- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Νέος αποικισμός στην Ρωσική Αρκτική απειλεί τα δικαιώματα των ιθαγενών

Κατηγορίες: Ανατολική - Κεντρική Ευρώπη, Ρωσία, Διαδηλώσεις, Ελευθερία του Λόγου, Ιστορία, Λογοκρισία, Μέσα των πολιτών, Οικονομικά & επιχειρηματικότητα, Περιβάλλον, Τοπικά, GV Advocacy, Πράσινες Φωνές
Nenets Autonomous Okrug, Russia, September 2009. Photo by Tatiana Bashinskaya, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons. [1]

Αυτόνομο οκρούγκ Νένετς, Ρωσία, Σεπτέμβριος 2009. Φωτογραφία από την Tatiana Bashinskaya [2], άδεια CC BY 3.0 [3], μέσω Wikimedia Commons.

Αυτό το άρθρο  [4]της Elena Spasiuk δημοσιεύτηκε αρχικά στη Novaya Gazeta [5] και εμφανίστηκε στο Transitions Online στις 13 Δεκεμβρίου 2021. Αναδημοσιεύεται ως μέρος συνεργασίας κοινής χρήσης περιεχομένου και έχει υποστεί επεξεργασία, ώστε να ταιριάζει στο στυλ του GV.

Εκατόν δεκαέξι διεθνείς οργανισμοί και δεκάδες άτομα υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή [6] προς τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και τον υπουργό Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, απαιτώντας να ακυρωθούν τα κατασταλτικά μέτρα εναντίον των υπερασπιστών αυτόχθονων πληθυσμών [7]. Η επιστολή προκλήθηκε από την πρόσφατη κράτηση [8] στην Περιφέρεια Μούρμανσκ του Andrei Danilov, διευθυντή του Ταμείου Κληρονομιάς και Ανάπτυξης των Σάμι. Η περίπτωσή του δεν είναι μοναδική. Αντίθετα, αυξάνεται η πίεση στους αυτόχθονες ακτιβιστές από τη βόρεια Ρωσία, τη Σιβηρία και την Άπω Ανατολή, παρόλο που οι ομάδες είναι σχεδόν εντελώς αμέτοχες στην πολιτική, κυριολεκτικά. Οι ανησυχίες τους είναι πιο προσγειωμένες: επιβίωση των μικρών πληθυσμών τους με τα πιεστικά τους προβλήματα.

Σε ένα πλαίσιο καταστολής πολιτικών ακτιβιστών, δίωξης του ανεξάρτητου Τύπου και αναζήτησης εξτρεμιστών μεταξύ φοιτητών και εραστών των σέλφι φωτογραφιών, φαίνεται εντελώς παράλογο να ασκείται πίεση στους αυτόχθονες πληθυσμούς. Ποιος ήταν ο πραγματικός λόγος για τον ισχυρισμό της αστυνομίας του Γιαμάλ ότι μια συγκέντρωση ταρανδοβοσκών στην τούνδρα αποτελούσε “συλλαλητήριο” (αυτή ήταν η κατηγορία στην περίπτωση του ακτιβιστή Eiko Serotetto [9]); Τελικά, δεν θεωρήθηκε συγκέντρωση, αλλά αμέσως μετά ο Eiko κατηγορήθηκε για επίθεση, έναν καβγά που δεν ξεκίνησε, και καταδικάστηκε σε τρεις μήνες περιορισμού μετακινήσεων.

Και ποιο ήταν το κακό ή το εμπόδιο στην κυβέρνηση, που διέπραξε η Yana Tannagasheva, ιθαγενής Κούζμπα στη νοτιοδυτική Σιβηρία, που αγωνίστηκε για να διατηρήσει τον αρχαίο οικισμό Καζάς του λαού Σορ; Το σπίτι του πατέρα της κάηκε και η ίδια αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί. Ο οικισμός Καζάς δεν υπάρχει πια.

Ή ίσως υπάρχει κάποια απειλή για τη χώρα από τον Andrei Danilov, του οποίου όλη η δραστηριότητα καταλήγει σε μια απλή πρόταση: ότι οι νόμοι, που ψηφίστηκαν στη Ρωσία, πρέπει να τηρηθούν. Το ίδιο το Συνταγματικό Δικαστήριο προφανώς αναγνώρισε το δικαίωμά του, επιβεβαιώνοντας ότι ο ακτιβιστής επιδιώκει την εφαρμογή των νόμων της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ωστόσο, λίγο αργότερα, βρέθηκε υπό κράτηση σε ένα κελί, όπου τον επισκέφτηκε ένας άνδρας με πολιτικά, ο οποίος είπε στον Σάμι πόσο δύσκολα θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα για οποιονδήποτε κοντά σε τόσο υπερβολικά ενεργούς πολίτες.

Στη συνέχεια, το δημοτικό δικαστήριο του Μοντσεγκόρσκ καταδίκασε τον Danilov σε κράτηση πέντε ημερών, επειδή αρνήθηκε έρευνα χωρίς μάρτυρες. Στην απόφαση, ο δικαστής ανέφερε έναν νόμο, που επιτρέπει στην αστυνομία να πραγματοποιεί έρευνες σε υπάρχοντα ατόμων σε δημόσιες συγκεντρώσεις, αν και, όταν ανακρίθηκε ο αστυνομικός, η εξήγησή του ήταν απολύτως σύμφωνη με τη μαρτυρία του Danilov.

Όταν ο Arsenty Nikolaev των Εβένκι [10], μέλος του κοινοβουλίου του Γιακούτσκ και επικεφαλής μιας ένωσης χωριών, πέθανε πρόσφατα μετά από ένα χρόνο κατ’ οίκον περιορισμού, τα νέα ανακοινώθηκαν από αξιωματούχους της εταιρείας εξόρυξης χρυσού, που είχε κατασκευάσει έναν δρόμο μέσω της γης της κοινότητας. Ο Nikolaev φέρεται να είχε πιέσει την εταιρεία να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες των εταιρειών μεταφορών των Εβένκι. Αν και οι δικαστικές Αρχές διαπίστωσαν ότι η εταιρεία εξόρυξης είχε ενεργήσει οικειοθελώς, η ποινική υπόθεση εναντίον του Nikolaev δεν περαιώθηκε.

Ο Stepan Petrov από τη Γιακουτία [11] (επίσης γνωστή ως Σαχά) είναι δις “ξένος φορέας”, έχοντας εγγραφεί στο “μητρώο οργανώσεων ΜΜΕ που ασκούν το ρόλο ξένων φορέων”. Η ρωσική ρυθμιστική αρχή επικοινωνιών και διαδικτύου Roskomnadzor κατηγόρησε επίσης τον Petrov ότι δεν εμφάνισε την ετικέτα “ξένος φορέας” σε 14 αναρτήσεις στο Facebook. Σε απόγνωση, ο Petrov έκανε έκκληση στον Μαρκ Ζούκερμπεργκ να βοηθήσει τους “ξένους φορείς” της Ρωσίας γράφοντας έναν αλγόριθμο για αυτόματη προσθήκη ετικετών στις δημοσιεύσεις τους.

Δεύτερο κύμα

Αυτό είναι το δεύτερο κύμα καταστολής κατά των αυτόχθονων πληθυσμών στην ιστορία της Ρωσίας. Το πρώτο συνέβη στα χρόνια της εκβιομηχάνισης, όταν οι Σοβιετικοί αποίκησαν την Αρκτική και τη Σιβηρία, υποτάσσοντάς τες στις ανάγκες της χώρας. Ταπεινωμένοι, οι ταρανδοβοσκοί απλώς επανεγκαταστάθηκαν σε περιορισμένα εδάφη, ενώ οι επαναστάτες στάλθηκαν στην έρημη περιοχή του Λεβάσοβο, που τώρα αποτελεί μνημείο. Έτσι συνέβη στην Περιφέρεια Μούρμανσκ, όπου ο χάρτης των νεκροταφείων των Σάμι [12] δείχνει ότι οι ντόπιοι στριμώχνονταν στο κέντρο της χερσονήσου Κόλα. [13]

Την εποχή των πολιτικών εκκαθαρίσεων του Μεγάλου Τρόμου [14] το 1936-1938, 125 από τους 2.000 Κόλα Σάμι συνελήφθησαν από τις σοβιετικές Αρχές και η πλειοψηφία τους πυροβολήθηκε. Πενήντα πέντε στάλθηκαν στα γκουλάγκ. Μόνο πέντε επέζησαν. Στους συλληφθέντες περιλαμβάνονταν σχεδόν όλη η διανόηση των Σάμι και ο δημιουργός του πρώτου αλφαβηταρίου στη γλώσσα σάμι. Ελάχιστοι στον αριθμό, οι Σάμι υποτάχθηκαν πειθήνια.

Εν τω μεταξύ, οι Νένετς [15] της χερσονήσου Γιαμάλ [16] ξεσηκώθηκαν σε ένα κίνημα ονόματι Μανταλάντα [17], αρνούμενοι κατηγορηματικά να παραδώσουν τους ταράνδους τους στο κράτος. Το να μείνεις στην τούνδρα χωρίς ταράνδους ισοδυναμεί με θάνατο. Την ίδια μέρα με τη δίκη, επιβλήθηκε ποινή 10 ετών σε στρατόπεδο φυλακών, χωρίς καμία έρευνα. Είναι ενδιαφέρον ότι η πρώτη Μανταλάντα ήταν σχετικά επιτυχημένη και οι ηγέτες της είχαν ακόμη και απευθείας συνομιλίες με την κυβέρνηση. Έδωσαν τελεσίγραφο: αποκατάσταση των δικαιωμάτων των σαμάνων, ισότητα μεταξύ των κουλάκων [18] (πλούσιων αγροτών που κατείχαν γη) και των φτωχών, κατάργηση των περιορισμών στον εφοδιασμό τροφίμων και σχεδόν ολοκληρωτική εξάλειψη της σοβιετικής εξουσίας στη χερσόνησο Γιαμάλ. Ως αποτέλεσμα, η ίδια η Μανταλάντα εκκαθαρίστηκε, χωρίς να χυθεί αίμα. Η δεύτερη εξέγερση, τη δεκαετία του '40, καταπνίχθηκε άγρια.

Ο λαός Ντολγάν [19], που ζούσε στα βόρεια της σημερινής περιοχής Κρασνογιάρσκ, εξεγέρθηκε επίσης ενάντια στη διαίρεση μεταξύ των κουλάκων και των φτωχών. Εδώ είναι ένα απόσπασμα από μια επιστολή έκκλησης των ηγετών της εξέγερσης του Ταϊμίρ [20] του 1932:

Αναγνωρίζοντας τη σοβιετική εξουσία ως τη δύναμη του εργαζόμενου λαού και χωρίς παντοιοτρόπως να προσπαθούμε να την ανατρέψουμε, εμείς, οι ιθαγενείς της εθνικής περιοχής Ταϊμίρ, από την ίδρυση του σοβιετικού κράτους αρχίσαμε να βιώνουμε το βάρος των φόρων και την άνευ προηγουμένου πίεση από τις τοπικές Αρχές. Η ανοικοδόμηση της οικονομίας μας σε σοσιαλιστικές γραμμές ξεκίνησε με την ταχύτητα των κεντρικών τμημάτων της Ένωσης, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ειδικές συνθήκες του Βορρά. Η επιβολή φόρων, πληρωμών, αυστηρών ποσοστώσεων για γούνα, που υπερβαίνουν τις πραγματικές μας δυνατότητες, ο εσφαλμένος ορισμός της ταξικής δομής, περιπολίες από ένοπλους [εθνοτικούς] Ρώσους και οι τοπικές Αρχές, που υπερβαίνουν την εθνική πολιτική με διάφορους τρόπους στον τοπικό πληθυσμό, έχουν οδηγήσει σε πλήρη οργή.

Η εξέγερση στη χερσόνησο Ταϊμίρ έσβησε εν μέσω πυρών από απόσπασμα του Λαϊκού Επιτροπάτου Εσωτερικών Υποθέσεων [21], του υπουργείου Εσωτερικών της Σοβιετικής Ρωσίας.

Απόηχοι του παρελθόντος

Διαβάζοντας για τον αποικισμό του Βορρά τη δεκαετία του '30, είναι αδύνατο να μην κάνουμε παραλληλισμούς με το σήμερα. Απλά και απόλυτα εύλογα αιτήματα – ούτε καν απαιτήσεις, στην αρχή – των γηγενών κατοίκων αποκρούστηκαν με δυσανάλογη βαρβαρότητα. Εν τω μεταξύ, οι αποφάσεις των Αρχών έφεραν τη σφραγίδα της μοχθηρής άγνοιας – σχεδόν αναλφαβητισμού – για τα εδάφη και τους τοπικούς λαούς. Αυτοί ώθησαν τις βόρειες φυλές στα όρια της επιβίωσης και πυροδότησαν τη διαμαρτυρία.

Σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα, αποικίζουμε ξανά την Αρκτική. Δεν είναι ποτέ εκτός ατζέντας των ειδησεογραφικών πρακτορείων. Είναι μια συνεχής επωδός σε επίσημες ομιλίες. Για τη Ρωσία του 21ου αιώνα, η Αρκτική έχει γίνει ο ίδιος αγαπητός στόχος, όσο ήταν το διάστημα για τη Σοβιετική Ένωση, αν και χωρίς τη ρομαντική αίσθηση. Η Αρκτική είναι πετρέλαιο, φυσικό αέριο, πλατίνα! Η Αρκτική είναι ένα όπλο. Είναι δύναμη. Ο αποικισμός προχωρά με πλήρη ταχύτητα και όχι λιγότερο βάναυσα από ό,τι πριν από έναν αιώνα.

Υπάρχει, ωστόσο, μια διαφορά. Εάν ο πρώτος αποικισμός της Αρκτικής πραγματοποιήθηκε προς το συμφέρον του κράτους, τότε ο σημερινός αποικισμός, με όλες τις γεωπολιτικές του εκτιμήσεις, υπόσχεται κολοσσιαίο πλούτο για τις εταιρείες του ιδιωτικού τομέα. Η Αρκτική είναι χρήμα. Αυτή τη φορά, η κρατική μηχανή δεν υπηρετεί την ιδέα της παγκόσμιας ευτυχίας. Εξυπηρετεί συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα.

Η ατζέντα περί Αρκτικής, πιστεύει ο Rodion Sulyandziga, βρίσκεται στη βάση αυτού του κύματος καταστολής κατά των αυτόχθονων πληθυσμών. Ήταν επικεφαλής του μεγαλύτερου μη κερδοσκοπικού οργανισμού, που επικεντρωνόταν στα προβλήματα της Αρκτικής, του Κέντρου Υποστήριξης Ιθαγενών Λαών του Βορρά (CSIPN) [22], μέχρι που σταμάτησε η λειτουργία του [23] από το δικαστήριο της Μόσχας σε τυπική διαδικασία το 2019. Ο οργανισμός είχε προηγουμένως καταφέρει να διαγραφεί από το μητρώο των “ξένων φορέων”, αλλά η τελική νίκη ήταν του μηχανισμού καταστολής. Ο Sulyandziga είναι πεπεισμένος ότι η δίωξη των ιθαγενών συνδέεται με ζητήματα της Αρκτικής:

Για τη Ρωσία, η Αρκτική είναι θέμα ανάπτυξης, εξισορρόπησης του προϋπολογισμού, απόκτησης πρόσβασης σε πόρους. Οι γηγενείς λαοί δεν αντιτίθενται σε καμία περίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Χρειάζεται όμως μια ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των επιχειρήσεων και των δικαιωμάτων των αυτόχθονων πληθυσμών. Οι επιχειρήσεις απαιτούν κολοσσιαία περιοχή, αλλά η γη απαιτείται [επίσης] από τους κτηνοτρόφους ταράνδων, για παράδειγμα. Το κράτος θα πρέπει να είναι ο εγγυητής αυτής της ισορροπίας και ο εγγυητής του κράτους δικαίου σε αυτόν τον τομέα. Ωστόσο, αντίθετα, το κράτος απλώς δίνει στις επιχειρήσεις το πράσινο φως. Όποιος αντιτίθεται, δέχεται πιέσεις από τις Αρχές.

“Να θεωρείσαι ξένος φορέας ή τρελός ή εγκληματίας: αυτό περιμένει έναν ακτιβιστή στη Ρωσία”, είναι η ζοφερή σύνοψη του Andrei Danilov, καθώς προετοιμάζεται για μια νέα δικαστική διαμάχη με τοπικούς αξιωματούχους, που δεν είναι πρόθυμοι να δεχτούν την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου αμαχητί. Την ίδια μέρα, θα δικαστεί ξανά για “ανυπακοή στην αστυνομία”, καθώς επιχειρεί να ασκήσει έφεση στο περιφερειακό δικαστήριο κατά της ήδη εκτιθείσας ποινής του. Ανάρτησή του στο Facebook λέει: “”Πρέπει να μιλάμε, ακόμα και όταν δεν υπάρχει ελπίδα”, ένα απόσπασμα από μια ταινία για την αντιαποικιακή εξέγερση των Σάμι στη Νορβηγία. Η εξέγερση καταπνίγηκε βάναυσα. Ωστόσο, οι Σάμι πέτυχαν ίσα δικαιώματα μετά από 200 χρόνια. Και τώρα κανείς δεν μπορεί να πατήσει το πόδι του στη νορβηγική Αρκτική χωρίς την άδειά τους”.

Οι Σάμι της Ρωσίας θεωρούν επίσης τους εαυτούς τους φύλακες του βορρά. Δεν είχαν ποτέ δικαιώματα ιδιοκτησίας στα εδάφη τους. Η εξασφάλιση ενός τμήματος της τούνδρας ή μιας λίμνης για μια οικογένεια δεν σήμαινε δικαίωμα χρήσης, αλλά υποχρέωση προστασίας και ενίσχυσης αυτού του μικρού κομματιού της Αρκτικής. Και δεν θα ήταν κακή ιδέα να μάθουμε από αυτούς.