Πίνακας από τη συντάκτρια Samaria Polet Carias Ayala, χρήση με άδεια.
Στους λαούς στις περιοχές της Κεντρικής Αμερικής έχουν ενσταλαχθεί αποικιακές σκέψεις μέσω ισπανικών κοινωνικών κανόνων και ενός δυτικοποιημένου εκπαιδευτικού συστήματος. Τα παιδιά μαθαίνουν ισπανικά και την ιστορία των λαών τους μέσω των φωνών των κονκισταδόρων και των κειμένων, που άφησαν αυτοί πίσω τους. Αυτό διαιωνίζεται στη συνέχεια από εξωραϊσμένους εκπαιδευτές, οι οποίοι μιλάνε μόνο για την ευρωπαϊκή πλευρά της ιστορίας.
Οι φωνές αυτές διαρρέουν στις καρδιές και στον νου των αυτόχθονων [1] λαών, φθείροντας πολλούς, οι οποίοι ίσως επιθυμούν να ταυτίζονται με το γηγενές υπόβαθρο και τους προγόνους τους, αλλά νιώθουν σύγχυση, ντροπή, ακόμα και ενοχές λόγω της έλλειψης πληροφοριών σχετικά με την γηγενή καταγωγή τους. Φανταστείτε να θέλετε να συνδεθείτε με τον εαυτό σας και την οικογένειά σας, αλλά να πρέπει να κολλήσετε περιορισμένα κομμάτια ενός κλεμμένου παζλ, ενώ οι υπόλοιποι γύρω σας διαιωνίζουν την εξάλειψή σας.
Η ανάκτηση μιας nativo (γηγενούς) ταυτότητας είναι κλειδί για τη διακοπή των καταπιεστικών δυνάμεων. Βάσει της εμπειρίας μου, ο όρος αναφέρεται κυρίως σε άτομα της Κεντρικής Αμερικής, τα οποία, κάποια στιγμή, ζούσαν στη γη τους, αλλά τώρα κατοικούν στο βορρά της Νήσου της Χελώνας [2] [ΣτΜ: σε αρκετές ιθαγενείς παραδόσεις και μύθους, αναφέρεται με αυτή την ονομασία η Γη ή τα εδάφη της Βόρειας Αμερικής] ή σε πόλεις της Κεντρικής Αμερικής. Ο όρος indígena (αυτόχθων) διατηρείται για όσους κατοικούν ακόμα απομονωμένοι στη Madre Tierra (Μητέρα Γη) και χωρίς επικοινωνία με τη mestizaje (φυλετική μείξη) της Αμερικής.
Εξάλειψη σημαίνει διαβολή τέτοιων ταυτοτήτων ως παράδοξες. Εξάλειψη σημαίνει κλοπή γης και οδήγηση των αυτόχθονων λαών σε άγονα ή παρομοίως αγχωτικά περιβάλλοντα, όπως αστικοποιημένες περιοχές με περιορισμένη σύνδεση στο φυσικό περιβάλλον. Εξάλειψη σημαίνει επιβολή mestizaje, μίας ταυτότητας που έχει ρίζες στην αποδοχή της ισπανικής κατάκτησης και αμέλεια της ύπαρξης αυτόχθονων πριν από τον αποικισμό.
Μάλιστα, σύμφωνα με το Mujeres de Maíz [3], έναν διαδικτυακό συνεταιρισμό αυτόχθονων λαών, “η Γουατεμάλα έχει έναν από τους μεγαλύτερους αυτόχθονες πληθυσμούς στον κόσμο”, όμως η κυβέρνηση της Γουατεμάλας αναγνωρίζει μόνο το 40% του πληθυσμού ως αυτόχθονες, παρά το γεγονός ότι οι ντόπιοι αυτόχθονες ηγέτες δηλώνουν ότι συνιστούν περισσότερο από 60%. Αυτό αποτελεί ένα παράδειγμα στατιστικής εξάλειψης. Αυτό ισχύει και για άλλα εθνικά κράτη της Κεντρικής Αμερικής όπως η Ονδούρα, η οποία αναφέρει ότι “σχεδόν 9% [4] του συνολικού πληθυσμού αυτοπροσδιορίζονται ως μέλη ομάδας αυτοχθόνων ή μειονότητας”. Επομένως, κάθε αυτόχθων, που έχει αποσυνδεθεί από την καταγωγή του, που ίσως επίσης έχει γεννηθεί σε αστικές περιοχές, δεν αναγνωρίζεται, αλλά προσδιορίζεται ως mestizo (μεικτής καταγωγής).
Οι ιθαγενείς στην άκρη της Νήσου της Χελώνας υποφέρουν από τα αποτελέσματα της συγκάλυψης, πράγμα που καθιστά τα αυτόχθονα φυσικά χαρακτηριστικά και τις ιδιομορφίες ανεπιθύμητα στοιχεία μεταξύ ανθρώπων, που προσδιορίζονται ως mestizo. Ως Αυτόχθονες της Κεντρικής Αμερικής, αντιμετωπίζουμε μία από τις χειρότερες μορφές συμπεριφοράς, στην οποία θα μπορούσε να υποβληθεί κάποιος, όπως αναγκαστική αφομοίωση, αναγκαστικές θρησκευτικές μεταστροφές, σωματική βία και πολιτισμική “εκκαθάριση”, τα οποία αποτελούν πραγματικά γενοκτονία των αυτόχθονων ταυτοτήτων μας.
Ωστόσο, επιμένουμε! Παραβλέπουμε την εκμετάλλευση και τον κοινωνικό πόνο, όπως θα έκαναν οι Guacamaya (μακάο) συγγενείς μας. Αυτή είναι αληθινή perseverancia (επιμονή), όπως θα έλεγαν οι πρεσβύτεροί μου. Ανήκουμε σε αυτό το ημισφαίριο, ανήκαμε εδώ για εκατοντάδες χρόνια πριν τον διαρκή αποικισμό. Εμείς, οι Αυτόχθονες στο κέντρο της Αμερικής, υπάρχουμε και αντιστεκόμαστε σε πολύ ισχυρές δυνάμεις, που ελπίζουν να κυριαρχήσουν, μέσω της εξάλειψης, εις βάρος των αυτόχθονων ιδεολογιών μας, τη σύνδεση με τη γη και την προστασία των πόρων.
Αδικίες εις βάρος των αυτόχθονων λαών στην Αμερική περιλαμβάνουν την κλοπή γης, την εξαναγκαστική παιδική εργασία, τον αναγκαστικό εκτοπισμό και την πλύση εγκεφάλου μέσω των εκπαιδευτικών συστημάτων. Οι αυτόχθονες γυναίκες μας ήταν οι πρώτες, που εκτέθηκαν σε θρησκευτικούς ιεραποστόλους και εταιρείες, που συχνά παραβιάζουν αυτές και τη γη και οι οποίοι επίσης τις παίρνουν σε ξένες βόρειες χώρες για να υπηρετήσουν.
Πολλές ξαδέρφες μου και η ίδια μου η μητέρα αρπάχτηκαν έτσι στα χέρια των αποικιστών, με τους ξένους να τις μαγεύουν με ψέματα για μια καλύτερη ζωή, ενώ η πραγματικότητα είναι απαίσια με την εγκατάστασή τους στον Βορρά.
Γι’ αυτό, οι Αυτόχθονες παλεύουν να σταματήσουν τα έργα κατασκευών από εξωτερικές δυνάμεις, που συνεχίζουν να λεηλατούν, να βιάζουν και να αλλάζουν το ιερό τοπίο, που ζούμε για να προστατεύσουμε. Σήμερα, οι Γκαρινάγκου [5] στην ακτή της Ονδούρας παλεύουν ακόμα για τα δικαιώματα της γης τους και απαιτούν την επιστροφή των κλεμμένων αδερφών τους [6]. Οι Λένκα [7] στο Γκράσιας ντε Ντιός αναγνωρίζονται μόνο την ημέρα “El Dia del Indio Lempira”, ενώ οι Ταουάκ [8] του χωριού της γιαγιάς μου ξεχνιούνται όλο και περισσότερο και δεν υπάρχει δικαιοσύνη για τον βίαιο εκτοπισμό τους, την κλοπή γης και τη λεηλάτηση της καλλιέργειας από τους έμπορους ναρκωτικών και τις εταιρείες από τον Βορρά. Η εξάλειψη επηρεάζει τις αυτόχθονες φωνές, που παλεύουν για έναν τρόπο ζωής με κέντρο τη Μητέρα Γη και τους συγγενείς της χλωρίδας και πανίδας μας.
Χάρτης της Ονδούρας, που δείχνει πού κατοικούν σήμερα οι αυτόχθονες λαοί
Όλα αυτά τα λέω από την εμπειρία μου έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στην Ονδούρα με καφέ και μαύρες αποχρώσεις, ενώ διδασκόμουν να παραβλέπω και να παραμελώ την ιθαγένειά μου και να απορρίπτω το γεγονός ότι είμαι μαύρη. Έχω υπομείνει αναγκαστική αφομοίωση σε αποικιακούς κανόνες και έχω εκτοπιστεί από την πραγματική μου πατρίδα. Είμαι μια εν ζωή προσωποποίηση ότι αντιστεκόμαστε σε αποικιακές διδαχές, ενώ υποφέρουμε από το να ζούμε ως οι αυτόχθονες εαυτοί μας.
Σκεπτόμενη την εξάλειψη, ρώτησα τον Edwin Pastor [9], έναν φωτογράφο και αυτόχθονα από τη Γουατεμάλα για την εμπειρία του όντας μέλος της διασποράς της Κεντρικής Αμερικής και προσπαθώντας να συνδεθεί με την ιθαγένειά του. Είπε:
Είμαι ζωντανή απόδειξη ότι οι ρίζες δεν μπορούν να αφανιστούν. Νομίζω ότι είναι ευθύνη μου να κληρονομήσω τον πολιτισμό μου και να τον κρατήσω ζωνανό.
Ο Pastor έχει προσπαθήσει να διατηρήσει ιερές τελετές κακάο με τον δίδυμο αδερφό του, να καταγράψει την πολύχρωμη ύπαρξη των πρεσβυτέρων του και άλλων Chapin (Γουατεμαλέζοι) στην πόλη του πατέρα του, Τοτονικαπάν, και να πληροφορήσει άλλους για τα φεστιβάλ Μάγια Κίτσε [10]. Θέλει μια μέρα να δημιουργήσει έναν σύλλογο για να διδάξει νέους στο Τοτονικαπάν πώς να χρησιμοποιούν φωτογραφικές μηχανές και να τους παρέχει τα εργαλεία για να εκφράζουν την όμορφη ύπαρξή τους.
Εγώ, ως καλλιτέχνις, κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ για να επαναφέρω αρχαία έθιμα και να δείξω στους πρόγονούς μου ότι τους θυμόμαστε με την αληθινή ομορφιά τους: ως μηχανικούς, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, προστάτες του νερού και ειλικρινείς εμπόρους. Η κληρονομιά τους ζει με ανθρώπους σαν εμένα. Είναι απαραίτητο να επουλωθούμε από τη γενοκτονία της ταυτότητάς μας και του πολιτισμού μας, ώστε να επανασυνδεθούμε και να ζήσουμε με ειρήνη και διαφάνεια. Είναι κρίσιμο για τις μελλοντικές γενιές να απορρίπτουμε ότι δεν μας εξυπηρετεί. Πρέπει να αφήσουμε πίσω αποικιακές ιδέες, όπως η ομοφοβία, ο ταξισμός, η απόκτηση γης και τα καπιταλιστικά ιδανικά, όπου το κεφάλαιο είναι πιο σημαντικό από τον βιοπορισμό των ιθαγενών.
Οι εσκεμμένες τακτικές κατά των αυτόχθονων, όπως η βία, η κλοπή γης, αποικιακή διδαχή και ο καθολικισμός, πυροδοτούν ντροπή και ενοχές στους ιθαγενείς. Δεν υπάρχει πολιτισμική υπερηφάνεια, όταν σε αποκαλούν “indio” (Ινδιάνο), εφόσον η λέξη παραπέμπει σε βάρβαρους και απολίτιστους λαούς, κατά την άποψη του Χριστόφορου Κολόμβου χαμένου στη θάλασσα.
Όταν λες σε κάποιον από την Ονδούρα, ο οποίος έχει μάθει να ταυτίζεται με ένα εθνικό κράτος, ότι είναι indio, συχνά θα λάβεις μία σαστισμένη απάντηση. “Εγώ; Δεν είμαι ινδιάνος” θα πουν με ένα ίχνος αηδίας, λες και ένας τέτοιος προσδιορισμός είναι απολύτως απαράδεκτος, ακόμα και αν αυτό το άτομο έχει ευδιάκριτα αυτόχθονα χαρακτηριστικά.
Διδασκόμαστε, άμεσα ή έμμεσα, να μισούμε τις μεγαλειώδεις μύτες μας, που θυμίζουν τα ερείπια των απογόνων μας. Διδασκόμαστε να μισούμε το δέρμα μας στο χρώμα της λάσπης, το οποίο μας θυμίζει τη γόνιμη γη μας. Διδασκόμαστε μίσος, ενώ η αποδοχή και η ανεκτικότητα είναι η λύση. Είναι πραγματικά αποκαρδιωτικό να βιώνουμε και να εσωτερικεύουμε διαστρεβλωμένες απόψεις των εαυτών μας. Χρειάστηκε να πάω στον Βορρά, όπου βίωσα περαιτέρω εξάλειψη άλλων ομάδων ανθρώπων, για να καταλάβω τι ήταν κρυμμένο μέσα μου και σε όλους πριν από εμένα. Ότι η ιθαγενής ταυτότητά μου, επίσης, είχε εξαλειφθεί και λεηλατηθεί.
Είναι ένας αγώνας και ένα ταξίδι, που ξεκινάει με την αγάπη για το καφέ δέρμα μας. Για να προχωρήσουμε μπροστά, πρέπει να βάλουμε στο επίκεντρο και να αυξήσουμε τις ιθαγενείς φωνές του ισθμού, ειδικά αυτών με αφρικανική-ιθαγενή καταγωγή, διότι είναι πληθυσμοί, που εξαλείφονται περισσότερο. Παρότι δεν φοράμε όλοι στολίδια στα μαλλιά, καθώς τα εμβλήματα κερδίζονται ή απονέμονται σε τελετές, ο κάθε ένας μας υπάρχει πλήρως και κάθε αυτόχθονας έχει ένα ξεχωριστό μονοπάτι. Πρέπει να δεχόμαστε σεβασμό, να ακουγόμαστε, να νιώθουμε αποδοχή. Είμαστε οι σπόροι, που τόσο απεγνωσμένα προσπαθούν να οργώσουν, και θα συνεχίσουμε να μεγαλώνουμε και να προσαρμοζόμαστε. Είμαστε οι νέοι πρόγονοι. Ευλογίες σε όσους βοηθούν τους αυτόχθονες και μας φιλοξενούν χωρίς βία και πολιτισμική εξάλειψη.