Απομνημονεύματα μιας απόδρασης από το Τουρκμενιστάν σε αναζήτηση εκπαίδευσης

Εικονογράφηση: Kenjaeva Mufiza.

Δεν μπορούν όλοι να εκτιμήσουν την αρετή της αμερόληπτης, απροκατάληπτης και προοδευτικής εκπαίδευσης. Το να έχεις ελευθερία σκέψης και λόγου ίσως είναι συναρπαστικό, συγκεχυμένο και αντιφατικό, αν μεγάλωσες στο Τουρκμενιστάν. Η χειροτέρευση του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του '90, όταν ο τότε πρόεδρος Σαπαρμουράτ Νιγιαζόφ διέταξε την καταστροφή όλων των σοβιετικών βιβλίων, σε μια προσπάθεια ελέγχου της κυκλοφορίας έντυπου υλικού. Έκτοτε, τα σχολεία στο Τουρκμενιστάν πλήττονται από έλλειψη εγχειριδίων.

Αποφοίτησα από το λύκειο στο Τουρκμενιστάν εδώ και παραπάνω απο μια δεκαετία και εξακολουθώ να θυμάμαι έντονα ότι μόνο τρία ή τέσσερα συνολικά εγχειρίδια ήταν διαθέσιμα για 30 ή περισσότερους μαθητές σε κάθε τάξη. Τα μαθήματα ήταν δομημένα γύρω από τη λήψη σημειώσεων από βιβλία και απομνημόνευση: καμία κριτική ανάλυση.

Το 2001, ο Νιγιαζόφ αποφάσισε ότι ο σχολικός μας μόχθος μπορούσε να γίνει ακόμη δυσκολότερος και συμπίεσε 10 χρόνια εκπαίδευσης σε εννέα. Ως αποτέλεσμα, οι διαθέσιμες ώρες για τα σχολικά μαθήματα μειώθηκαν και πολλά μαθήματα, όπως η φυσική αγωγή, στατιστική και τα οικονομικά, εξαλείφθηκαν οριστικά από το πρόγραμμα σπουδών. Αν και οι συμμαθητές μου και εγώ δυσκολευόμαστε, οι Αρχές έδωσαν εντολή στους εκπαιδευτικούς να μας περάσουν όλους, προκειμένου να επιδείξουν σχολική πρόοδο. Τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έγιναν “εργοστάσια διπλωμάτων”.

Παρά τις δυσκολίες, ήμουν ακόμα πεινασμένη για γνώση. Χρησιμοποίησα τις ευκαιρίες, που παρείχαν ξένες πρεσβείες, για να μάθω αγγλικά δωρεάν και να δανείζομαι βιβλία από τη βιβλιοθήκη. Ορισμένα άτομα εξ ημών κάναμε επιπλέον μαθήματα ιστορίας, μαθηματικών, παγκόσμιων πολιτισμών, αγγλικών – γραμματικής και προφορικών από ξένους εκπαιδευτικούς, που μοιράστηκαν τις γνώσεις τους με τη νεολαία του Τουρκμενιστάν. Αυτή η εμπειρία με ενέπνευσε να συνεχίσω την εκπαίδευσή μου.

Ωστόσο, ο δρόμος προς ένα πανεπιστημιακό πτυχίο δεν ήταν ένας δρόμος χωρίς εμπόδια. Οικονομικά, πολιτιστικά και πολιτικά εμπόδια εμπόδιζαν την προσπάθειά μου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η εκπαίδευση, αν και δωρεάν, εξακολουθεί να είναι απρόσιτη για την πλειονότητα των πολιτών της εργατικής τάξης. Για να μπεις σε ένα πανεπιστήμιο στο Τουρκμενιστάν, είναι συνηθισμένη η δωροδοκία σε σχολικούς αξιωματούχους. Η διαφθορά και οι φρικτές μεταρρυθμίσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα έχουν αλλάξει δραματικά τη φύση και τον σκοπό της εκπαίδευσης στο Τουρκμενιστάν. Σήμερα, η πλειονότητα των Τουρκμένων πολιτών βλέπει την εκπαίδευση απλώς ως μέσο για την απόκτηση διπλώματος και την επίτευξη καλύτερα αμειβόμενων θέσεων εργασίας.

Αγώνας μέσω αλλαγών

Μετά την ανεξαρτησία, οι γονείς μου έχασαν τις δουλειές, που είχαν επί σοβιετικής εποχής, επειδή τα βασικά τους πτυχία δεν ήταν πλέον αρκετά για την νέα αγορά εργασίας. Παρά την πικρή εμπειρία τους, εξακολουθούσαν να εκτιμούν την μόρφωση και μερικές φορές θυσίαζαν την ποιότητα των τροφίμων και των ενδυμάτων μας για να πληρώσουν για τα μαθήματα αγγλικής γλώσσας.

Η μητέρα μου μας έλεγε αμείλικτα ότι έπρεπε να μελετάμε για να αποφύγουμε τις οικονομικές δυσκολίες, που είχαν περάσει εκείνοι. Η συμβουλή της έμεινε βαθιά ριζωμένη στο μυαλό μου.

Αντιμετωπίζοντας ζοφερές ευκαιρίες για να αποκτήσω κάποια μόρφωση στην πατρίδα μου, αναζήτησα χορηγίες για να σπουδάσω στο εξωτερικό. Οι ξένες πρεσβείες είχαν συστήματα υποστήριξης, όπως επιχορηγήσεις και απαλλαγές διδάκτρων για ταλαντούχους φοιτητές του Τουρκμενιστάν. Έκλαψα, όταν έλαβα ειδοποίηση: είχα πλήρη υποτροφία για πανεπιστημιακές σπουδές στο εξωτερικό με αμερικανικό πρόγραμμα σπουδών. Ήταν δάκρυα ξέφρενης ευτυχίας.

Η έγκριση του πατέρα μου ήταν το τελευταίο εμπόδιο, που έπρεπε να ξεπεραστεί. Στο Τουρκμενιστάν, το έθιμο είναι: “Ogul düzde, gyz öýde” (“Το χωράφι για τα αγόρια, το σπίτι για τα κορίτσια”). Χρειαζόμουν τη βοήθεια όλου του χωριού για να πείσω τον πατέρα μου. Όταν ενέδωσε, σκέφτηκα ότι η ζωή μου θα μπορούσε επιτέλους να πάρει μια νέα τροπή.

Όταν ήρθε η ώρα να φύγω, στενοί και μακρινοί μου συγγενείς συγκεντρώθηκαν στο αεροδρόμιο για να με αποχαιρετήσουν. Εξάλλου, ήμουν το πρώτο κορίτσι στην οικογένειά μου, που έφευγε ποτέ από τη χώρα. Δεν μπορούσα να κρύψω τον ενθουσιασμό μου ανάμεσα στις ανησυχίες των αγαπημένων μου. Μετά από έναν ατελείωτο γύρο αγκαλιών, με χαρά κατευθυνθηκα προς τον έλεγχο διαβατηρίων. Διέκρινα ένα λαμπρό μέλλον να με περιμένει. Ή έτσι νόμιζα.

Αφού εξέτασε σχολαστικά το διαβατήριο και τη φοιτητική μου βίζα, ένας αξιωματικός αρμόδιος για μεταναστεύσεις μου είπε εν ψυχρώ ότι δεν μου επιτρεπόταν να φύγω από τη χώρα. Δεν δεχόταν τις ερωτήσεις μου. Αντ’ αυτού, άρπαξε το χέρι μου και με έδιωξε από την περιοχή ελέγχου διαβατηρίων. Ήμουν μπερδεμένη. Αργότερα, έμαθα από την Πρεσβεία ότι η κυβέρνηση του Τουρκμενιστάν είχε απαγορεύσει μονομερώς σε φοιτητές να εγκαταλείπουν τη χώρα για να σπουδάσουν σε επιλεγμένα ξένα πανεπιστήμια.

Μήνες πέρασαν και, ενώ ήταν ήδη σε εξέλιξη το πρώτο μου εξάμηνο, εγώ ήμουν κολλημένη στο Τουρκμενιστάν. “Γιατί μας πολεμούν;” ήταν η ερώτηση που έκανα συνέχεια στον εαυτό μου για έξι μήνες.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ανακρίθηκα συστηματικά από αξιωματικούς της Επιτροπής Κρατικής Ασφάλειας (παλαιότερα γνωστή ως KGB). Άλλοι φοιτητές με την ίδια μοίρα έπρεπε επίσης να περάσουν το ίδιο: στην ουσία, πολύωρες ανακρίσεις. Οι ερωτήσεις της Κρατικής Ασφάλειας με έκαναν να πιστέψω ότι η κυβέρνηση είχε αρχίσει να υποπτεύεται το σκοπό των υποτροφιών και αποφάσισε να μας βάλει στη μαύρη λίστα. Ίσως οι αξιωματικοί της KGB υπέθεσαν ότι ξένες πρεσβείες και πανεπιστήμια προετοίμαζαν μελλοντικούς αντιφρονούντες, οι οποίοι θα αμφισβητούσαν το καθεστώς. Η μαύρη λίστα ήταν μια κοινή τακτική της KGB εδώ και δεκαετίες για τον έλεγχο της κοινωνίας και τη διάδοση του φόβου. Αυτές οι τακτικές καλλιεργούσαν το άγχος και το φόβο και μου προκάλεσαν χρόνια κατάθλιψη, από την οποία εξακολουθώ να βασανίζομαι.

Όσο περισσότερο υπέφερα από πίεση και εξαναγκασμό, λογοκρισία και καταστολή, τόσο περισσότερο θυμόμουν τους στίχους από το ποίημα της φεμινίστριας αντιφρονούσας Annasoltan Kekilova της δεκαετίας του '60: “Dönmerin öz pikrimden / Atsalardaý anaryn oda … ” (“Δεν θα εγκαταλείψω τις σκέψεις μου, αν με ρίξουν στη φωτιά, θα καώ”). Χρησιμοποίησα τους στίχους της ως σύνθημα για να κρατήσω τα όνειρά μου, ενώ ζούσα υπό παρατεταμένη, σκληρή, καταπιεστική και ολοκληρωτική κυριαρχία. Διανοητικά, ήμουν έτοιμη να πάω φυλακή, ρίχνοντας μεταφορικά τον εαυτό μου στη φωτιά, αντί να εγκαταλείψω την ελπίδα μου για εκπαίδευση.

Μήνες διπλωματικών διαπραγματεύσεων βοήθησαν τελικά στην άρση της απαγόρευσης για ορισμένους από τους φοιτητές, μικραίνοντας τη μαύρη λίστα. Κατάφερα να φύγω από τη χώρα και να πραγματοποιήσω το μεγαλύτερο όνειρό μου, την εκπαίδευσή μου, και μάλιστα πήρα μεταπτυχιακό. Ωστόσο, αυτά τα γεγονότα άφησαν βαθιές ουλές στην ψυχική μου υγεία, οι οποίες παραμένουν αθεράπευτες ακόμη και μετά από περισσότερο από μια δεκαετία. Στοιχειώνουν τους εφιάλτες μου ακόμα οι φρικαλεότητες αυτές, ακόμα και κάθε φορά που πρέπει να περάσω από τελωνειακό έλεγχο σε όλο τον κόσμο.

Μην ξεχνάτε τα κορίτσια μας

Από τις αρχές του 2020, οι Αρχές του Τουρκμενιστάν χρησιμοποιούν το πρόσχημα της πανδημίας COVID-19 για να απαγορεύουν στους πολίτες της να πανε στο εξωτερικό. Καθώς διαβάζω ανησυχητικά νέα για το κλείσιμο των σχολείων είτε λόγω της πανδημίας – αν και η κυβέρνηση εξακολουθεί να επιβεβαιώνει ότι η χώρα δεν έχει πληγεί – είτε λόγω της περιβαλλοντικής κρίσης, που αποκαλείται “Dust-19“, η καρδιά μου αιμορραγεί για τους νέους, ειδικά τα νεαρά κορίτσια, των οποίων η εκπαίδευση στο εσωτερικό της χώρας συνήθως θυσιάζεται υπέρ της εκπαίδευσης των αδελφών τους. Στην τελική, τα κορίτσια παντρεύονται, ενώ τα αγόρια πρέπει να εξασφαλίζουν τα προς το ζην, σύμφωνα με το έθιμο του Τουρκμενιστάν. Στην πραγματικότητα, σε περιόδους συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης, οι οικογένειες επιλέγουν τον γάμο μεταξυ ανηλίκων ως τρόπο ανακούφισης των οικονομικών δυσκολιών. Ο πρόωρος γάμος των θυγατέρων είναι ένα έθιμο αιώνων, που χρησιμοποιείται για να εξασφαλίσει την οικονομική ασφάλεια τόσο για τη νύφη όσο και για την οικογένειά της. Υπό αυτές τις συνθήκες, τα κορίτσια του Τουρκμενιστάν θα αποκλείονται όλο και περισσότερο από τον ήδη συρρικνωμένο χώρο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Αυτό θα είναι η πραγματικότητα, εκτός κι αν η διεθνής κοινότητα μιλήσει και αρχίσει να πιέζει την κυβέρνηση του Τουρκμενιστάν να ξαναρχίσει τις πτήσεις και να επιτρέψει ευκολότερες διεθνείς ανταλλαγές.

Ελπίζω ότι τα σχόλια της Αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Καμάλα Χάρις, κατά τη διάρκεια της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για το καθεστώς των γυναικών στις 16 Μαρτίου του τρέχοντος έτους, όταν είπε ότι “η θέση των γυναικών είναι δείκτης της δημοκρατίας”, θα μεταφραστούν σε μια ανανεωμένη διεθνή δέσμευση για την ισότητα των φύλων, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πρωτοβουλίες δημοκρατικής μετάβασης στο Τουρκμενιστάν.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.