Obonete Ubam, φωτογραφία του Erik Ericsson, χρησιμοποιήθηκε με άδεια

Με σχεδόν δέκα εκατομμύρια κατοίκους, η Τσεχική Δημοκρατία είναι μια από τις πιο ομοιογενείς εθνικά χώρες στην Κεντρική Ευρώπη: οι Τσέχοι αποτελούν το 90% του πληθυσμού της. Δεν ήταν πάντα έτσι.

Όταν η χώρα ήταν μέρος της πρώην Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1918 και στη συνέχεια μέρος της Τσεχοσλοβακίας μέχρι το 1993, φιλοξένησε μεγάλες ομάδες άλλων εθνοτικών ομάδων: Γερμανούς, Εβραίους, Πολωνούς, Ρομά, Σλοβάκους και άλλους. Σήμερα, οι μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, η Πράγα και το Μπρνο, έχουν ανοίξει σε αλλοδαπούς μετανάστες εργάτες, που αποτελούν σημαντικά τμήματα του αστικού πληθυσμού. Ωστόσο, οι συμπεριφορές απέναντι σε μη λευκούς συνοικούντες ή συναδέλφους δεν είναι καθόλου αρμονικές.

Μια κοινότητα παρούσα από τη δεκαετία του '60 είναι οι Αφροτσέχοι, ως επί το πλείστον απόγονοι Αφρικανών και Αφροκουβανών φοιτητών, που προσκλήθηκαν από την τότε σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία τη δεκαετία του '60 ως μέρος της διεθνούς κομουνιστικής αλληλεγγύης χωρών κατόπιν αποικιοκρατίας. Το Global Voices μίλησε με έναν από τους πιο εξέχοντες εκπροσώπους της, τον Τσέχο Νιγηριανό Obonete Ubam, ο οποίος λαμβάνει τα εύσημα ότι επινόησε τον όρο “Αφροτσέχος”. Το τελευταίο βιβλίο του Ubam “Náš černobílý svět”, ή “Ο Ασπρόμαυρος Κόσμος μας”, κυκλοφόρησε στις αρχές Οκτωβρίου του 2021. Πήρε συνέντευξη από δέκα εξέχοντες Αφροτσέχους, που τα κατάφεραν στην τσεχική κοινωνία κυρίως στους τομείς των ΜΜΕ, των πολιτικών επιστημών, των επιχειρήσεων, του αθλητισμού και των τεχνών.

Να πώς περιγράφει την αρχική ιδέα πίσω από το τελευταίο του βιβλίο ως άτομο, που μεγάλωσε σε μια μικρή επαρχιακή πόλη:

V mé generaci bylo málo Afročechů. Byli jsme asi tři v okrese. Prvního míšence jsem potkal, když mi bylo dvanáct. Pak dlouho nic. A jakmile jsem přijel v třiadvaceti letech do Prahy, najednou jsem začal poznávat lidi jako já. Potom jsem žil dlouho mimo Čechy, a když jsem se po patnácti letech zpět, tak mě fascinoval ten kontrast: když jsem předtím potkával tyto lidi, tak nás společenský handicap zasahoval. Nyní jsem však zjistil, že ti lidé jsou až tak úspěšní. Proto stojí za to ty příběhy popsat, i třeba pro lidi, kteří mají partnera z jiné kultury a mají podobné zkušenosti.

Υπήρχαν πολύ λίγοι Αφροτσέχοι στη γενιά μου. Ήμαστε μόνο τρεις σε ολόκληρη την περιοχή μας. Γνώρισα το πρώτο άτομο με μικτή καταγωγή στα 12 μου. Μετά κανένα για μεγάλο χρονικό διάστημα και, όταν έγινα 23, μετακόμισα στην Πράγα και άρχισα να γνωρίζω ανθρώπους σαν εμένα. Στη συνέχεια, έλειπα από την Τσεχία για μεγάλο χρονικό διάστημα, οπότε, όταν επέστρεψα μετά από 15 χρόνια, με γοήτευσε αυτή η αντίθεση: όταν είχα γνωρίσει αυτούς τους ανθρώπους, όλοι είχαμε επηρεαστεί από το ίδιο κοινωνικό εμπόδιο, αλλά τώρα ανακάλυψα ότι αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι είχαν γίνει πολύ επιτυχημένοι. Γι’ αυτό αξίζει να λέμε αυτές τις ιστορίες, καθώς μπορούν να είναι οικείες σε άτομα, των οποίων ο/η σύντροφος προέρχεται από άλλη κουλτούρα και έχουν παρόμοιες εμπειρίες.

Το βιβλίο καλύπτει μάλλον οικεία ζητήματα πόνου και απόρριψης σε μια προκλητική εξερεύνηση ταυτότητας και θέσης σε μια κατά κύριο λόγο λευκή κοινωνία. Ο Ubam εξηγεί γιατί η ιδέα του για το βιβλίο έγινε γενικά αποδεκτή από εξέχοντα μέλη της αφροτσέχικης κοινότητας:

Skoro všichni byli velmi vstřícní. Polovinu respondentů jsme znal osobně, vše bylo jednodušší, když jsme řekl, že píšu knihu, kterou by si přáli dostat do ruky, když jim bylo patnáct a bojovali sami se sebou, se svojí identitou v nějakém zapadákově. U nás je ten proces složitý: hledáte svoji identitu jako Čecha, a pak jako Afričana. Spousta lidí s tím bojovalo až do svých třeba pětatřiceti let. Já jsem asi jediný z té skupiny, který to vyřešil tak, že se odstěhoval do Afriky. Rád bych věřil tomu, že v tom věku a na tom levelu kariéry člověk ví, že to není jenom o něm, většina už má děti. Tam byla snaha sdílet příběh, a tak trochu ukázat cestu. Kniha se hodně dotýká rasismu ale zároveň je inspirativní.

Σχεδόν όλοι ήταν πολύ θερμοί. Γνώριζα τους μισούς από τους ερωτηθέντες προσωπικά, αλλά όλα έγιναν πιο εύκολα, όταν τους είπα ότι έγραφα το βιβλίο, που όλοι θα ήθελαν να είχαν στα χέρια τους όταν ήταν 15 ετών, όταν τσακώνονταν με τον εαυτό τους για την ταυτότητά τους σε κάποιο τέλμα στη Δημοκρατία της Τσεχίας. Για εμάς αυτή η διαδικασία είναι δύσκολη: αναζητάς την ταυτότητά σου ως Τσέχος και μετά πάλι ως Αφρικανός. Οι περισσότεροι άνθρωποι αγωνίστηκαν γύρω από αυτό μέχρι τα 35 τους. Είμαι ο μόνος από αυτήν την ομάδα των δέκα, που μετακόμισε στην Αφρική για να το λύσει. Νομίζω ότι σε αυτό το σημείο της ζωής και τη στιγμή της καριέρας τους, οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι αυτό δεν αφορά πλέον μόνο αυτούς, καθώς πολλοί έχουν παιδιά. Έτσι, ο στόχος ήταν να μοιραστούμε μια ιστορία και έτσι να δείξουμε εν μέρει τον δρόμο. Αυτό το βιβλίο αφορά τον ρατσισμό, αλλά είναι επίσης πολύ εμπνευσμένο.

Παρά τις πολυάριθμες αναφορές που δείχνουν μια αρκετά υψηλή συχνότητα ρατσισμού, υπάρχει μια άρνηση, που κυριαρχεί σε οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά με το ότι είναι ένα θέμα στην τσεχική κοινωνία. Ο Ubam παρέχει μια διαφοροποιημένη άποψη για αυτό το ευαίσθητο θέμα:

Současná situace je horší, než byla v roce 2005, tenkrát to byl vrchol tolerance. Začaly přístupové rozhovory do Evropské Unie a museli jsme si dát lidská práva do pořádku, Václav Havel byl prezident, byl to velký humanista, ta politika fungovala. Potom přišla migrační krize před volbami a z toho se udělala volební karta. Média způsobila, že se společnost vrátila zpátky ke xenofobním základům. V Česku je problém xenofobie. Ten klasický rasismus, který vyrostl na kolonizaci, tady není. Rozdíl ten mýtus, že Češi jednají s odstupem, protože nemají tu historickou zkušenost s lidmi jiné barvy pleti. Všechno, co vypadá jinak, tak porušuje řád. Rasismus je, když vzniká legislativa na základě toho, že někdo odmítá uznávat jinou skupinu lidí jako rovnocenné bytosti. Když se vám podaří tu počáteční nedůvěru odstranit, pak může vzniknout normální lidský vztah.

Η κατάσταση το 2021 είναι στην πραγματικότητα χειρότερη από ό,τι το 2005, όταν βιώσαμε το απόγειο της ανοχής, επειδή η Τσεχική Δημοκρατία είχε ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έπρεπε να ξεκαθαρίσουμε την κατάστασή μας σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εκείνη την εποχή, ήταν επίσης πρόεδρός μας ο Βάτσλαβ Χάβελ, μεγάλος ανθρωπιστής, οπότε η πολιτική λειτούργησε υπέρ μας. Ωστόσο, αργότερα ήρθε η μεταναστευτική κρίση του 2015 λίγο πριν από τις τοπικές εκλογές και αυτό χρησιμοποιήθηκε ως επιχείρημα ψήφου. Τα ΜΜΕ συνέβαλαν σε αυτή την επιστροφή στην ξενοφοβία. Στην Τσεχική Δημοκρατία έχουμε πρόβλημα με την ξενοφοβία. Δεν έχουμε αυτό το κλασικό παράδειγμα ρατσισμού, που γεννήθηκε από τον αποικισμό. Υπάρχει επίσης αυτός ο μύθος ότι οι Τσέχοι ενεργούν με καχυποψία, επειδή δεν έχουν την ιστορική εμπειρία να ζουν δίπλα σε ανθρώπους με διαφορετικό χρώμα δέρματος. Ό,τι φαίνεται διαφορετικό διαταράσσει την τάξη. Ρατσισμός είναι, όταν οι νόμοι βασίζονται στο γεγονός ότι κάποιος αρνείται να δεχτεί μια άλλη ομάδα ανθρώπων ως ισότιμη. Όταν μπορείς να αφαιρέσεις την αρχική έλλειψη εμπιστοσύνης, τότε μπορεί να υπάρξει μια φυσιολογική ανθρώπινη σχέση.

Αρκετές διασημότητες αναφέρουν στο βιβλίο ότι, ως παιδιά, είχαν λανθασμένα χαρακτηριστεί ως Ρομά από μέλη της λευκής πλειοψηφίας. Αυτή η εθνοτική ομάδα, που κατάγεται από την ινδική υποήπειρο, ζει στην Τσεχία από τον 14ο αιώνα. Ο Ubam συμφωνεί ότι, ενώ υπάρχει μια κοινή εμπειρία να είσαι εμφανώς διαφορετικός και να βλέπεις πρότυπα μη λευκών με την κοινότητα των Ρομά, δεν υπάρχει συμμαχία:

Já mám osobní zkušenosti, že Romové nás vždycky nějak brali. My jsme pro ně trochu symbolizovali tu americkou hudební kulturu jako Michael Jackson, a RnB, ale vztah neexistuje, protože ještě nevznikla ta afročeská komunita, ta komunita se zakládá když soudím podle sociálních sítí.

Από την εμπειρία μου, οι Ρομά μας θεωρούσαν πάντα καλούς. Για αυτούς, φτάσαμε να αντιπροσωπεύουμε τη μουσική κουλτούρα των ΗΠΑ, που σχετίζεται με τον Μάικλ Τζάκσον και την R&B. Αλλά δεν υπάρχει δεσμός, με την έννοια ότι η κοινότητα της αφροτσέχικης κοινότητας δεν έχει αναδυθεί ακόμα, είναι ακόμα ένα έργο σε εξέλιξη, όπως μπορώ να κρίνω από αυτά που βλέπω στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η αβεβαιότητα σχετικά με την αντίληψη της ταυτότητας είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στο βιβλίο. Ο Ubam εξηγεί ότι εξακολουθεί να είναι ένα ζήτημα για τη δεύτερη γενιά:

U většiny těch respondentů chyběl tatínek, ten tam nebyl. To znamená, že ho nahradil bílý tatínek, případně dědeček, takže ten člověk je obklopen jenom Čechy. Vy sám sebe nevidíte a zapomínáte, že jste jiný. Po nějaké době vám přijde ta česká strana bližší než vzdálené kořeny v Africe. V Praze už je to normálnější, ale těch dětí už je více, ale té xenofobie je méně. Ta druhá generace je jinak protože to měla jednodušší protože našlápnuto ale pak došlo k tomu zvratu a začali to pociťovat stejně jako my na začátku. Česká mládež není tolerantnější, jak ukazují některé průzkumy veřejného mínění.

Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες είχαν έναν αγνοούμενο πατέρα. Δεν ήταν παρών. Αυτό σημαίνει ότι αντικαταστάθηκε από έναν λευκό πατέρα ή παππού, έτσι κάθε Αφροτσέχος ήταν περιτριγυρισμένος μόνο από [λευκούς] Τσέχους. Δεν βλέπεις τον εαυτό σου και ξεχνάς μετά από λίγο ότι είσαι διαφορετικός, έτσι η τσέχικη πλευρά σου έρχεται πιο κοντά από τις μακρινές αφρικανικές ρίζες. Η δεύτερη γενιά Αφροτσέχων είναι διαφορετική, γιατί τα βρήκε πιο εύκολα, καθώς είχαμε ανοίξει το δρόμο, ωστόσο τα πράγματα άλλαξαν ξανά και άρχισαν να νιώθουν την ίδια [διάκριση] όπως εμείς στην αρχή. Η τσέχικη νεολαία δεν είναι πιο ανεκτική, όπως φάνηκε σε ορισμένες έρευνες κοινής γνώμης.

Ίσως αυτό εξηγεί γιατί πολλοί Αφροτσέχοι του βιβλίου έφυγαν από την Τσεχία οριστικά ή για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σύμφωνα με τον Ubam:

To souvisí s hledáním dobrého života. Češi se cítí, že nejsou rasisti, ale podle průzkumů veřejného mínění třicet pět procent Čechů odpovídá, že by jim vadilo mít sousedy jiné barvy pleti, nás je třeba pět tisíc tak těch xenofobních lidí je 350 víc než my, takže lidi se naučí jazyk a zkusí to jinde, najdou si tam vlastní identitu, ani českou, ani africkou, a najednou najdou klid, nikoho nepohoršujete, nebudíte pozornost, najednou máte šanci schovat se v davu. Což je pro nás něco úplně nového.

Σχετίζεται με την αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Οι Τσέχοι δεν αισθάνονται ρατσιστές, αλλά οι έρευνες της κοινής γνώμης δείχνουν ότι το 35% των Τσέχων λένε ότι θα τους ενοχλούσε να έχουν έναν γείτονα με διαφορετικό χρώμα δέρματος. Είμαστε ίσως 5.000 από εμάς. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν 350 φορές περισσότεροι άνθρωποι με ξενοφοβικές απόψεις. Έτσι οι Αφροτσέχοι μαθαίνουν ξένες γλώσσες, προσπαθούν να βγουν εκτός Τσεχίας, βρίσκουν την ταυτότητά τους, που δεν είναι ούτε τσέχικη ούτε αφρικανική και ξαφνικά βρίσκουν γαλήνη, δεν προσβάλλουν κανέναν, δεν τραβούν την προσοχή και τελικά μπορούν να κρυφτούν στο πλήθος. Κάτι πολύ νέο για εμάς.