμφωνα με την ανάλυση του ΟΑΣΕ το 2010, το Δικαστήριο της Β-Ε ήταν το μόνο θεσμικό όργανο, που παρείχε αποτελεσματική ψυχολογική υποστήριξη σε επιζώντες, ενώ τα δικαστήρια και οι εισαγγελίες σε επίπεδο οντοτήτων δεν είχαν τις δομές για να παρέχουν τέτοια υπηρεσία υποστήριξης εκείνη την εποχή. Η παρουσία του Τμήματος Υποστήριξης Μαρτύρων [12], μέσω του οποίου το Δικαστήριο της Β-Ε βοηθά τους επιζώντες, απεικονίζει την πρόοδο του δικαστηρίου. Στην πραγματικότητα, αυτή η μονάδα περιλαμβάνει επαγγελματίες ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, που παρέχουν υπηρεσίες όπως 24ωρη τηλεφωνική βοήθεια, μέτρια οικονομική υποστήριξη για την κάλυψη των αναγκαίων δαπανών, εξήγηση της διαδικασίας κατάθεσης και συζήτηση για τους πιθανούς ψυχολογικούς κινδύνους και οφέλη. Επίσης, είναι παρόντες στην αίθουσα του δικαστηρίου για να ενημερώνουν τους δικαστές για το επίπεδο άγχους των μαρτύρων.

Μια έκθεση [13] του ΟΑΣΕ το 2017 τόνισε μια γενικά αυξημένη ευαισθησία δικαστών και εισαγγελέων στις ανάγκες των επιζώντων. Ωστόσο, παρά τα χρόνια που έχουν περάσει από την υιοθέτηση της στρατηγικής [9], η αποστολή του ΟΑΣΕ εντόπισε σοβαρές παραβιάσεις των μέτρων προστασίας μαρτύρων και έλλειψη αφοσιωμένων αξιωματικών υποστήριξης μαρτύρων σε διάφορες εισαγγελικές Αρχές και δικαστήρια. Επιπλέον, όπως υπογραμμίστηκε σε μια άλλη πρόσφατη ανάλυση [14] του ΟΑΣΕ, δεν έχουν παρατηρηθεί βελτιώσεις όσον αφορά την ενίσχυση της ικανότητας των κέντρων κοινωνικής πρόνοιας, τα οποία θα πρέπει να παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη στα θύματα λόγω των νόμων για την “Προστασία των Μαρτύρων υπό Απειλή και των Ευπαθών Μαρτύρων”.

Προκλήσεις για αποτελεσματικές δομές υποστήριξης

Ακόμα κι αν έχουν συμβεί αρκετές βελτιώσεις, πολλές προκλήσεις εξακολουθούν να υπονομεύουν την αποτελεσματική και ευρεία εφαρμογή των μέτρων προστασίας και υποστήριξης. Η υπολειπόμενη ευαισθησία των νομικών επαγγελματιών, η έλλειψη υποδομών σε επίπεδο οντοτήτων και οι ελλείψεις στην ισχύουσα εθνική νομοθεσία είναι όλοι παράγοντες υπεύθυνοι για την κατακερματισμένη εφαρμογή των μέτρων υποστήριξης και προστασίας. Ωστόσο, παρά τα ζητήματα που συνδέονται με το δικαστικό σύστημα της Β-Ε, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ) έπαιζαν πάντα βασικό ρόλο στην παροχή υποστήριξης στους επιζώντες σεξουαλικής βίας εν καιρώ πολέμου, όταν λείπει η δράση των Αρχών.

Η διεθνής δημοσιότητα γύρω από τα βίαια, σεξουαλικά εγκλήματα πολέμου, που διαπράχθηκαν κατά των γυναικών στη Βοσνία, οδήγησε στο χαρακτηριζόμενο από την ειδικό σε θέματα Κεντρικής Ευρώπης και μελέτες φύλου, Elissa Helms, “άνθηση των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) [15]“. Ενώ οι ΟΚΠ δεν έχουν την ικανότητα να προστατεύουν τους μάρτυρες στο δικαστήριο, ο ΟΑΣΕ [11] επισημαίνει ότι οι μάρτυρες και οι εισαγγελείς συχνά βασίζονται σε αυτές τις ΜΚΟ για την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης είτε επίσημα, μέσω μνημονίου συνεννόησης, είτε ανεπίσημα και με ανεξέλεγκτο τρόπο. Ενώ υπάρχουν πολλοί επαγγελματικοί οργανισμοί, τους οποίους εμπιστεύονται εισαγγελίες σε όλη τη χώρα, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με ορισμένες μικρότερες οργανώσεις, που ενδέχεται να μην απασχολούν πλήρως εκπαιδευμένους ψυχολόγους.

Μεταξύ αυτών των αξιόπιστων οργανώσεων είναι η Medica Zenica [16] με έδρα τη Ζένιτσα, η Snaga Žene [17] και η Viva Žene [18], και οι δύο με έδρα την Τούζλα, και η Udružene Žene [19] με έδρα τη Μπάνια Λούκα. Δεδομένου του μεγάλου αριθμού επιζώντων σεξουαλικής βίας εν καιρώ πολέμου, που ζουν στη Βοσνία, οι παρεχόμενες υπηρεσίες από αυτές τις οργανώσεις είναι απαραίτητες. Για παράδειγμα, από την ίδρυσή της το 1993, η Medica Zenica παρείχε σε περισσότερους από 28.000 ανθρώπους ψυχολογική βοήθεια, βοηθώντας επιζώντες από βιασμούς και κατά τη διάρκεια του πολέμου και κατά την περίοδο ειρήνης. Και όμως η συμβολή τους στην υποστήριξη μαρτύρων υπερβαίνει την άμεση συμβουλευτική. Η Medica Zenica εκπαιδεύει επίσης αστυνομικούς, κοινωνικούς λειτουργούς και μέλη της δικαστικής εξουσίας για τον τρόπο αλληλεπίδρασης με τους μάρτυρες με ευαίσθητο τρόπο και για τη σημασία της προστασίας αυτών των γυναικών από σωματική βλάβη και τιμωρητικό στιγματισμό.

Η σημασία της συνέχισης της θετικής καμπύλης της τελευταίας δεκαετίας προς περισσότερη προστασία των μαρτύρων και περισσότερη ψυχολογική υποστήριξη για τους επιζώντες στη Βοσνία δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Ένα σύστημα, που επιτρέπει στους μάρτυρες να εκφοβίζονται και να επανατραυματίζονται, αποθαρρύνει αμέτρητους άλλους επιζώντες σεξουαλικής βίας να εμφανιστούν και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, επιτρέποντας σε περισσότερους δράστες εγκλημάτων πολέμου να χαρούν εγγυημένη ατιμωρησία. Επιπλέον, δεδομένου ότι για αιώνες η αποτρόπαια σεξουαλική βία κατά τη διάρκεια του πολέμου δικαιολογήθηκε και παραβλέφθηκε ως “λάφυρο πολέμου”, είναι επιτακτική ανάγκη οι τοπικές και διεθνείς Αρχές στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη να δημιουργήσουν ένα νομικό και κοινωνικό προηγούμενο, που θα ενθαρρύνει και δε θα φιμώσει τους επιζώντες, που βγαίνουν να καταθέσουν εναντίον των δραστών τους. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η προστασία και η υποστήριξη των μαρτύρων είναι το πρώτο βήμα προς τον τερματισμό της ατιμωρησίας.

Αυτό το άρθρο είναι μέρος της σειράς “Πρόοδος και προκλήσεις στην αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας σε συγκρούσεις”, που υπογραμμίζει τις εμπειρίες επιζώντων σεξουαλικής βίας εν καιρώ πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και στο εξωτερικό. Η σειρά περιλαμβάνει τα ακόλουθα άρθρα:
- [20]Αντιμετώπιση του ιστορικού σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια του Πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη [21]
Υποστήριξη μαρτύρων: Πρώτο βήμα προς τον τερματισμό της ατιμωρησίας για εγκλήματα πολέμου στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη [22]

Επένδυση στο μέλλον της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης: Αποζημίωση επιζώντων σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια του πολέμου [23]