Εικονογράφηση: Giovana Fleck, χρήση με άδεια
Η Κίνα έχει καθυστερήσει στην ανάπτυξη της ανατολικής Μεσογείου, αλλά έχει χρησιμοποιήσει την πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος (BRI) [1] ως πύλη εισόδου στην περιοχή. Η Τουρκία αναπτύσσει επίσης τη δική της διαπεριφερειακή στρατηγική [2] για οικονομική και στρατηγική συνεργασία, κυρίως την Πρωτοβουλία του Μεσαίου Διαδρόμου [3]. Στην προσπάθειά τους να επηρεάσουν αυτήν την περιοχή, το Πεκίνο και η Άγκυρα είναι σύμμαχοι ή αντίπαλοι;
Η παγκόσμια πολιτική οικονομία και η γεωπολιτική της ανατολικής Μεσογείου
Σε κεντρική τοποθεσία μεταξύ Ασίας, Αφρικής και Ευρώπης, η ανατολική Μεσόγειος αποτέλεσε σημαντικό στρατηγικό κόμβο για το παγκόσμιο εμπόριο καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της.
Η ανατολική Μεσόγειος παρέχει επίσης τη συντομότερη θαλάσσια διαδρομή [4] μεταξύ ασιατικών και ευρωπαϊκών αγορών, χάρη στη Διώρυγα του Σουέζ, που συνδέει τον Ινδικό Ωκεανό και τη Μεσόγειο Θάλασσα. Σχεδόν το 12% του παγκόσμιου εμπορίου [5] και αγαθά αξίας άνω του 1 τρισεκατομμυρίου ΗΠΑ διέρχονται από τη Διώρυγα ετησίως. Η περιοχή χρησιμεύει επίσης ως σημαντική διαδρομή για τη μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου από τον Περσικό Κόλπο στις ευρωπαϊκές αγορές. Περίπου το 70% [4] των ενεργειακών απαιτήσεων της Ευρώπης μεταφέρονται μέσω της Μεσογείου ετησίως.
Πατρίδα περιφερειακών κατόχων ισχύος όπως η Ελλάδα, η Τουρκία, το Ισραήλ και η Αίγυπτος, η γεωοικονομική και γεωπολιτική σημασία της ανατολικής Μεσογείου έχει προσελκύσει ιστορικά μη περιφερειακές μεγάλες δυνάμεις [6] στην περιοχή: τις ΗΠΑ, μαζί με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, την Ρωσία, που έχει ενισχύσει την επιρροή της μετά τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, και τώρα την Κίνα, που άρχισε να οικοδομεί θεμέλια μόλις στα τέλη του 2013, όταν ξεκίνησε η πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος στην Τουρκία.
Η πολιτική της Κίνας για την ανατολική Μεσόγειο και η Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος
Μέχρι στιγμής, η Κίνα είναι κυρίως παρούσα μέσω επενδύσεων υποδομής [7], συμπεριλαμβανομένου του οικονομικού διαδρόμου Κίνας-Κεντρικής Ασίας-Δυτικής Ασίας και του Θαλάσσιου Δρόμου του Μεταξιού, όπως το λιμάνι του Πειραιά [8] στην Ελλάδα, το Kumport [9] στην Τουρκία, τα λιμάνια El Dekheila και Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο [10] και η Χάιφα [11] και η Ασντότ [12] στο Ισραήλ.
Στην Αίγυπτο, η Κίνα έχει επενδύσει [13] στη βιομηχανική ζώνη της διώρυγας του Σουέζ και χτίζει τμήματα της Νέας Διοικητικής Πρωτεύουσας, καθώς και χρηματοδοτεί περίπου το 85 % του έργου των 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων ως μέρος της Οικονομικής Ζώνης του Δρόμου του Μεταξιού. Ομοίως, από το 2016 η Κίνα έχει επενδύσει σε πολλά έργα καθαρής ενέργειας [14] στην Ελλάδα. Και στο Ισραήλ, έχει επενδύσει σε μεταφορές [15], τεχνολογία και άλλες βιομηχανίες. Η μεγαλύτερη επένδυση της Κίνας στη χώρα μέχρι τώρα είναι ο σταθμός παραγωγής ενέργειας Emba Hunutlu [16], ένας σταθμός παραγωγής ενέργειας με βάση τον άνθρακα. Η χώρα βρίσκεται επίσης σε συνομιλίες με την Τουρκία για τη χρηματοδότηση του έργου Kanal Istanbul [17], ενός ναυτιλιακού καναλιού με στόχο τη σύνδεση της Θάλασσας του Μαρμαρά με τη Μαύρη Θάλασσα. Ο ιδιωτικός τομέας της Κίνας συμμετέχει επίσης σε μια ποικίλη σειρά δραστηριοτήτων: πάνω από 1.000 κινεζικές εταιρείες έχουν επενδύσει σε τουρκικούς τομείς, από τον τουρισμό και τα χρηματοοικονομικά έως τις μεταφορές, τις εξορύξεις και την ενέργεια.
Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα επιδιώκει επίσης να αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή. Τον Μάιο του 2015, το Πεκίνο πραγματοποίησε την πρώτη του στρατιωτική άσκηση [18] στη Μεσόγειο μαζί με τη Ρωσία. Δύο χρόνια αργότερα, πραγματοποίησε άσκηση πυρκαγιάς [19]. Οι αυξημένες οικονομικές σχέσεις της Κίνας σε αυτό το τμήμα της Μεσογείου μπορούν να εντοπιστούν σε μια καμπή το 2011, όταν χρειάστηκε να απομακρύνει τους πολίτες της [20] από τη Λιβύη λόγω αστάθειας στη χώρα και συνειδητοποίησε ότι χρειαζόταν περισσότερες προσπάθειες για να προστατεύσει τις επενδύσεις της [21] στην περιοχή.
Ο Μεσαίος Διάδρομος της Τουρκίας και οι δυναμικές πολιτικές στην ανατολική Μεσόγειο
Τον Νοέμβριο του 2015, η Τουρκία και η Κίνα υπέγραψαν Μνημόνιο Κατανόησης [22] για την ευθυγράμμιση της Τουρκικής Πρωτοβουλίας του Μεσαίου Διαδρόμου [23] με την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος.
Μέσω του Μεσαίου Διαδρόμου, η Τουρκία στοχεύει να χρησιμοποιήσει το γεωγραφικό της πλεονέκτημα ως πύλη μεταξύ Ασίας, Ευρώπης και Μέσης Ανατολής για να γίνει κόμβος για το εμπόριο Ανατολής-Δύσης. Αυτά τα σχέδια τονίστηκαν από τον υπουργό Μεταφορών και Υποδομών Αντίλ Καραϊσμαήλογλου [24], ο οποίος δήλωσε τον Ιούνιο: “Με τον Μεσαίο Διάδρομο, η Τουρκία θα μετατραπεί σε μια νέα παγκόσμια βάση εφοδιαστικών αλυσίδων”.
Το 2015, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία, πρότεινε το έργο Κεντρική Τουρκία [25] (Merkez Türkiye), το οποίο στοχεύει να θέσει την Τουρκία ως κόμβο εφοδιαστικής αλυσίδας και παραγωγών, που θα συνδέει Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Αυτό το εγχείρημα επεκτείνει τον Μεσαίο Διάδρομο στην Αφρική μέσω της Μέσης Ανατολής διατηρώντας παράλληλα τη συμβατότητά του με την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος. Είναι επίσης μια ένδειξη κοινού ενδιαφέροντος μεταξύ της ηγετικής κυβέρνησης της Τουρκίας και των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Εάν η Τουρκία μπορεί να τοποθετηθεί ως οικονομική ζώνη μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής, ο Μέσος Διάδρομος θα μπορούσε να γίνει πιο ελκυστικός για την Κίνα και άλλους περιφερειακούς εταίρους, αυξάνοντας έτσι τα οικονομικά και πολιτικά κέρδη της Τουρκίας.
Έγγραφο, που δημοσιεύτηκε από την Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης [26] τον Μάιο του 2021, προτείνει ότι μια ενδοπεριφερειακή εμπορική ζώνη και πολιτικές εξωπεριφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης, που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του Μεσαίου Διαδρόμου, θα μπορούσαν να διευκολύνουν τη συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Κίνας. Μια τέτοια εμπορική ζώνη, με επικεφαλής την Τουρκία και υποστηριζόμενη από διαπεριφερειακό εμπόριο [27], θα μπορούσε επίσης να ενισχύσει τον ρόλο της Τουρκίας για τα περιφερειακά κράτη, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κίνα.
Ωστόσο, σε αντίθεση με την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος της Κίνας, το όραμα περιφερειακής ολοκλήρωσης της Τουρκίας δεν περιλαμβάνει θαλάσσιο διάδρομο. Αντ’ αυτού, από το 2015 και μετά, η Τουρκία [28] έχει εφαρμόσει μια ισχυρή πολιτική στην ανατολική Μεσόγειο στηριζόμενη σε στρατιωτικές δυνατότητες και όχι σε διπλωματικές συνομιλίες, ώστε να επιβάλει τις αξιώσεις θαλάσσιας δικαιοδοσίας της έναντι περιφερειακών κρατών όπως η Ελλάδα, η Κύπρος και η Αίγυπτος. Ωστόσο, οι τελευταίες πολιτικές της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο μπορούν επίσης να θεωρηθούν αμυντικές.
Τον Ιανουάριο του 2019, η Νότια Κύπρος (Κυπριακή Δημοκρατία), η Αίγυπτος, η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιταλία, η Ιορδανία και η Παλαιστίνη δημιούργησαν το Φόρουμ Αερίου EastMed [29] για τη δημιουργία ενός ενεργειακού κόμβου στην περιοχή. Ο αποκλεισμός της Τουρκίας από την ομάδα προκάλεσε ένταση στην Άγκυρα ωθώντας την Τουρκία να ξεκινήσει μια μονομερή προσπάθεια εξερεύνησης και γεώτρησης [30] φυσικού αερίου, που υποστηρίζεται από πολεμικά πλοία. Τον Νοέμβριο του 2019, η Τουρκία και η Λιβύη σκιαγράφησαν τα θαλάσσια σύνορά τους [31], τα οποία επικαλύπτονται εν μέρει με τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) [32] της Ελλάδας και της Αιγύπτου, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις και από τις δύο.
Τοπικοί εμπειρογνώμονες, όπως ο ερευνητής İlhan Uzgel [33], λένε ότι οι τρέχουσες ναυτικές πολιτικές της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο, που περιλαμβάνονται στο δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας [34] του 2013, είναι παρόμοιες [35] με τις νεοοθωμανιστικές [36] πολιτικές, που προώθησε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας και πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου [37] στη δεκαετία του 2000 και στις αρχές του '10.
Οι επιθετικές πολιτικές της Τουρκίας προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις από άλλες περιφερειακές δυνάμεις και ενέτειναν τις εντάσεις σε ορισμένες περιπτώσεις. Τον Μάιο του 2020 [29], οι υπουργοί Εξωτερικών της Κύπρου, της Αιγύπτου, της Γαλλίας, της Ελλάδας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων κατήγγειλαν τις δραστηριότητες της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Νότιας Κύπρου, “μια περιοχή της θάλασσας, στην οποία ένα κυρίαρχο κράτος [38] έχει ειδικά δικαιώματα σχετικά με την εξερεύνηση και τη χρήση θαλάσσιων πόρων”. Τον Σεπτέμβριο του 2020, ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο [39], επιβεβαίωσε την υποστήριξη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, όπως και ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ-Φατάχ αλ Σίσι [40] τον Νοέμβριο. Τον επόμενο μήνα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία. [41]
Περιφερειακοί ανταγωνιστές ή συνεργάτες;
Η Κίνα συνήθως σιωπά για τις εντάσεις εντός της Μεσογείου, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει θετικές σχέσεις στην περιοχή και να μεγιστοποιήσει τα οφέλη της. Ωστόσο, αυτή η θέση μπορεί να αλλάξει [42] ανάλογα με τις μελλοντικές εξελίξεις.
Σύμφωνα με τους Gu Zhenglong και Zou Zhiqiang [43] από το Πανεπιστήμιο Διεθνών Σπουδών της Σανγκάης και τον Zhang Lin από το Πανεπιστήμιο Διεθνών Σπουδών της Τσετσιάνγκ, οι πολιτικές της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο προκαλούν αστάθεια [44]. Εάν συνεχιστεί, η Κίνα μπορεί να επανεκτιμήσει τον ρόλο της Τουρκίας σχετικά με την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος.
Επί του παρόντος, η Κίνα φαίνεται να ευνοεί την Ελλάδα για τις εμπορικές της σχέσεις με την Ευρώπη. Το λιμάνι του Πειραιά [45] βρίσκεται πιο κοντά στις ευρωπαϊκές αγορές και παρέχει μια πιο σύντομη και πιο οικονομική διαδρομή από το τουρκικό Kumport. Ωστόσο, όπως έχει αποδείξει ο εξαήμερος αποκλεισμός της διώρυγας του Σουέζ [46] τον Μάρτιο του 2021, η ανάπτυξη εναλλακτικών εμπορικών οδών [47] είναι απαραίτητη. Σύμφωνα με τον υπουργό Καραϊσμαήλογλου, ο Μεσαίος Διάδρομος είναι ο καταλληλότερος εναλλακτικός εμπορικός δρόμος Ανατολής-Δύσης.
Λόγω αυτών των εξελίξεων, η Κίνα και η Τουρκία αναμένεται να συνεχίσουν να συνεργάζονται για να ευθυγραμμίσουν τα ξεχωριστά, αλλά αλληλεπικαλυπτόμενα οράματά τους για την ηπειρωτική ολοκλήρωση, όπως επιβεβαιώθηκε από τον Κινέζο αντιπρόεδρο Wang Qishan [48]. Εάν αυξηθούν οι πολιτικές και στρατιωτικές φιλοδοξίες της Άγκυρας στην περιοχή, το Πεκίνο μπορεί να επανεξετάσει τον ρόλο της Τουρκίας ως αξιόπιστου εταίρου σχετικά με την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος.
Αυτό το κείμενο είναι μέρος έρευνας του Παρατηρητηρίου Μέσων των Πολιτών [49] σχετικά με τις ανταγωνιστικές αφηγήσεις για την Πρωτοβουλία Mια Ζώνη Ένας Δρόμος της Κίνας και εξερευνά πώς οι κοινωνίες και οι κοινότητες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις πιθανών προνομίων και ζημιών της ανάπτυξης υπό την ηγεσία της Κίνας. Για να μάθετε περισσότερα για αυτό το εγχείρημα και τις μεθόδους του, πατήστε εδώ [1].