Εικονογράφηση: Giovana Fleck. Χρησιμοποιείται με άδεια

Όταν πρόκειται για την ικανότητα του Πεκίνου να συμμετάσχει στην ηγεσία των χωρών που συμμετέχουν στην Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος, η Τσεχική Δημοκρατία παρέχει μια ενδιαφέρουσα περίπτωση. Η ιστορία συλλήψεων της σινο-τσέχικης ελίτ δείχνει πώς οι εταιρικές φιλοδοξίες είναι στενά συνυφασμένες με τις πολιτικές σχέσεις στα ανώτερα κλιμάκια και πώς μια μικρή χώρα στη μέση της Ευρώπης μπορεί να γίνει πεδίο μάχης για την αφηγηματική γραμμή περί Κίνας.

Από την ανεξαρτησία της το 1993, η Τσεχική Δημοκρατία γνώρισε αξιοσημείωτες αλλαγές στις επίσημες σχέσεις της με την Κίνα. Ο πρώτος πρόεδρος της Τσεχίας, Βάτσλαβ Χάβελ, ένας αντιφρονών που έγινε εκλεγμένος πολιτικός, συναντιόταν τακτικά με τον Δαλάι Λάμα και επέκρινε ανοιχτά το Πεκίνο για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του. Σε πλήρη αντίθεση, ο σημερινός πρόεδρος της Τσεχίας Μίλος Ζέμαν ζήτησε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση.

Αυτή η προσέγγιση έχει διαμορφωθεί στο πλαίσιο της αφήγησης μιας πολλά υποσχόμενης συνεργασίας με την Κίνα. Κατά πάσα πιθανότητα, η απόδοση αυτής της θετικής εικόνας ήταν και πίσω από την απόφαση των κινεζικών επενδύσεων στον τσεχικό χώρο των ΜΜΕ (το πρώτο κύμα ξεκίνησε το 2015 , στη συνέχεια κλιμακώθηκε το 2020, αλλά αποσύρθηκε το 2021). Δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς ένα έγγραφο πολιτικής της Τσεχίας του 2018 αναφέρει ότι “η μεταβίβαση της ιδιοκτησίας ΜΜΕ (ή μέρους αυτών) σε μια κινεζική εταιρεία ουσιαστικά εξαλείφει κάθε κριτική για την Κίνα”.

Οι οιονεί ιδιωτικές εταιρείες ως κινεζικό γεωπολιτικό εργαλείο

Η μοναδική οικονομική ανάπτυξη της Κίνας έχει δημιουργήσει συγκεκριμένους τύπους εταιρειών που, ενώ είναι ιδιωτικές, μπορούν να προωθήσουν την οικονομική διπλωματία και τα γεωπολιτικά συμφέροντα του Πεκίνου. Μία από αυτές τις εταιρείες είναι η CEFC China Energy (中国华信能源), με επικεφαλής τον επιχειρηματία μεγιστάνα Ye Jianming (叶简明). 

Πριν από την επέκτασή της στο εξωτερικό, η CEFC λειτουργούσε ως τοπικός βιομηχανικός όμιλος ετερογενών δραστηριοτήτων, εστιάζοντας κυρίως στον ενεργειακό και χρηματοπιστωτικό τομέα, αξιοποιώντας κομματικές και στρατιωτικές συνδέσεις καθώς και δάνεια δισεκατομμυρίων δολαρίων από κρατικές τράπεζες για να τροφοδοτήσει την αστραπιαία της άνοδο, σύμφωνα με έρευνα του κινεζικού μέσου ενημέρωσης Caixin.

Η εταιρεία προσέλαβε έναν αριθμό πρώην στρατιωτικών αξιωματικών και, μεταξύ 2003 και 2005, ο Ye υπηρέτησε ως αναπληρωτής γραμματέας της Ένωσης Κίνας για τη Διεθνή Φιλική Επαφή (CAIFC). Οι ερευνητές του Κογκρέσου των ΗΠΑ αργότερα χαρακτήρισαν το CAIFC “βιτρίνα” για τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, που εκτελεί “διπλούς ρόλους συλλογής πληροφοριών και διεξαγωγής προπαγάνδας στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας”.

Στο πλαίσιο της αυξανόμενης σημασίας του Πεκίνου ως παράγοντα στον γεωπολιτικό τομέα, η CEFC αντιπροσώπευε ένα ιδανικό εργαλείο για την οικονομική διπλωματία και τη συγκαλυμμένη σύλληψη της ελίτ.

Η αποστολή του CEFC στην Τσεχία και όχι μόνο

Όταν ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ έγινε ο πρώτος Κινέζος ηγέτης που επισκέφθηκε την Τσεχική Δημοκρατία τον Μάρτιο του 2016, έφερε μαζί του υποσχέσεις για τεράστιες κινεζικές επενδύσεις — και τον Ye Jianming επίσης. Τον Απρίλιο του 2015, κινεζικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ο Ye's διορίστηκε ως οικονομικός σύμβουλος του Zeman, ωστόσο ο εκπρόσωπος του προέδρου ενημέρωσε το κοινό μόνο έξι μήνες αργότερα, όταν η CEFC ξεκίνησε επίσημα τη λειτουργία της στην Τσεχική Δημοκρατία.

Μετά την επίσκεψη του Σι, ο Πρόεδρος Ζέμαν ήλπιζε ότι η Τσεχική Δημοκρατία θα μπορούσε να γίνει “ένα αβύθιστο αεροπλανοφόρο της κινεζικής επενδυτικής επέκτασης”. Η ακλόνητη υποστήριξη του Ζέμαν ανακυκλώθηκε αμέσως σε αφηγήσεις υπέρ του Πεκίνου, συμπεριλαμβανομένων δηλώσεων από την Κινεζική Πρεσβεία στην Πράγα, η οποία μοιράστηκε τον ισχυρισμό του Ζέμαν ότι “η Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος είναι το πιο σημαντικό έργο στη σύγχρονη ιστορία μας” στη σελίδα του στο Facebook.

Παραδόξως, η αφήγηση του ίδιου του Ζέμαν για τη συνεργασία με την Κίνα έχει αλλάξει σημαντικά κατά τη διάρκεια της μακράς πολιτικής του καριέρας. Το 1996, θυμόμαστε ότι μοιράστηκε δημόσια ρατσιστικά σχόλια για τους Κινέζους, λέγοντας ότι ορισμένοι πολιτικοί “θα είχαν τα μάτια τους λοξά” και “θα άλλαζαν το χρώμα του δέρματός τους” για να απευθύνονται στους Κινέζους.

Στη συνέχεια, η CEFC εισήλθε στη σκηνή με ένα ξεφάντωμα εξαγορών αγοράζοντας μετοχές σε μια σειρά εταιρειών σε διαφορετικούς κλάδους, όπως η ζυθοποιία Lobkowicz, ο ποδοσφαιρικός σύλλογος της Σλάβια Πράγας και οι βιομηχανίες ταξιδιών και ακινήτων. Αυτή η διαδικασία εποπτεύτηκε από μια άλλη σημαντική προσωπικότητα της συνεχιζόμενης σινοτσεχικής οικονομικής σύγκλισης, τον Jaroslav Tvrdík, πρώην υπουργό Άμυνας, γνωστό λομπίστα και τότε πρόεδρο της CEFC Europe.

Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός

Η προσπάθεια του Πεκίνου να διεισδύσει κρυφά στα ανώτατα κλιμάκια του τσεχικού κρατικού μηχανισμού έπεσε στο ραντάρ της Υπηρεσίας Πληροφοριών Ασφαλείας (BIS), της τσεχικής αντικατασκοπείας. Στην ετήσια έκθεσή της για το 2015 , η BIS ανέφερε ότι πρέπει να λαμβάνεται “ιδιαίτερη προσοχή” σε επαφή με θέματα, που μπορεί να λειτουργούν ως σύνδεσμος μεταξύ επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και πιθανών συμφερόντων ξένης κρατικής εξουσίας, “ιδιαίτερα με τις δραστηριότητες των υπηρεσιών πληροφοριών τους (π.χ. Ομοσπονδία ή ΛΔΚ)”.

Η σημασία αυτής της προειδοποίησης έγινε πιο εμφανής στις 18 Νοεμβρίου 2017, όταν ο Patrick Ho Chi-shi, διευθυντής της Επιτροπής Ταμείου Ενέργειας της Κίνας, μιας ΜΚΟ θυγατρικής της CEFC, συνελήφθη στη Νέα Υόρκη για ξέπλυμα χρήματος και διαφθορά υψηλόβαθμων Αφρικανών πολιτικών, δηλαδή του προέδρου του Τσαντ και του υπουργού Εξωτερικών της Ουγκάντα Σαμ Κουτέσα (ο οποίος κατά σύμπτωση έκανε επίσης τον Ye Jianming ειδικό σύμβουλό του το 2015).

Ωστόσο, ο Ζέμαν αναφέρθηκε στον Ye ως σύμβουλό του πολύ καιρό μετά το σκάνδαλο διαφθοράς του Patrick Ho, που ξέσπασε στις ΗΠΑ, και για ένα διάστημα ακόμη και μετά την κράτηση και την έρευνα των κινεζικών Αρχών προσωπικά για τον Ye τον Φεβρουάριο του 2019. Τα τσεχικά περιουσιακά στοιχεία της CEFC, η οποία χρεοκόπησε το 2020, στη συνέχεια εξαγοράστηκαν από μια κινεζική κρατική τράπεζα ονόματι CITIC Group.

Πίστωση κατοικίας: Δικαιούχος του τσεχικού προσανατολισμού στην Κίνα

Οι οντότητες που έχουν συλληφθεί δεν περιορίζονται μόνο στην πολιτική. Περιλαμβάνουν επίσης οικονομικές ελίτ. Ανοίγοντας την πόρτα στις κινεζικές επενδύσεις, ο Ζέμαν  άνοιξε ταυτόχρονα τον δρόμο προς την Κίνα για έναν από τους πλουσιότερους Τσέχους, τον Petr Kellner. Πριν πεθάνει τραγικά σε ατύχημα με ελικόπτερο τον Μάρτιο, ο Kellner ήλεγχε το πλειοψηφικό μερίδιο του PPF Group, ενός διεθνούς κολοσσού επενδύσεων που επικεντρώνεται στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, τις τηλεπικοινωνίες, τη βιοτεχνολογία, τα ακίνητα και άλλους τομείς.

Με την υποστήριξη ανώτατων Τσέχων πολιτικών, η Home Credit China απέκτησε κρατική άδεια παροχής μη τραπεζικής πίστωσης το 2014. Την ίδια χρονιά, ο Ζέμαν επιβιβάστηκε στο ιδιωτικό αεροπλάνο της PPF κατά την επιστροφή του από κρατική επίσκεψη στην Κίνα. Τον Απρίλιο του 2016, ο Jiří Šmejc, τότε Διευθύνων Σύμβουλος και μέτοχος μειοψηφίας της Home Credit, ισχυρίστηκε ότι:

Το PPF και η Home Credit, και είμαστε περήφανοι γι’ αυτό, στάθηκαν στη γέννηση της πρωτοβουλίας που νομίζω ότι οδήγησε στην αναβίωση των τσεχο-κινεζικών σχέσεων.

Η αναβίωση έφερε πράγματι τεράστιο κέρδος στην Home Credit και, μέσα σε λίγα χρόνια, η εταιρεία έγινε ένας από τους μεγαλύτερους παρόχους καταναλωτικών δανείων στην Κίνα. 

Η σημασία της επιρροής της Home Credit στην τσεχική εξωτερική πολιτική δεν έμεινε απαρατήρητη. Το Sinopsis, ένα αναλυτικό έργο που επικεντρώνεται στην Κίνα, το οποίο υποστηρίζεται από ειδικούς από το τμήμα σινολογίας του Πανεπιστημίου του Καρόλου, έκανε κριτική για την εταιρεία. Αυτό, μαζί με το καταστροφικό σκάνδαλο της CEFC, οδήγησε τα ενδιαφερόμενα μέρη να εξασφαλίσουν τη δική τους φωνή στο πεδίο μάχης για την αφήγηση περί Κίνας.

Home Credit: Άλλη μια πλατφόρμα για αφηγήσεις υπέρ του Πεκίνου 

Τον Ιούνιο του 2019, το Sinoskop (αργότερα μετονομάστηκε σε Asiaskop) εμφανίστηκε ως ένα άλλο εγχείρημα πολυμέσων με επίκεντρο την Κίνα. Το επίσημο πρόσωπό του από τότε είναι ο Vít Vojta, ένας σινολόγος, σύμβουλος και διερμηνέας των Τσέχων προέδρων. Η αποστολή του, όπως αναφέρεται στην ιδρυτική ανακοίνωση, ήταν “να συμμετάσχει στην τρέχουσα πολωμένη συζήτηση για την Κίνα για να βοηθήσει στην εξισορρόπησή της”.

Παρά τον διακηρυγμένο ευγενή στόχο του Sinoskop και την υποτιθέμενη “χρηματοδότηση από ίδιες πηγές”, ερευνητές δημοσιογράφοι από το τσεχικό μέσο ενημέρωσης Aktuálně.cz αποκάλυψαν ότι το Sinoskop σχετιζόταν και λάμβανε κεφάλαια από την Home Credit. Για το σκοπό αυτό, η Home Credit χρησιμοποίησε μια εταιρεία με την επωνυμία C&B Reputation Management, προκειμένου να “γυαλίσει” όχι μόνο την εικόνα της εταιρείας, αλλά και τη συνολική αντίληψη για τη ΛΔΚ στην Τσεχική Δημοκρατία.

Τον Οκτώβριο του 2020, ο Όμιλος PPF εξαγόρασε την Central European Media Enterprises Ltd., η οποία περιλαμβάνει το πιο δημοφιλές τηλεοπτικό κανάλι στην Τσεχική Δημοκρατία, το TV Nova. Είναι αρκετά ενδιαφέρον ότι η CEFC έχει δείξει ενδιαφέρον και για την TV Nova στο παρελθόν. 

Με τον απροσδόκητο θάνατο του Petr Kellner τον Μάρτιο και το τέλος της δεύτερης θητείας του Ζέμαν το 2023, δεν είναι σαφές ποια κατεύθυνση μπορεί να πάρει η σινο-τσεχική σχέση. Ένα όμως είναι ξεκάθαρο. Ενώ το Πεκίνο και οι ελίτ της Τσεχίας είχαν μεγάλες ελπίδες να παρουσιάσουν μια ελκυστική εικόνα της Κίνας, μετά από όλες τις παρανομίες τους, η κοινή γνώμη έχει κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Όπως δείχνει μια διεθνής έρευνα που δημοσιεύθηκε στα τέλη του 2020, το 41% των ερωτηθέντων είδαν τις απόψεις τους για την Κίνα να επιδεινώνονται τα τελευταία τρία χρόνια, καθιστώντας “την Τσεχική Δημοκρατία μια από τις πιο αρνητικές για την Κίνα χώρες στην Ευρώπη”. 

Αποποίηση ευθύνης: ο συντάκτης αυτού του κειμένου σχετίζεται με το εγχείρημα Sinopsis.

Αυτό το κείμενο αποτελεί μέρος έρευνας του Παρατηρητηρίου Μέσων των Πολιτών  για ανταγωνιστικές αφηγήσεις σχετικά με την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος της Κίνας και διερευνά πώς οι κοινωνίες και οι κοινότητες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για τα πιθανά οφέλη και τις βλάβες της ανάπτυξης υπό την ηγεσία της Κίνας. Για να μάθετε περισσότερα σχετικά με αυτό το έργο και τις μεθόδους του, κάντε κλικ εδώ.