[1]Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Cherkasy, Τσερκάσι, Ουκρανία. Εικόνα: Anton Galeta, CC BY-SA 4.0 [2], μέσω Wikimedia Commons [3].
Το παρόν άρθρο [4] του Nazarii Vivcharyk δημοσιεύτηκε στο OpenDemocracy στις 15 Δεκεμβρίου 2021. Αναδημοσιεύεται ως μέρος συνεργασίας κοινού περιεχομένου και έχει υποστεί επεξεργασία για να ταιριάζει με το ύφος του GV.
Για τον Oleksiy Bida, διευθυντή του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ένα μέλλον μετά τον άνθρακα στην Ουκρανία είναι μια “πολιτική απόφαση”, μου λέει, καθώς με ξεναγεί στο εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα, που τροφοδοτεί το 70% των κτιρίων και κατοικιών του δημόσιου τομέα στην πόλη Τσερκάσι της κεντρικής Ουκρανίας.
Το Τσερκάσι, όπου ζουν μόλις 300.000 άνθρωποι στις όχθες του τεράστιου ποταμού Δνείπερου, που διασχίζει τη χώρα, είναι μια από τις πολλές πόλεις, που βασίζονται κυρίως στην ενέργεια από άνθρακα στην Ουκρανία. Αυτό ίσως τεθεί υπό αμφισβήτηση με την υπόσχεση COP26 [5] του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι ότι η χώρα, όπως πολλές άλλες, θα σταματήσει να χρησιμοποιεί άνθρακα έως το 2035. Το πώς θα μεταφραστεί στην πράξη αυτή η υπόσχεση μένει να φανεί – ακόμη και στο Τσερκάσι.
Ο Bida λέει ότι το εργοστάσιό του είναι έτοιμο να χρησιμοποιήσει φυσικό αέριο αντ’ αυτού, αλλά, ενώ είναι “τεχνικά δυνατό”, θα είναι “ασύμφορο για την εταιρεία μας και τους καταναλωτές, θα υπάρξει σημαντική αύξηση της τιμής”.
Για μια μετάβαση στην εναλλακτική ενέργεια, ο σταθμός ηλεκτροπαραγωγής του Τσερκάσι θα χρειαστεί επενδύσεις, σύμφωνα με τον Bida, και ήδη δυσκολεύεται να προμηθευτεί άνθρακα από την ίδια την Ουκρανία. Τα ορυχεία της χώρας στο Ντόνμπας το παρείχαν, αλλά από την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου το 2014, πολλά από αυτά βρίσκονται τώρα σε κατεχόμενα εδάφη ή έχουν πλημμυρίσει. “Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση τώρα, όπου έχουμε τα χρήματα για τον άνθρακα, αλλά δεν μπορούμε να τον αγοράσουμε”, παρατηρεί.
Αυξήσεις τιμών για τους καταναλωτές, προβλήματα υποδομών και εφοδιασμού, τεχνολογία, επενδύσεις και πολιτική βούληση είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα στη δύσκολη πορεία προς το μέλλον της Ουκρανίας μετά τον άνθρακα. Πράγματι, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια ενεργειακή μετάβαση σε μια χώρα, που συχνά φαίνεται να βρίσκεται εν μέσω ενεργειακής κρίσης. Αλλά με την Ουκρανία, που υποτίθεται ότι θα σταματήσει να χρησιμοποιεί άνθρακα σε μόλις 14 χρόνια, η συζήτηση πρέπει να ξεκινήσει σήμερα.
Η θέα από το Τσερκάσι
Η Ουκρανία είναι φημισμένη για τον άνθρακα της, ή τουλάχιστον ήταν κάποτε. Η περιοχή εξόρυξης της χώρας, το Ντόνμπας, παρείχε άνθρακα υψηλής ποιότητας στη Σοβιετική Ένωση και στη συνέχεια στην ανεξάρτητη Ουκρανία. Σήμερα, μετά τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία, περίπου 39 από τα ορυχεία στο Ντόνμπας έχουν πλημμυρίσει, σύμφωνα με τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE) [6]. Αυτό μεταφράζεται σε προβλήματα προσφοράς και ποιότητας, και γίνονται ήδη αισθητά στο Τσερκάσι, το οποίο έχει προβλήματα με τη ρύπανση και τις χαμηλές θερμοκρασίες.
“Η κατάσταση στην Ουκρανία στο σύνολό της, και εδώ στο Τσερκάσι, είναι κρίσιμη”, δήλωσε [7] πρόσφατα ο Anatoly Bondarenko, επικεφαλής του δημοτικού συμβουλίου του Τσερκάσι. “Δεν έχουμε αρκετό άνθρακα και ο άνθρακας, που μεταφέρθηκε από την Πολωνία, δεν έχει τη σωστή θερμική αξία και έτσι τα κτίριά μας είναι συχνά κρύα”.
Ο Pavlo Karas, επικεφαλής της δημόσιας εταιρείας ενεργειακής υποδομής της πόλης, ανέφερε πρόσφατα ότι, με την απομάκρυνση της ουκρανικής κυβέρνησης από τον άνθρακα, το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα του Τσερκάσι θα αντέξει άλλα δέκα έως 20 χρόνια, προτού κλείσει. Η εταιρεία του Karas λειτουργεί με φυσικό αέριο και θερμαίνει σημαντικά μικρότερο αριθμό κατοικιών στην πόλη, αλλά διαθέτει μια μονάδα θέρμανσης, που θα μπορούσε να ανακατασκευαστεί και να τεθεί ξανά σε λειτουργία.
Ωστόσο, τα τρέχοντα προβλήματα με τη θέρμανση στο Τσερκάσι φαίνεται να επισκιάζουν τη μακροπρόθεσμη εικόνα, σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο Viktor Bezzubenko: “Το εργοστάσιό μας μπορεί να λειτουργήσει με φυσικό αέριο και άνθρακα, αλλά παίρνουν το μισό από τον άνθρακα, που χρειάζονται αυτή τη στιγμή: χρειάζονται 60.000 τόνους το μήνα και παίρνουν 30.000. Και έτσι για να κρατήσουμε την πόλη ζεστή, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε φυσικό αέριο και είναι σχετικά ακριβό”.
Πράγματι, ο Bida, λέει ότι το εργοστάσιό του έχει πραγματικά τα κεφάλαια για να αγοράσει άνθρακα, αλλά δεν μπορεί να πάρει το απαιτούμενο ποιοτικό υλικό: “Έχουμε απευθυνθεί σε κρατικά ορυχεία, θέλαμε να αγοράσουμε ουκρανικό άνθρακα από το Πάβλοχραντ όπως πριν, αλλά δυστυχώς δεν μπορέσαμε”.
Επιπλέον, η εισαγωγή νέων διαδικασιών στην αγορά στον ενεργειακό τομέα της Ουκρανίας βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και είχε αρνητικές επιπτώσεις, λέει ο ειδικός Viktor Kurtev. “Το σύστημα δεν είναι μόνο τεχνικά εκτός ισορροπίας, αλλά και οικονομικά”, λέει, επισημαίνοντας σημαντικά χρέη μεταξύ ουκρανικών ενεργειακών εταιρειών. “Το σύστημα διαχείρισης ενέργειας έχει καταστραφεί και δεν μιλάμε μόνο για ολιγάρχες εδώ. Είναι επίσης ευθύνη της κυβέρνησης”.
Ο Πρόεδρος Ζελένσκι, από την πλευρά του, κάλεσε πρόσφατα τις ουκρανικές επιχειρήσεις και τα ΜΜΕ να σταματήσουν να διαδίδουν ειδήσεις σχετικά με προβλήματα εφοδιασμού σε άνθρακα και φυσικό αέριο. Κάποια στιγμή, η αγγελική μας υπομονή θα τελειώσει”, είπε, “και για κάποιους θα ξεκινήσει μια κόλαση”.
Το openDemocracy ρώτησε το Υπουργείο Ενέργειας της Ουκρανίας για την άποψή του του σχετικά με τη δέσμευση της χώρας να σταματήσει να χρησιμοποιεί άνθρακα. Το υπουργείο είπε ότι η δέσμευση της Ουκρανίας για σταδιακή κατάργηση “δεν περιείχε αυστηρές υποχρεώσεις και δεν σημαίνει ριζική άρνηση του άνθρακα”, αλλά ότι θα οδηγήσει σε “διάλογο μεταξύ κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και τοπικών αρχών για την απομάκρυνση από τον άνθρακα με βιώσιμο και οικονομικά χωρίς αποκλεισμούς τρόπο”.
Αυτό, είπε το υπουργείο, θα σήμαινε το τέλος της “μη αντισταθμιστικής χρήσης άνθρακα για παραγωγή ενέργειας”.
Περισσότερος άνθρακας για ένα μέλλον μετά τον άνθρακα
Στην πραγματικότητα, η Ουκρανία αντιμετωπίζει ένα παράδοξο: από τη μια πλευρά, η χώρα στερείται πολύ άνθρακα για τη λειτουργία των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής της και, από την άλλη, πρέπει να προετοιμαστεί για μια κατάσταση, όπου χρειάζεται ριζικά λιγότερο άνθρακα από ό,τι τώρα. Εάν δηλαδή πρόκειται να πετύχει τον στόχο της σταδιακής κατάργησης το 2035 και τον στόχο του προέδρου για κλιματική ουδετερότητα έως το 2060.
Εκτός του Τσερκάσι, υπάρχουν αμυδρά σημάδια πιθανών λύσεων στην ενεργειακή κρίση, αν και δεν συμβαδίζουν με τις δεσμεύσεις της κεντρικής κυβέρνησης. Η πόλη Βατούτινε, στην οποία ζουν περίπου 15.000 άνθρωποι και η οποία απέχει 100 χιλιόμετρα από το Τσερκάσι, πρόκειται να συμπληρώσει 25 χρόνια, από τότε που έκλεισαν τα ανθρακωρυχεία της, αν και, όπως μου λένε οι ντόπιοι, υπάρχει ακόμα λόγος να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να τα ξανανοίξουμε.
Αν και η πόλη είχε το δικό της συγκρότημα ανθρακωρυχείου, δεν είχε την ποιότητα του άνθρακα του Ντόνμπας, επομένως η Βατούτινε λειτουργούσε επίσης ένα εργοστάσιο μπρικετών άνθρακα, λέει ο Vasyl Cherkashyn, ανθρακωρύχος με εμπειρία δύο δεκαετιών. Αυτές οι μπρικέτες δεν χρησιμοποιήθηκαν μόνο για τη θέρμανση της πόλης, αλλά και των χωριών έξω από αυτήν. Από τότε που τα ορυχεία έκλεισαν στα τέλη της δεκαετίας του '90, “έχουν καταρρεύσει ή πλημμυρίσει και το εργοστάσιο μπρικετών έχει διαλυθεί”.
Αν και η περιοχή Τσερκάσι είχε τα δικά της αποθέματα άνθρακα, τελικά χρησιμοποίησε το ρωσικό αέριο ως κύρια πηγή ενέργειας, το οποίο διαφημιζόταν έντονα εκείνη την εποχή, λέει οYuri Hromovskyi, πρώην βουλευτής του περιφερειακού συμβουλίου, ο οποίος γεννήθηκε στο Βατούτινε. “Στην αρχή, ήταν εντάξει, γιατί το [ρωσικό] φυσικό αέριο ήταν φθηνότερο. Αλλά μετά αρχίσαμε να συζητάμε, δεν πρέπει να επιστρέψουμε στην εξόρυξη άνθρακα κάπου εκεί κοντά; Εξάλλου, εξακολουθούμε να εισάγουμε άνθρακα από τη Νότια Αμερική και ούτω καθεξής”.
Σε μικρότερη κλίμακα, το χωριό Στεπάντσι, βορειότερα του Τσερκάσι, πειραματίζεται με εναλλακτικές λύσεις αντί του άνθρακα. Για να αντιμετωπίσει τα δικά του προβλήματα θέρμανσης, το χωριό πλέον παράγει τα δικά του πέλλετ θέρμανσης από τα γύρω δάση.
«Η τιμή του πέλετ τώρα φτάνει περίπου τα 6.000 χρίβνια [περίπου 220 δολάρια] ανά τόνο. Φθηνότερο από το φυσικό αέριο ή το ηλεκτρικό ρεύμα”, λέει ο Volodymyr Mitsuk, επικεφαλής της ένωσης εδαφικών κοινοτήτων της περιοχής Τσερκάσι, ο οποίος πρόσφατα κάλεσε τις διοικήσεις των χωριών στην περιοχή να στραφούν σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας.
Ο Oleksandr Yaremenko, επικεφαλής του χωριού Στεπάντσι, μου λέει ότι, ενώ τα πέλετ δεν καλύπτουν τις ανάγκες θέρμανσης για ολόκληρο το χωριό, πρέπει ακόμα να χρησιμοποιούν φυσικό αέριο και άνθρακα. Φέτος στράφηκαν στα αυτοκατασκευασμένα καύσιμα, δεδομένων των προβλημάτων με την προμήθεια άνθρακα και φυσικού αερίου. Ενόψει της επόμενης περιόδου θέρμανσης το 2022, λέει ότι το χωριό εργάζεται για τη μεταφορά των εγκαταστάσεων του δημόσιου τομέα σε εναλλακτικά καύσιμα.
Σε άλλες περιοχές, υπάρχουν 33 εγκαταστάσεις ηλιακής ενέργειας και 13 μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί, αν και ορισμένοι από τους σταθμούς ηλιακής ενέργειας συνδεδεμένους με το εθνικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας, δεν καλύπτουν τις ανάγκες της περιοχής. “Για μερικούς ανθρώπους ,αυτό είναι επιχείρηση ή απλώς πρόσθετη οικονομική υποστήριξη. Όσοι έχουν επιπλέον ενέργεια, την πουλάνε στο κέντρο και λαμβάνουν χρήματα για αυτήν», λέει ο Serhiy Chuban, διευθυντής υποδομής στην περιφερειακή διοίκηση του Τσερκάσι.
Εν τω μεταξύ, το υπουργείο Ενέργειας της Ουκρανίας δήλωσε ότι εργάζεται για την αύξηση της ικανότητας ατομικής ενέργειας της χώρας και την ενσωμάτωση της εναλλακτικής ενέργειας. Πράγματι, τώρα σχεδιάζει να σχεδιάσει νέες γεννήτριες πυρηνικής ενέργειας [8] σύμφωνα με τα δικά της σχέδια, μαζί με την αμερικανική εταιρεία Westinghouse. Σε αυτά τα σχέδια περιλαμβάνεται η πόλη Όρμπιτα στην περιοχή Τσερκάσι, η οποία φιλοξενεί έναν ημιτελή αντιδραστήρα.
Έτσι, ενώ οι τιμές της ενέργειας συνεχίζουν να αυξάνονται και οι Ουκρανοί συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν φτώχεια καυσίμων [9], η Ουκρανία μένει να περιμένει νέες προμήθειες άνθρακα και εισαγωγές ενέργειας από τη Λευκορωσία. Τα σχέδια της ουκρανικής κυβέρνησης για νέα παραγωγή ενέργειας είναι σημαντικά, αλλά, μέχρι να εφαρμοστούν, είναι ακριβώς αυτό: σχέδια.