Το πρόγραμμα “Ιστορίες σε Νέο Πλαίσιο” ζητά από ανθρώπους την αντίδρασή τους σε κυρίαρχα ζητήματα και θεματολογία, που εμφανίζονται στην ειδησεογραφική κάλυψη για τις κοινότητές τους. Αυτές οι ιστορίες είναι σκέψεις από ανθρώπους, που συχνά εκπροσωπούνται από άλλους στα ΜΜΕ. Τα σύννεφα λέξεων δημιουργούνται χρησιμοποιώντας την πλατφόρμα Media Cloud, ένα εργαλείο ανάλυσης δεδομένων, που εξετάζει μια συλλογή ΜΜΕ για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, επιτρέποντας στους συμμετέχοντες να αναλύσουν και να συζητήσουν τα προκαταρκτικά αποτελέσματα σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να εκπροσωπηθούν στα ΜΜΕ. Το έργο αποφεύγει να κάνει καταληκτικές δηλώσεις σχετικά με τα δεδομένα και αντ’ αυτού αποτελεί ένα σημείο εκκίνησης, που δημιουργεί χώρο για συζήτηση σχετικά με το πώς οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση από αυτούς τους ίδιους της εκπροσώπησής τους στα ΜΜΕ μέσω ψηφιακών εργαλείων.

Ο César Pérez είναι champuria (Μαπούτσε-Χιλιανός) με ρίζες στο Κάστρο (Τσιλοέ) και στο Οσόρνο. Είναι κάτοχος πτυχίου ανθρωπολογίας και επί του παρόντος εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Λος Λάγος στο Οσόρνο της Χιλής. Ακολουθεί η ανάλυση του César για το λεξοσύννεφο για τους όρους “indígena” (ιθαγενείς) και “Mapuches” (Μαπούτσε), μια ομάδα ιθαγενών από τη νότια Χιλή και την Αργεντινή.

Κυρίαρχες λέξεις από 1.985 άρθρα που δημοσιεύτηκαν από τον Μάιο του 2017 έως τον Μάιο του 2018 αναφέροντας τη λέξη “Mapuches” μέσα σε δύο συλλογές Media Cloud από τα Ισπανόφωνα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Χιλής. (δείτε μεγαλύτερη εικόνα)

César Pérez

La nube de palabras asociadas a “mapuches” indica claramente una conceptualización marcada por el conflicto. La violencia histórica del Estado chileno hacia el pueblo mapuche aparece aquí, en esta época, bajo la forma de la criminalización de la resistencia. Es decir, ante el avance colonialista, las formas en que el pueblo mapuche ejerce su autonomía y el derecho a la vida son judicializadas. Aquellos que dirigen y participan en movimientos, o que sostienen un discurso de resistencia, son investigados, llevados a tribunales, condenados, en una palabra: perseguidos. La razón detrás de esto es que, por un lado, la resistencia mapuche amenaza con desenmascarar el origen violento del sacramentado estado-nación chileno, y por otro lado, se pone en el camino de proyectos extractivistas de las grandes empresas que están emparentadas con la élite nacional.

Το λεξοσύννεφο, που σχετίζεται με τον όρο “Μαπούτσε”, υποδηλώνει ξεκάθαρα μια κατανόηση, που χαρακτηρίζεται από σύγκρουση. Αυτή τη στιγμή, η ιστορική βία κατά των Μαπούτσε από το κράτος της Χιλής παίρνει τη μορφή της ποινικοποίησης της αντίστασης. Με άλλα λόγια, μπροστά στην αποικιακή προέλαση, οι τρόποι, με τους οποίους οι Μαπούτσε ασκούν την αυτονομία τους και το δικαίωμα στη ζωή, έχουν νομιμοποιηθεί. Άτομα που ηγούνται και συμμετέχουν σε κινήματα διαμαρτυρίας ή προωθούν έναν λόγο αντίστασης ερευνώνται, οδηγούνται στα δικαστήρια, καταδικάζονται και με μια λέξη: διώκονται. Από τη μια πλευρά, ο λόγος πίσω από αυτό είναι ότι η αντίσταση των Μαπούτσε απειλεί να αποκαλύψει τη βίαιη προέλευση του “ιερού” έθνους-κράτους της Χιλής και, από την άλλη, παρεμποδίζει τα έργα εξόρυξης μεγάλων εταιρειών, που σχετίζονται στην εθνική ελίτ.

Κυρίαρχες λέξεις από 2.957 άρθρα που δημοσιεύτηκαν από τον Μάιο του 2017 έως τον Μάιο του 2018 αναφέροντας τη λέξη “indígena” (ιθαγενείς) μέσα σε δύο συλλογές Media Cloud από τα Ισπανόφωνα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Χιλής. (δείτε μεγαλύτερη εικόνα)

Ahora, si uno observa la nube de palabras asociadas a “indígenas”, el tono cambia de inmediato. Aquí aparecen de inmediato palabras más positivas, tales como: desarrollo, consulta, derechos, participación, reconocimiento. Sin embargo, el hecho mismo de que estén asociadas al concepto de “indígenas” esconde un interés ya no tan noble, ya que es una palabra que despersonaliza a los pueblos a los que se refiere. Es una palabra que surge de la caracterización homogeneizante y reificadora de parte del Estado chileno a los pueblos preexistentes en este territorio. Y las palabras asociadas entonces pasan a tener otro valor: el del paternalismo, de la mitigación maquiavélica del conflicto histórico, de la asimilación, etcétera.

Frente a esta realidad mediática, ¿qué palabras preferiría que se asocien al pueblo mapuche? En mi opinión, hace falta una representación que refleje un desenvolvimiento más autónomo de la sociedad mapuche, que no esté siempre supeditada a la relación con el Estado chileno. Aquí cabrían palabras como sociedad, idioma, cultura, e incluso palabras que pasarían cada vez más a ser préstamos del mapudungun al castellano, como, por ejemplo: trawün, we tripantu o lofche. Aunque se dice que el lenguaje crea realidad, pienso que no se puede esperar que los medios por sí solos cambien la realidad. Son procesos complejos de cambio social y cultural, por lo que tenemos que seguir luchando por ir transformando la realidad actual. Así, los medios que vayamos generando de manera más autónoma tendrían la doble función de coadyuvar en estos procesos y al mismo tiempo reflejar el resultado de los mismos.

Τώρα, αν παρατηρήσει κανείς το λεξοσύννεφο, που σχετίζεται με τον όρο “ιθαγενής”, ο τόνος αλλάζει αμέσως. Εδώ εμφανίζονται πιο θετικές λέξεις όπως: ανάπτυξη, διαβούλευση, δικαιώματα, συμμετοχή, αναγνώριση. Ωστόσο, το ίδιο το γεγονός ότι συνδέονται με την έννοια “ιθαγενής” κρύβει ένα ενδιαφέρον, που δεν είναι πια τόσο ευγενές, αφού είναι μια λέξη, που αποπροσωποποιεί τους λαούς, στους οποίους αναφέρεται. Είναι μια λέξη, που προκύπτει από τον ομογενοποιημένο και αντικειμενοποιημένο χαρακτηρισμό των προϋπαρχόντων λαών σε αυτήν την επικράτεια από το χιλιανό Κράτος. Οι συναφείς λέξεις αποκτούν τότε μια άλλη αξία: αυτή του πατερναλισμού, του μακιαβελικού μετριασμού της ιστορικής σύγκρουσης, της αφομοίωσης κ.λπ.

Αντιμέτωποι με αυτήν την πραγματικότητα των μέσων ενημέρωσης, ποιες λέξεις θα προτιμούσατε να συνδέσετε με τον λαό Μαπούτσε; Κατά τη γνώμη μου, χρειαζόμαστε μια αναπαράσταση, που να αντικατοπτρίζει μια πιο αυτόνομη ανάπτυξη της κοινωνίας των Μαπούτσε, η οποία δεν εξαρτάται πάντα από τη σχέση με το κράτος της Χιλής. Εδώ, λέξεις όπως κοινωνία, γλώσσα, πολιτισμός, ακόμα και λέξεις που γίνονται πιο συχνά δάνεια στα ισπανικά όπως trawün, we tripantu ή lofche. Αν και λέγεται ότι η γλώσσα δημιουργεί την πραγματικότητα, νομίζω ότι δεν μπορεί να αναμένεται από τα ΜΜΕ να αλλάξουν την πραγματικότητα από μόνα τους. Είναι περίπλοκες διαδικασίες κοινωνικής και πολιτιστικής αλλαγής, επομένως πρέπει να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για να μεταμορφώσουμε την τρέχουσα πραγματικότητά μας. Έτσι, τα μέσα που δημιουργούμε αυτόνομα θα έχουν διπλή λειτουργία να συμβάλλουν σε αυτές τις διαδικασίες και ταυτόχρονα να αντικατοπτρίζουν τα αποτελέσματά τους.

Το παρόν αποτελεί κομμάτι μιας συλλογής του Rising Frames, που αναπτύχθηκε ως μέρος δραστηριότητας, που οργανώθηκε από τον Fernando Carías. Βοήθησε στη διοργάνωση εργαστηρίου, που πραγματοποιήθηκε στις 26 Μαΐου 2018 στο Οσόρνο της Χιλής, στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι από διάφορες συλλογικότητες και ομάδες για να εξετάσουν τον τρόπο, με τον οποίο οι ίδιοι ή τα θέματα που τους ενδιαφέρουν εκπροσωπούνται σε μια συλλογή ΜΜΕ της Χιλής και δημιούργησαν κείμενα “απαντώντας” σε αυτή την εκπροσώπηση.