Οι διαδηλώσεις στο Καζακστάν εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα. Στις 4 Ιανουαρίου, ένα μεγάλο πλήθος συγκεντρώθηκε στη βόρεια πόλη Ακτόμπε. Φωτογραφία:: Esetok, CC BY-SA 4.0 μέσω Wikimedia Commons.

Οι πρόσφατες βίαιες διαδηλώσεις στο Καζακστάν εξακολουθούν να αντηχούν, παρά την πρόσφατη αποχώρηση της επέμβασης υπό τη Ρωσία. Είναι πλέον προφανές ότι δεν ήταν ένα μοναδικό ενιαίο φαινόμενο. Μάλλον ήταν ένας καταρράκτης περιπλεκόμενων γεγονότων, ξεκινώντας με περιφερειακές διαμαρτυρίες, μετά πηδώντας αυθόρμητα σε όλες τις μεγάλες πόλεις, που κλιμακώθηκαν στο Αλμάτι σε θεαματική βία, και μια προφανώς αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος από δυσαρεστημένα στοιχεία της ελίτ γύρω από τον πρώην πρόεδρο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ.

Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας ήταν γεωγραφικά διασκορπισμένες, χωρίς ενοποιητικά συνθήματα ή εθνικές δομές συντονισμού, και βίαιες σε έκβαση μόνο σε ορισμένες τοποθεσίες, κυρίως όταν οι οργανωμένες εγκληματικές δυνάμεις κατέλαβαν τις διαδηλώσεις στο Αλμάτι. Ο πρόεδρος του Καζακστάν, Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ, ισχυρίστηκε ότι είδε κρυφή ανάμειξη ανώνυμων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των ισλαμιστών, και χαρακτήρισε τους διαδηλωτές “τρομοκράτες”. Θα χρειαστεί χρόνος για να έχουμε μια πλήρη εικόνα των γεγονότων διαμαρτυρίας και της γεωγραφίας τους, καθώς και των συνδέσεων μεταξύ των διαδηλώσεων στους δρόμους και του υποτιθέμενου πραξικοπήματος του παλατιού. Ήταν όμως πραγματικά απρόβλεπτη η μεγαλύτερη εμφύλια αναταραχή στην ιστορία του ανεξάρτητου Καζακστάν; Η έρευνά μας δεν υπονοεί κάτι τέτοιο.

Οργανώσαμε μια από τις τελευταίες πρόσωπο με πρόσωπο έρευνες στο Καζακστάν λίγο πριν την πανδημία του κορωνοϊού. Αυτή η εθνικά αντιπροσωπευτική δειγματοληπτική έρευνα με 1.200 ενήλικες ερωτηθέντες διενεργήθηκε από μια κορυφαία εθνική εταιρεία δημοσκοπήσεων, μεταξύ Δεκέμβριου 2019 και Ιανουάριου 2020. Η έρευνα ήταν μέρος ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράμματος για γεωπολιτικές συμπεριφορές σε επιλεγμένα γειτονικά κράτη της Ρωσικής Ομοσπονδίας και περιελάβανε εφάμιλλη έρευνα επίσης στην Αρμενία, τη Λευκορωσία, τη Μολδαβία, τη Γεωργία και την Ουκρανία, καθώς και σε ορισμένα αποσχισμένα αμφισβητούμενα εδάφη. Οι περισσότερες από τις ερωτήσεις που κάναμε ήταν ίδιες σε όλες τις τοποθεσίες, επομένως είναι δυνατή η σύγκριση στάσεων μεταξύ των χωρών. Οι έρευνές μας ολοκληρώθηκαν σχεδόν όλες, όταν χτύπησε η παγκόσμια πανδημία και η δημοσκόπηση πρόσωπο με πρόσωπο δεν ήταν πλέον δυνατή. Η Λευκορωσία και τώρα το Καζακστάν έχουν βιώσει σημαντικές πολιτικές αναταραχές, από τότε που ολοκληρώθηκε η έρευνα της έρευνάς μας. Είναι δυνατόν να πούμε από τα ευρήματα της έρευνάς μας ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν προβλήματα στη Λευκορωσία και μετά στο Καζακστάν; Όχι ακριβώς. Καμία έρευνα δεν είναι μια κρυστάλλινη σφαίρα για το μέλλον. Τα δεδομένα μας, όμως, δείχνουν σημαντική δυσαρέσκεια μεταξύ των πολιτών του Καζακστάν, ακόμη και πριν η πανδημία ανατρέψει την κανονική ζωή. Ακολουθούν πέντε σαφείς δείκτες αυτών των ανησυχιών.

1. Τα οικονομικά ζητήματα ήταν το πιο αναφερθέν πρόβλημα

Η έρευνά μας ζήτησε από τους ερωτηθέντες να αναφέρουν τα τρία μεγαλύτερα προβλήματα στο Καζακστάν με σειρά προτεραιότητας. Η ερώτηση ήταν ανοιχτή, οπότε έπρεπε να ομαδοποιήσουμε τις απαντήσεις σε κατηγορίες στη συνέχεια. Καταλήξαμε να χρησιμοποιούμε τέσσερις κατηγορίες: προβλήματα σχετικά με την οικονομία, τα πολιτικά δικαιώματα και τα εθνοτικά προβλήματα, τις κρατικές υπηρεσίες και τη διαφθορά. Αυτή η ερώτηση μας επέτρεψε να εντοπίσουμε τα προβλήματα, που αναφέρθηκαν περισσότερο, καθώς και το πρόβλημα, που αναφέρεται συχνότερα ως το νούμερο ένα πρόβλημα στο Καζακστάν. Διαπιστώσαμε ότι τα οικονομικά προβλήματα (ανεργία, πληθωρισμός και χαμηλοί μισθοί) ήταν τα περισσότερα αναφερόμενα. Για ολόκληρο το δείγμα, το 94% ανέφερε ότι αυτές οι ανησυχίες κατατάχθηκαν στις τρεις πρώτες θέσεις τους. Το ποσοστό έφτασε το 99% στο δείγμα της πόλης του Αλμάτι.

2. Η διαφθορά ήταν πολύ κοντά και συγκεκριμένη σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές

Οι αναλυτές αντιμετωπίζουν πολύ συχνά το Καζακστάν ως έναν μόνο μεγάλο ενοποιημένο χώρο, ωστόσο αυτή η μεγάλη χώρα έχει πολύ χαρακτηριστικές περιοχές, που συνδέονται με οικονομικές εξειδικεύσεις και συγκεντρώσεις εθνικοτήτων. Σε αντίθεση με άλλες έρευνες, που πραγματοποιήσαμε σε μετασοβιετικές χώρες, οι δημογραφικές διαφορές δεν είναι τόσο εμφανείς στα δεδομένα του Καζακστάν. Η Λευκορωσία, για παράδειγμα, παρουσίασε δραματικές διαφορές στις πολιτικές επιλογές μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Αυτό το περιφερειακό μοτίβο έχει σημασία, επειδή οι πρόσφατες διαδηλώσεις ξεκίνησαν στην πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο περιοχή του δυτικού Καζακστάν, προτού μεταπηδήσουν στην πρώην πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη, το Αλμάτι, και αλλού. Εξετάζοντας την ερώτηση του προβλήματος σε περιφερειακό επίπεδο, διαπιστώσαμε ότι η διαφθορά καταγράφηκε ως το νούμερο ένα πρόβλημα σε δύο περιοχές σε όλο το Καζακστάν – το βόρειο τμήμα, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας Νουρ-Σουλτάν, και τον νότο – και συνδέεται με οικονομικά προβλήματα στα δυτικά. Συνολικά, το 49% του δείγματος ανέφερε τη διαφθορά ως ένα από τα τρία μεγαλύτερα προβλήματα (δείτε το σχήμα για τις περιφερειακές λεπτομέρειες).

Το σχήμα δείχνει το άθροισμα των απαντήσεων στην ερώτηση “Ποια είναι τα τρία μεγαλύτερα προβλήματα στο Καζακστάν αυτή τη στιγμή” με σειρά προτεραιότητας.

3. Υπήρξε ευρεία δυσαρέσκεια με τις δημόσιες υπηρεσίες, όχι τόσο με τα πολιτικά δικαιώματα

Έντονη δυσαρέσκεια ήταν επίσης εμφανής για την ποιότητα των κρατικών υπηρεσιών (υγειονομική περίθαλψη, παροχή, διαθεσιμότητα και κόστος εκπαίδευσης, χαμηλές συντάξεις), με το 62% να το αναφέρει ως πρόβλημα. Ωστόσο, δεν δόθηκε μεγάλη προσοχή στα πολιτικά δικαιώματα και στα εθνοτικά ζητήματα στις διάφορες μορφές τους για το ένα τρίτο του δείγματος. Τα πολιτικά δικαιώματα και τα εθνοτικά ζητήματα περιλαμβάνουν ανησυχίες για ελεύθερες εκλογές, διεκδικήσεις ιδιοκτησίας, ισότητα φύλων και εθνοτικές διακρίσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα θέματα δεν ήταν σημαντικά για τους ανθρώπους, απλώς και μόνο ότι δεν ήταν στην πρώτη γραμμή των καθημερινών τους ανησυχιών. Οι ερωτηθέντες στο Αλμάτι ήταν πιο πιθανό να υποδείξουν πολιτικά και εθνοτικά προβλήματα από εκείνους σε άλλα μέρη της χώρας.

4. Λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο θεωρούσε το πολιτικό σύστημα του Καζακστάν ως το καλύτερο

Ερωτηθέν ποιο θα ήταν το καλύτερο πολιτικό σύστημα για το Καζακστάν, μόνο το 36,9% επέλεξε το σημερινό σύστημα του Καζακστάν, ενώ το 25% επέλεξε το σοβιετικό σύστημα. Ένα πιο μετριοπαθές ποσοστό προτιμούσε τα δυτικά δημοκρατικά συστήματα (περίπου 14%) και λιγότερο από το 6% το σημερινό ρωσικό πολιτικό σύστημα. Η δημογραφική ανάλυση έδειξε ότι οι φτωχότεροι άνθρωποι και οι λιγότερο μορφωμένοι έτειναν να προτιμούν το σοβιετικό σύστημα. Αυτή η κατά προσέγγιση προτίμηση κατά το ένα τρίτο για το σοβιετικό σύστημα είναι η ίδια όπως στη Λευκορωσία, αλλά η υποστήριξη του τοπικού πολιτικού συστήματος είναι σημαντικά μεγαλύτερη από ό,τι στη Λευκορωσία (μόνο 15%), όπου το δυτικό δημοκρατικό σύστημα επιλέχθηκε κατά 32%.

5. Η προεδρική εμπιστοσύνη ήταν χαμηλή

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε λιγότερο από ένα χρόνο, αφότου ο Ναζαρμπάγιεφ αποχώρησε από την προεδρία, που κατείχε από το 1991, και έδωσε επίσημο έλεγχο στον σημερινό πρόεδρο Τοκάγιεφ. Για να αντιμετωπίσουμε την προκατάληψη της κοινωνικής επιθυμίας, χρησιμοποιήσαμε μια τεχνική έρευνας, που ονομάζεται πείραμα λίστας, για να διερευνήσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών στον πρόεδρό τους. Αυτός είναι ένας έμμεσος τρόπος για να ρωτήσουμε για την εμπιστοσύνη: δίδοντας μια λίστα θεσμών (χωρίς να αναφέρεται κανένα όνομα), οι ερωτηθέντες υποδεικνύουν πόσα εμπιστεύονται. Με την τυχαία αλλαγή της προεδρίας σε λίστες θεσμών, μπορούμε να εκτιμήσουμε τη γενική εμπιστοσύνη στην προεδρία. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα χαμηλά: ένας συνολικός μέσος όρος 24,3% εμπιστεύονταν τον πρόεδρο και στις δυτικές περιοχές το επίπεδο ήταν στο 0%. Άλλα περιφερειακά ποσοστά ήταν στα βόρεια (συμπεριλαμβανομένου της Νουρ-Σουλτάν) 17,7%, της πόλης του Αλμάτι 25,9%, του ανατολικού κέντρου 19,6% και του νότου στο 52,4%. Βρήκαμε παρόμοια χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης στην πολιτική ηγεσία της Λευκορωσίας χρησιμοποιώντας την ίδια μορφή ερωτήσεων λίγο πριν τις προεδρικές εκλογές και τις επακόλουθες μαζικές διαδηλώσεις εκεί.

Οι πολιτικές διαμαρτυρίες δεν είναι σαν τα επιστημονικά πειράματα, με προβλέψιμα αποτελέσματα, όταν αναμειγνύονται ορισμένα στοιχεία. Συγκεκριμένα γεγονότα, οι τοπικές συνθήκες, η επικοινωνία, η οργάνωση και η ηγεσία έχουν σημασία για την πρόκληση μιας αρχικής σπίθας και της επακόλουθης διάχυσης και ορμής. Ωστόσο, οι στάσεις του παρασκηνίου, που διαμορφώνονται από την επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών και την καθημερινή εμπειρία με τις κρατικές υπηρεσίες και τη διαφθορά, έχουν μεγάλη σημασία. Η προεδρική μετάβαση του 2019 στο Καζακστάν συνέπεσε με μια σημαντική άνοδο των πολιτικών διαμαρτυριών εκείνη τη χρονιά, πριν χτυπήσει η πανδημία του κορωνοϊού. Όπως και στη Λευκορωσία, οι συνθήκες ήταν ώριμες για αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Ενώ το αποτέλεσμα ήταν μια επαναβεβαίωση του ελέγχου από το αυταρχικό κέντρο και στις δύο περιπτώσεις, οι συμπεριφορές, που κυριολεκτικά τροφοδότησαν τις διαμαρτυρίες, υπενθυμίζοντας ότι η αύξηση των τιμών του υγραερίου (LPG) παρείχε την αρχική σπίθα, δεν είναι πιθανό να έχουν εξαφανιστεί.