Ο μακροχρόνιος γρίφος στην περιοχή Παμίρ του Τατζικιστάν

Αποτελώντας σχεδόν το ήμισυ της επικράτειας του Τατζικιστάν, η Αυτόνομη Επαρχία Γκόρνο-Μπανταχσάν ^[3] (ευρέως γνωστή με το ακρωνύμιο της σοβιετικής εποχής GBAO) είναι μια ορεινή επαρχία, με την οποία η κυβέρνηση της Ντουσανμπέ είχε ιστορικά δύσκολες σχέσεις. Οι εντάσεις έχουν φουντώσει σε διαδηλώσεις και σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης τους τελευταίους μήνες, αλλά οι ρίζες της σύγκρουσης έχουν αρκετή προϊστορία.

Ο πληθυσμός της GBAO αποτελείται κυρίως από Παμίριους και, τη δεκαετία του '90, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στο Τατζικιστάν, η ηγεσία της περιοχής ζήτησε ανεξαρτησία. Την GBAO διατρέχουν τα περισσότερα ποτάμια, που τροφοδοτούν τόσο τις πλωτές οδούς όσο και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια της χώρας. Παρά τον σχετικά μικρό πληθυσμό της, περίπου 270.000 κατοίκους, η περιοχή είναι στρατηγικής σημασίας για την κυβέρνηση.

Βγαίνοντας νικητής μετά τον εμφύλιο πόλεμο και τον επακόλουθο αγώνα για την εξουσία, ο Πρόεδρος Ιμομάλι Ραχμόν συνέθλιψε άμεσα κάθε αντιπολίτευση στην 27χρονη διακυβέρνησή του, κυβερνώντας με σιδηρά πυγμή ^[4] στην πατρίδα, ενώ φερόταν να ασκεί πίεση ^[5] και να διατάσσει δολοφονίες εξόριστων πολιτικών αντιπάλων. Στην GBAO, η κυβέρνηση του Ραχμόν εφάρμοσε ένα ιδιαίτερα καταπιεστικό καθεστώς λόγω της προηγούμενης σχέσης της ηγεσίας των Παμίριων με αντίπαλες δυνάμεις κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, παρά τις διαφορές στην εθνικότητα και τη θρησκεία, οι διαιρέσεις φαίνεται να υποκινούνται από την εξουσία και την κοινωνικοοικονομική ευημερία. Εκτός από την πολιτική περιθωριοποίηση, στην πραγματικότητα, η περιοχή αποφεύχθηκε από επιχειρήσεις και κρατικούς οργανισμούς.

Για περίπου μια δεκαετία, οι συγκρούσεις έχουν ενταθεί μεταξύ κατοίκων της περιοχής GBAO και αξιωματούχων της κυβέρνησης της Ντουσανμπέ.

Τον Ιούλιο του 2012, ίσως την πιο σκοτεινή μέρα στην πρόσφατη ιστορία της GBAO, δεκάδες σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις μεταξύ τοπικών ομάδων χαρακτηριζομένων ως αντάρτες και του στρατού του Τατζικιστάν. Ο επίσημος απολογισμός των 42 νεκρών ^[6] αμφισβητήθηκε, αφού νοσοκομεία και αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι τουλάχιστον 200 έχασαν τη ζωή τους στους πυροβολισμούς. Ενώ η κυβέρνηση άφησε να εννοηθεί ότι η αναταραχή προκλήθηκε από Αφγανούς, που είχαν περάσει τα σύνορα, άλλες αναφορές σκιαγράφησαν ξεκάθαρα έναν αγώνα εξουσίας στο επίκεντρο της διαμάχης.

Στον απόηχο των συγκρούσεων, η περιοχή αποκλείστηκε ^[7], το ίδιο και οι επικοινωνίες και οι οδικές συγκοινωνίες. Όμως, η στρατιωτικοποίηση της περιοχής απέτυχε να επιλύσει την ένταση, η οποία επανεμφανιζόταν τακτικά κατά τη διάρκεια αψιμαχιών μικρής κλίμακας. Τον Ιούνιο του 2014, τρία άτομα, μεταξύ των οποίων ένας αστυνομικός, σκοτώθηκαν ^[8] σε πυροβολισμούς στο Χορόγ, την πρωτεύουσα της περιοχής.

Το 2018, η κλιμάκωση της σύγκρουσης έφτασε σε νέο επίπεδο, με βίαιες συγκρούσεις μεταξύ τοπικών διαδηλωτών και των δυνάμεων ασφαλείας.

Υπό τον σκληρό έλεγχο των Αρχών, το φθινόπωρο του 2018, διαδηλώσεις της νεολαίας καταπιέστηκαν σκληρά και οδήγησαν σε βία ^[9] τη νύχτα της 4ης Νοεμβρίου, όταν οι ειδικές δυνάμεις άνοιξαν πυρ εναντίον κατοίκων της GBAO, τραυματίζοντας δύο. Αναφερόμενη πάντα ως περιοχή, όπου ευδοκιμεί το έγκλημα από τις κεντρικές Αρχές, η GBAO τίθεται συχνά σε έκτακτα μέτρα, τα οποία περιορίζουν τις ελευθερίες και τίθεται υπό παρακολούθηση η επικοινωνία και η μετακίνηση.

Το περιστατικό του 2018 πυροδότησε ένα νέο κύμα διαμαρτυριών, οι οποίες καταπιέστηκαν και πάλι, αν και η κυβέρνηση συμφώνησε να διορίσει μια έγκυρη τοπική προσωπικότητα, τον Yodgor Faizov, ως νέο επικεφαλής της περιοχής.

Ο Faizov κράτησε τη θέση του μέχρι τον Νοέμβριο του 2021, όταν οι εντάσεις μεταξύ των κατοίκων της περιοχής και των Αρχών αναπυροδοτήθηκαν. Στα τέλη Νοεμβρίου, καθώς χιλιάδες συνωστίζονταν στους δρόμους του Χορόγ σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάχρηση εξουσίας από την αστυνομία, η κυβέρνηση παρενέβη με ειδικές δυνάμεις ^[10] και προσπάθησε να καταστείλει τη διαδήλωση. Δύο διαδηλωτές σκοτώθηκαν και περισσότεροι από χίλιοι συνελήφθησαν, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες.

Μετά τις συλλήψεις, η περιοχή αποκλείστηκε για άλλη μια φορά επικοινωνιακά και εγκαταστάθηκαν έξι στρατιωτικοί σταθμοί για την παρακολούθηση των μετακινήσεων εντός και εκτός της περιοχής, επιτρέποντας μόνο περιορισμένο αριθμό φορτηγών ανεφοδιασμού. Η διακοπή λειτουργίας του διαδικτύου, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έχει διαρκέσει περισσότερο από ένα μήνα, αποτρέποντας οποιαδήποτε ανεξάρτητη δημοσιογραφική δραστηριότητα από την περιοχή. Σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τους διαδηλωτές, η κυβέρνηση υποσχέθηκε ορισμένες παραχωρήσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας ανεξάρτητης έρευνας για το περιστατικό ^[11], που προκάλεσε τις εντάσεις. Ωστόσο, τα αιτήματα του τοπικού πληθυσμού αργότερα αγνοήθηκαν ^[12].

Ο συνεχιζόμενος γρίφος στην GBAO βασίζεται στην έλλειψη νομιμότητας των τοπικών ηγετών, όπως επιλέγονται από την κεντρική κυβέρνηση, εξήγησε η δημοσιογράφος Anora Sarkorova σε συνέντευξή της στο Cabar.Asia. ^[13]

Το πρόβλημα είναι ότι, εκ των πραγμάτων, κανένας από τους ηγέτες της περιοχής, καθώς και το τοπικό κοινοβούλιο, δεν κατέχει πραγματικές εξουσίες, όπως ορίζει το Σύνταγμα. [Ακόμη και] ο πιο έμπειρος ηγέτης υπό τις παρούσες συνθήκες γίνεται μόνο ένας ομιλητής επικεφαλής της κεντρικής κυβέρνησης, η οποία λαμβάνει αποφάσεις για την GBAO, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα και τις συνθήκες των Παμίριων.

Μέχρι να επιτραπεί στον τοπικό πληθυσμό να επιλέξει τους ηγέτες του, η κεντρική κυβέρνηση θα πρέπει να εξισορροπεί συνεχώς τη δυσαρέσκεια της περιοχής και την ανάγκη να διατηρεί την κατάσταση υπό έλεγχο.