Διαδηλωτές στην περιοχή Μανγκιστάου συγκεντρώνονται το πρωί της 4ης Ιανουαρίου. Στιγμιότυπο από το κανάλι του Sputnik Καζακστάν στο YouTube. Δίκαιη χρήση.

Ο πρόεδρος του Καζακστάν, Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ απέλυσε το υπουργικό συμβούλιο και κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη δυτική περιοχή Μανγκιστάου και στην πόλη Αλμάτι, μετά από μαζικές διαδηλώσεις, που συγκλόνισαν τις περισσότερες πόλεις σε ολόκληρη τη χώρα.

Ο ανασχηματισμός των κυβερνητικών θέσεων στις 5 Ιανουαρίου περιλαμβάνει την αντικατάσταση του Πρωθυπουργού Ασκάρ Μαμίν με τον πρώην αναπληρωτή του, Αλιχάν Σμαΐλοφ, και την απόλυση του προέδρου της κυβέρνησης και πρώην κυβερνήτη του Μανγκιστάου, Κριμπέκ Κουσερμπάγιεφ. Ο Τοκάγιεφ όρισε τον ειδικό σε θέματα πολιτικής επικοινωνίας Γερλάν Καρίν ως νέο πρόεδρο της κυβέρνησης.

Την αναταραχή πυροδότησε η απότομη αύξηση της τιμής του υγραερίου (LPG), του προτιμώμενου καυσίμου για αυτοκίνητα στις δυτικές περιοχές του Καζακστάν. Στο Ακτάου, πρωτεύουσα της περιφέρειας Μανγκιστάου, τα περισσότερα αυτοκίνητα είναι εξοπλισμένα με μια επιπλέον δεξαμενή υγραερίου, η οποία βρίσκεται στο πορτμπαγκάζ. Το υγραέριο ήταν πολύ φθηνότερο από τη βενζίνη και συνέβαλε στη διατήρηση των χαμηλών τιμών μετακίνησης. Μια διαδρομή με ταξί στο Μανγκιστάου κόστιζε περίπου το μισό από ό,τι σε άλλα μέρη της χώρας.

Η αύξηση των τιμών, κάτι που δε χειρίστηκε σωστά επικοινωνιακά η κυβέρνηση, έβγαλε τον κόσμο στις πλατείες της πετρελαιούπολης Ζαναοζέν κοντά στο Ακτάου στις 2 και 3 Ιανουαρίου. Ο Nurlan Nogayev, ο τοπικός κυβερνήτης και πρώην υπουργός Ενέργειας, μίλησε στη διαμαρτυρία, υποσχόμενος επανεξέταση της μεταρρύθμισης των τιμών. Ωστόσο, η οργή του πληθυσμού είχε ήδη βρει διέξοδο στις πλατείες των πόλεων Ακτάου, Ατιράου, Ακτόμπε και Ουράλσκ στα βόρεια και Σιμκέντ στο νότο. Στις 4 Ιανουαρίου, ο κόσμος στο Αλμάτι, τη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, και στη Νουρσουλτάν, την πρωτεύουσα, καθώς και στην Καραγκάντα, στο Ταράζ και άλλα αστικά κέντρα, βγήκε στους δρόμους. Ρεπορτάζ από το κοίτασμα πετρελαίου Tengiz έδειξαν εργάτες σε απεργία σε ένδειξη αλληλεγγύης στις διαδηλώσεις.

Η απάντηση της κυβέρνησης ήταν απόλυτη, καθώς χιλιάδες αστυνομικοί και ειδικές δυνάμεις είχαν αναπτυχθεί, καθώς συγκεντρώνονταν τα πλήθη. Ανεπίσημες μετρήσεις υπολογίζουν ότι 10.000-50.000 άτομα βγήκαν για διαμαρτυρία στις 4 Ιανουαρίου σε όλο το Καζακστάν.

Η αστυνομία συλλαμβάνει διαδηλωτές στη Νουρσουλτάν το βράδυ της 4ης Ιανουαρίου. Στιγμιότυπο από βίντεο του Azattyq. Δίκαιη χρήση.

Οι πιο επιφανείς ακτιβιστές συνελήφθησαν αμέσως και κάποιοι από αυτούς ανέφεραν ξυλοδαρμούς. Πυροβολήθηκε ο γιος ανεξάρτητου δημοσιογράφου. Αστυνομικοί με πολιτικά επισκέφθηκαν το σπίτι πολίτη δημοσιογράφου. Ένας συντάκτης του – χρηματοδοτούμενου από τις ΗΠΑ – Radio Free Europe/Radio Liberty κρατήθηκε για πέντε ώρες. Ένας ανταποκριτής του ειδησεογραφικού πρακτορείου Mediazona ξυλοκοπήθηκε από διαδηλωτές, καθώς βανδάλισαν ένα αστυνομικό αυτοκίνητο.

Καθώς οι εντάσεις αυξάνονταν, ειδικά στους δρόμους του Αλμάτι, οι Αρχές έκαναν χρήση δακρυγόνων και χειροβομβίδων κρότου-λάμψης. Εκρήξεις ακούγονταν μέχρι τη νύχτα και τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Ιανουαρίου σε όλο το κέντρο της πόλης, είπαν κάτοικοι στο Global Voices.

Στο Αλμάτι, η διαμαρτυρία μετακινήθηκε από την Αρένα Αλμάτι, αθλητικό χώρο στο βορειοανατολικό τμήμα της πόλης, στην πλατεία Δημοκρατίας, η οποία πριν από εβδομάδες ήταν το θέατρο μιας πολύ πιο μετριοπαθούς συγκέντρωσης.

Μια ήρεμη Ημέρα Ανεξαρτησίας

Στις 16 Δεκεμβρίου, το Καζακστάν γιόρτασε την 30ή επέτειο της ανεξαρτησίας του από τη Σοβιετική Ένωση. Εκείνη την ημέρα, μόνο περίπου 100 άτομα συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Δημοκρατίας στο Αλμάτι. Κάποια άτομα ήρθαν με λουλούδια και προσευχήθηκαν κοντά στο μνημείο της ανεξαρτησίας, αποτίοντας φόρο τιμής στους φοιτητές και τους πολίτες, που ξεσηκώθηκαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας κατά της σοβιετικής ηγεσίας το 1986. Η βάναυση καταστολή της διαμαρτυρίας οδήγησε σε αρκετούς θανάτους, οι οποίοι δεν διερευνήθηκαν ποτέ ανεξάρτητα. Τα γεγονότα του 1986 έγιναν γνωστά ως Ζελτοκσάν (Δεκεμβριανά, στα καζάκικα). Η οδός Zheltoksan φιλοξενεί τώρα το μνημείο της ανεξαρτησίας.

Κόσμος συγκεντρώθηκε στο Μνημείο της Ανεξαρτησίας στο Αλμάτι στις 16 Δεκεμβρίου 2021. Φωτογραφία του Paolo Sorbello, χρησιμοποιήθηκε με άδεια.

Μια άλλη ομάδα συγκεντρώθηκε το μεσημέρι με το σύνθημα “Ζελτοκσάν – Ζαναοζέν!” σε σχέση με μια άλλη σκοτεινή σελίδα στην ιστορία του Καζακστάν. Το 2011, μετά από οκτάμηνη απεργία, Αστυνομία και ειδικές δυνάμεις άνοιξαν πυρ εναντίον διαδηλωτών πετρελαιοεργατών στη Ζαναοζέν, τη στιγμή που η διοίκηση της πόλης ετοίμαζε τους εορτασμούς για την 20ή χρονιά της ανεξαρτησίας της χώρας. Δεκάδες σκοτώθηκαν και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξακολουθούν να απαιτούν μια ανεξάρτητη έρευνα για τα γεγονότα.

Στο μνημείο της ανεξαρτησίας, μια άλλη ομάδα ακτιβιστών οργάνωσε μια σύντομη παράσταση εις μνήμην της κρατικής βίας κατά φοιτητών το 1986 και πετρελαιοεργατών το 2011. Επτά μέλη της ομάδας νέων “Oyan, Qazaqstan!” ντύθηκαν σαν λευκά μανεκέν με στόχους στην πλάτη και κόκκινη μπογιά στα χέρια και κοστούμια. Τρία μέλη της ομάδας είχαν τεθεί υπό κράτηση πριν από την παράσταση και αφέθηκαν ελεύθερα λίγο μετά.

Οι Αρχές είχαν αποκλείσει τον δρόμο, που διέρχεται από την Πλατεία Δημοκρατίας, και έλεγχαν κάθε γωνιά σε ακτίνα 12 τετραγώνων. Καθώς έμπαινε κόσμος στον κύκλο, η Αστυνομία ζητούσε έγγραφα ταυτότητας και αξιωματικοί των μυστικών υπηρεσιών με πολιτικά ανέκριναν μέλη του Τύπου σχετικά με τη διαπίστευσή τους. Το κλίμα, ωστόσο, δεν ήταν τόσο τεταμένο όσο τις προηγούμενες δύο Ημέρες Ανεξαρτησίας. Το 2019 και το 2020, βασικά, υπήρξαν συλλήψεις και σκληρές μορφές ελέγχου του πλήθους, όπως περικύκλωση και προληπτικές κρατήσεις.

Έκρηξη δυσαρέσκειας

Νωρίτερα, στις 2 Ιανουαρίου, το υπουργείο Ενέργειας προσπάθησε να εξηγήσει ότι το νέο σύστημα ηλεκτρονικού εμπορίου υγραερίου είχε προκαλέσει την ξαφνική αύξηση από 60 τένγκε σε 120 τένγκε (από 0,14 σε σε 0,28 δολάρια) ανά λίτρο. Η εξήγηση, ωστόσο, δεν μπορούσε να πείσει τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι υποψιάζονταν εδώ και καιρό ότι οι ελίτ στον τομέα της ενέργειας των πλούσιων σε υδρογονάνθρακες περιοχών καθόριζαν τις τιμές, σε μια προσπάθεια να αποκομίσουν υψηλότερα κέρδη.

Οι υποψίες για διαφθορά, η μείωση της αγοραστικής δύναμης και ο καλπάζων πληθωρισμός ήταν παράγοντες, που οδήγησαν στη μετατροπή της “διαμαρτυρίας για τα καύσιμα” σε μια μαζική αναταραχή.

Στις 4 Ιανουαρίου, κάτοικοι σε όλη τη χώρα ζήτησαν τον τερματισμό του καθεστώτος, που καθιέρωσε ο πρώην Πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, την εγκαθίδρυση μιας κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και τον τερματισμό της εκτεταμένης διαφθοράς. Το Καζακστάν κατατάσσεται μεταξύ των χειρότερων στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς της Transparency International.

Ο πολιτικός σχολιαστής Dosym Satpayev είπε στο Facebook ότι αυτό είναι σημάδι ενός πολιτικού συστήματος σε κατάρρευση.

Политическая система, которая десятилетиями формировалась вокруг желания угодить одному человеку, трещит по швам. […] И власть больше всего в этой ситуации пугает та солидарность с жанаозенцами, которую проявили жители других регионов страны, так как это противоречит ее правилу “разделяй и властвуй”.

Το πολιτικό σύστημα, το οποίο για δεκαετίες ήταν φτιαγμένο γύρω από την επιθυμία να ευχαριστεί έναν άνθρωπο, ξεφτίζει. […] Και σε αυτήν την κατάσταση, οι Αρχές φοβούνται κυρίως την αλληλεγγύη προς τους κατοίκους της Ζαναοζέν, που δείχνουν οι κάτοικοι άλλων περιοχών της χώρας, αφού αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική “διαίρει και βασίλευε”.

Ένα από τα συνθήματα που ακούστηκαν περισσότερο στις διαδηλώσεις ήταν το “Σαλ κετ!” (“Γέρο φύγε!” στα καζάκικα), μια όχι και τόσο συγκαλυμμένη αναφορά στον Ναζαρμπάγιεφ.

Με επίκεντρο την ανισότητα και τη φτώχεια, οι διαμαρτυρίες συγκέντρωσαν δυναμική και εξαπλώθηκαν εύκολα σε διάφορες πόλεις, παρά τα μπλοκαρίσματα στο διαδίκτυο και τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς. Οι περισσότερες εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων και οι υπηρεσίες μέσων κοινωνικής δικτύωσης ήταν απρόσιτες κοντά στους χώρους διαμαρτυρίας. Αποκλείστηκαν επίσης ειδησεογραφικοί ιστότοποι, που έκαναν ρεπορτάζ από τις πλατείες (μεταξύ αυτών, Orda News και KazTAG).

Το απόγευμα της 4ης Ιανουαρίου, ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ διέταξε να μειωθεί η τιμή του υγραερίου στο Μανγκιστάου στα 50 τένγκε ανά λίτρο, κάτω από το προηγούμενο όριο των 60 τένγκε. Σε μια αυστηρή τηλεοπτική δήλωση, ο Τοκάγιεφ προέτρεψε αργότερα τους συμπατριώτες του “να μην υποκύψουν σε εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις, που προκαλούν ευφορία στις συγκεντρώσεις”, προσθέτοντας ότι “η κυβέρνηση δεν θα πέσει”.

Εκείνο το βράδυ, η Mediazona ανέφερε ότι οι αίθουσες εντατικής στο Αλμάτι ήταν γεμάτα με αρκετές δεκάδες τραυματίες.

Καθώς η κατάσταση εξελίσσεται και το πολιτικό περιβάλλον στη χώρα επηρεάζεται από τα ωστικά κύματα των διαδηλώσεων, η ηγεσία του Καζακστάν θα πρέπει να βρει έναν τρόπο να αντιμετωπίσει τα τρομερά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα του πληθυσμού του.